utpatti-ekadasi
|| उत्पत्ति एकादशी ||
कार्तिक महिन्यातील कृष्ण पक्षात येणाऱ्या एकादशी तिथीला उत्पत्ति एकादशी म्हणून साजरी केलं जातं. या पवित्र दिवशी भगवान विष्णूंसह देवी एकादशी यांची मनोभावे पूजा केली जाते. धार्मिक मान्यतेनुसार, या दिवशी देवी एकादशी ही भगवान विष्णूंच्या दैवी अंशातून प्रकट झाल्या होत्या. पौराणिक कथेनुसार, एकदा भगवान विष्णू योगनिद्रेत विश्रांती घेत असताना मुर नावाचा राक्षस त्यांच्यावर हल्ला करण्याच्या तयारीत होता.
त्या क्षणी भगवान विष्णूंच्या शरीरातून एक तेजस्वी आणि शक्तिशाली देवी अवतरली. या देवीने मुर राक्षसाशी युद्ध करून त्याचा पराभव केला आणि त्याला ठार मारलं. या पराक्रमाने प्रसन्न झालेल्या भगवान विष्णूंनी त्या देवीला ‘एकादशी’ हे नाव दिलं आणि वरदान दिलं की, जो कोणी या दिवशी देवी एकादशीचं व्रत आणि पूजन करेल, त्याला जीवनात सुख, समृद्धी आणि शांती प्राप्त होईल. तेव्हापासून या एकादशीचं व्रत श्रद्धेने पाळलं जातं.
आळंदीची यात्रा :
कार्तिक महिन्यातील उत्पत्ति एकादशीच्या निमित्ताने महाराष्ट्रातील आळंदी येथे भव्य यात्रा भरते. ही यात्रा संत ज्ञानेश्वर महाराजांच्या समाधीस्थळाला समर्पित आहे. या शुभ दिवशी लाखो भक्त आळंदीला येऊन संत ज्ञानेश्वर महाराजांचं दर्शन घेतात आणि त्यांच्या संजीवन समाधीचा सोहळा अनुभवतात. यात्रेच्या काळात आळंदीचा परिसर भक्तीमय वातावरणाने आणि कीर्तन-भजनांनी नादत असतो. हा दिवस भाविकांसाठी अत्यंत पवित्र आणि आनंददायी मानला जातो.
आळंदी यात्रेचं महत्त्व :
- संत ज्ञानेश्वरांचं दर्शन: या यात्रेचा मुख्य उद्देश म्हणजे संत ज्ञानेश्वर महाराजांचं दर्शन घेणं. त्यांच्या समाधीस्थळी जाऊन भक्त आपल्या श्रद्धेची आणि भक्तीची प्रीत व्यक्त करतात.
- आध्यात्मिक अनुभूती: या यात्रेत सहभागी होणाऱ्या भाविकांना संतांच्या कृपेने मनःशांती आणि आत्मिक समाधान मिळतं. ही एक आध्यात्मिक उन्नतीची संधी मानली जाते.
- सांस्कृतिक वारसा: आळंदीची यात्रा महाराष्ट्राच्या भक्ती परंपरेचं आणि सांस्कृतिक वैभवाचं दर्शन घडवते. येथे होणारे कीर्तन, हरिपाठ आणि भक्तीमय कार्यक्रम हे वारकरी संप्रदायाचं वैशिष्ट्य अधोरेखित करतात.
यामुळे उत्पत्ति एकादशी आणि आळंदी यात्रा हे दोन्ही प्रसंग एकमेकांशी घट्ट जोडले गेले आहेत. या दिवशी आळंदीला भेट देऊन संत ज्ञानेश्वर महाराजांचं दर्शन घेणं हा अनेक भक्तांसाठी एक अविस्मरणीय आणि पवित्र अनुभव असतो. यात्रेच्या काळात आळंदी गाव भक्तीच्या लहरींनी आणि भाविकांच्या उत्साहाने भरून जातं.
उत्पन्ना आणि उत्पत्ति एकादशीमधील फरक :
‘उत्पन्ना’ आणि ‘उत्पत्ति’ या दोन्ही शब्दांचा अर्थ ‘जन्म’ किंवा ‘उत्पत्ती’ असा होतो. त्यामुळे उत्पन्ना एकादशी आणि उत्पत्ति एकादशी ही दोन्ही नावं एकाच एकादशीला संबोधण्यासाठी वापरली जातात. या दोन्ही संज्ञा एकच घटना दर्शवतात, म्हणजेच कार्तिक महिन्यातील कृष्ण पक्षातील ही एकादशी. या दिवसाचं माहात्म्य आणि पूजा पद्धती एकच असते, फक्त नावांमध्ये प्रादेशिक किंवा भाषिक भिन्नता दिसून येते.
