sant-banka-charitra
संत बंका
संत बंका हे १४व्या शतकातील एक महत्त्वाचे भारतीय संत आणि कवी होते, जे विशेषत: महाराष्ट्रातील भक्तिसंप्रदायात प्रसिद्ध आहेत. त्यांना “वंका” म्हणूनही ओळखले जाते. बंका यांचा जन्म मेहेनपुरी गावात झाला होता, आणि त्यांचा जन्म एक अस्पृश्य महार कुटुंबात झाला, जो त्या काळातील वर्णव्यवस्थेच्या अत्यंत अन्यायकारक संरचनेत अडकलेला होता. बंका हे संत चोखामेळा यांचे मेहूण होते आणि संत निर्मळा यांचे पती होते.
संत बंका यांच्या अभंगांमध्ये त्यांनी विठोबाची आणि भक्तीच्या मार्गाची अभिव्यक्ती केली. त्यांचे शब्द आणि संदेश हे मुख्यत: त्या काळातील समाजातील अस्पृश्यतेविरुद्ध होते. बंका यांचा जन्म अस्पृश्य जातीत झाल्यामुळे त्यांना त्या काळातील समाजाच्या विषमतांचे आणि भेदभावांचे तोंड पाहावे लागले. तथापि, बंका यांनी या अशा कठीण परिस्थितीला सामोरे जात असताना देखील भगवंताच्या भक्ति आणि नामस्मरणाच्या शक्तीवर आपला विश्वास ठेवला.
त्यांचे अभंग स्पष्टपणे सांगतात की, जातीय भेदभाव आणि अस्पृश्यतेला विरोध करत, प्रत्येक व्यक्तीला आत्मसन्मान आणि भगवंताची कृपा प्राप्त करण्याचा हक्क आहे. बंका यांच्या काव्यामुळे त्या काळाच्या दलित समुदायासाठी एक सामाजिक जागृतीचा संदेश गेला. त्यांनी “आत्मा आणि भगवंताचा संबंध” यावर अधिक जोर दिला, आणि सांगितले की जातिवादाच्या पलीकडे जाऊन प्रत्येक व्यक्तीला भगवंताच्या चरणांवर विश्वास ठेवून मुक्ती मिळवता येते.
संत बंका यांच्या काव्यामुळे आजही त्यांच्या अभंगांचा प्रभाव दलित साहित्य आणि समाज सुधारणा क्षेत्रात जिवंत आहे. ते एक महान संत आणि कवी म्हणून ओळखले जातात, ज्यांनी आपल्या काव्याद्वारे भक्तिसंप्रदाय आणि समानतेचा संदेश दिला.