sant-venabai-charitra
संत वेणाबाई
संत वेणाबाई यांचा जन्म १६२७ मध्ये मिरज येथे झाला. त्या गोपाजीपंत देशपांडे यांच्या कन्या होत्या आणि वयाच्या बाराव्या वर्षी विधवा झाल्या. त्या काळात विधवा स्त्रियांना खूप छळ आणि वेगळं वागणं मिळायचं, मात्र वेणाबाईंच्या जीवनाने या परंपरेला चुनौती दिली.
त्यांचे जीवन वयाच्या लहान वयातच बदलले. समर्थ रामदास स्वामींच्या भेटीमुळे वेणाबाईंच्या जीवनाचा मार्ग नवा आणि वेगळा झाला. समर्थ रामदास स्वामींच्या शिष्यत्वात येऊन त्यांना कीर्तन करण्याची संधी मिळाली, ज्यामुळे त्या काळात स्त्रियांना मिळालेली हे एक अत्यंत क्रांतिकारी पाऊल होतं. मिरजला व कोल्हापूरमध्ये समर्थ रामदास स्वामींच्या कीर्तनांचा महत्त्वाचा भाग म्हणून वेणाबाईंनी समाजातील लोकांना आध्यात्मिकतेचा आणि भक्तिरसाचा अनुभव दिला.
वेणाबाईंच्या जीवनातील एक मोठा प्रसंग म्हणजे त्यांच्यावर विषप्रयोगाचा हल्ला झाला. तथापि, त्या विषाचा सामना करून त्यांनी ते पचवले आणि त्या हल्ल्याच्या नंतर त्या व्यक्तींनी पश्चात्ताप करून वेणाबाई आणि समर्थ रामदास स्वामींची क्षमा मागितली.
समर्थ रामदास स्वामींच्या मार्गदर्शनाखाली वेणाबाईंनी किल्ल्यांवर भक्तिसंप्रदाय, कीर्तन, आणि धार्मिक कार्ये सुरू केली. रामनवमीच्या उत्सवासाठी सर्व तयारींमध्ये त्यांच्या योगदानामुळे त्यांनी धार्मिक कर्तव्याची एक महत्त्वाची भूमिका निभावली. त्यांची आस्था आणि भक्तिरंगाने परिपूर्ण अशी जीवनशैली सर्व लोकांपर्यंत पोचली.
संत वेणाबाई यांची समाधी सज्जनगड येथे आहे, जेथे ती शांततेत विश्रांती घेत आहेत. त्यांचे ग्रंथ आणि अभंग आजही समाजाच्या धार्मिक आणि सांस्कृतिक जीवनाचे एक महत्त्वाचे अंग आहेत. त्यांची लेखणी आणि कार्य अजूनही लोकांना प्रेरणा देत आहेत.
त्यांनी लिहिलेल्या प्रमुख ग्रंथांमध्ये “सीतास्वयंवर”, “रामायण”, “उपदेशरहस्य”, “पंचीकरण” आणि “सिंहासन” यांचा समावेश आहे. त्यांच्या लेखनाच्या शैलीत साधेपणा आणि गहिरा तत्त्वज्ञान आहे, जे त्यांच्या भक्तिरसाने भिजलेल्या जीवनाचे प्रतिबिंब आहे. संत वेणाबाईंनी स्त्रियांना एक नवा आवाज दिला आणि समाजात जागतिक बदल घडवले.