varuthini-ekadashi
|| वरुथिनी एकादशी ||
चैत्र महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील एकादशीला ‘वरुथिनी एकादशी’ असे नाव आहे. या पवित्र दिवशी भगवान श्रीविष्णूंच्या वराह अवताराची पूजा केली जाते. असे मानले जाते की, वरुथिनी एकादशीचे व्रत करणाऱ्या भक्तांना श्रीविष्णूंचे कवच प्राप्त होते आणि त्यांचे संरक्षण मिळते. या दिवशी भगवान विष्णूंची विधिवत पूजा करणे शुभ मानले जाते आणि यावेळी ‘विष्णुसहस्रनाम’ पठण करण्याला विशेष महत्त्व आहे. या व्रतात श्रीविष्णूंच्या दशावतारांच्या कथा ऐकणे किंवा त्यांचे चिंतन करणे उत्तम ठरते. व्रताचा संकल्प घेऊन पूजा केल्यानंतर संपूर्ण दिवस फलाहाराचे पालन करावे, अशी परंपरा आहे.
श्रीकृष्णाने युधिष्ठिराला सांगितले होते की, वरुथिनी एकादशीचे व्रत हे यमराज आणि यमलोकाच्या भीतीपासून मुक्ती देणारे आहे. हे व्रत सौभाग्य देणारे, सर्व पापांचा नाश करणारे आणि अंतिमतः मोक्षापर्यंत नेणारे आहे. या व्रतामुळे जीवनात सुख-समृद्धी प्राप्त होते. प्राचीन काळी राजा मंधाता यांनी या एकादशीच्या प्रभावामुळे स्वर्गलोकात स्थान मिळवले होते, अशी आख्यायिका आहे. वरुथिनी एकादशीचे पुण्य हे दहा हजार वर्षे तपस्या करण्याच्या फलासमान मानले जाते.
असेही सांगितले जाते की, कुरुक्षेत्रात सूर्यग्रहणाच्या वेळी एक मण सोने दान केल्याने जे पुण्य मिळते, तेच पुण्य वरुथिनी एकादशीचे व्रत पाळल्याने मिळते. हे व्रत केल्याने मनुष्य या जन्मात सुख उपभोगतो आणि परलोकात स्वर्गाची प्राप्ती करतो. श्रीकृष्णाने युधिष्ठिराला हेही सांगितले की, या एकादशीचे फळ गंगास्नानाच्या पुण्यापेक्षाही श्रेष्ठ आहे. त्यामुळे या व्रताला हिंदू धर्मात अनन्यसाधारण महत्त्व आहे.
वरुथिनी एकादशीचे नियम आणि पूजा पद्धती:
प्रत्येक एकादशीप्रमाणेच वरुथिनी एकादशीचे नियम दशमी तिथीपासून सुरू होतात. दशमीच्या दिवशी सात्त्विक आहार घ्यावा आणि मन शुद्ध ठेवावे. एकादशीच्या दिवशी सकाळी लवकर उठून स्नान करावे आणि सूर्यदेवाला जल अर्पण करून व्रताचा संकल्प करावा. जल अर्पण करताना ‘ऊँ सूर्याय नमः’ या मंत्राचा जप करावा. या वर्षी घरीच लक्ष्मीनारायणाच्या मूर्ती किंवा चित्राची पूजा करावी. पूजेदरम्यान भगवान विष्णूंचे स्मरण करावे, शंखनाद करावा आणि ‘ऊँ नमो भगवते वासुदेवाय नमः’ या मंत्राचा जप करावा.
या दिवशी केवळ फलाहार करावा आणि धान्याचे सेवन टाळावे. व्रताच्या शेवटी गरजूंना, निराधार व्यक्तींना आणि ब्राह्मणांना अन्नदान किंवा दान द्यावे. असे केल्याने व्रताचे फळ अधिक वाढते आणि भक्ताला श्रीविष्णूंचा आशीर्वाद मिळतो. वरुथिनी एकादशी हे व्रत म्हणजे केवळ उपवास नव्हे, तर मनाला शुद्ध करणारा आणि जीवनाला सकारात्मक दिशा देणारा आध्यात्मिक मार्ग आहे.
