तीर्थक्षेत्र
tirthakshetra-shani-shinganapur
|| तीर्थक्षेत्र ||
शनी शिंगणापूर माहिती-
अहमदनगर जिल्ह्याच्या नेवासे तालुक्यातील सोनई गावाच्या जवळच स्थित असलेल्या शनी शिंगणापूर हे एक प्रमुख तीर्थक्षेत्र आहे. अहमदनगरपासून ३० किलोमीटर अंतरावर असलेले हे स्थान शनी देवतेच्या पूजा आणि उपासना साठी प्रसिद्ध आहे. येथे शनिदेवांच्या स्वयंभू पाषाण रूपात प्रतिष्ठा आहे, ज्याची उंची ५ फूट ९ इंच आहे.
शिंगणापूरमधील शनिदेवांच्या मूळ दगडी स्तंभास शनिदेवाची मूर्ती मानली जाते. सुमारे दीडशे वर्षांपूर्वी एका पुरामध्ये हा स्तंभ वाहत आलेला होता. या दगडाचा आकार साधारण असून त्यात विशेष काही आकाराचे लक्षवेधी तपशील नाहीत. शनी ग्रहाच्या प्रभावामुळे हा स्थान धार्मिक आणि ज्योतिषशास्त्रात महत्त्वपूर्ण मानला जातो.
शनी ग्रह ज्योतिषशास्त्रात एक भयानक ग्रह म्हणून ओळखला जातो, पण त्याची मंदिरे अत्यंत दुर्मिळ आहेत. शनी शिंगणापूर येथे या ग्रहाच्या पूजेचे आणि उपास्यतेचे विशेष स्थान आहे. येथील मूळ दगडी स्तंभ साध्या पाषाणाचा असला तरी त्याला एक अपूर्व धार्मिक महत्व प्राप्त आहे.
अहमदनगर जिल्ह्यातील शीर्डीच्या जवळ असलेल्या या क्षेत्रामुळे शनी शिंगणापूर संपूर्ण महाराष्ट्रात एक प्रमुख आणि जागृत तीर्थक्षेत्र म्हणून प्रसिद्ध आहे. शनी शिंगणापूरच्या देवस्थानामुळे गावाच्या नावात ‘शनी’ या शब्दाचा समावेश झाला आहे, ज्यामुळे हे स्थान अधिक विशेष आणि पवित्र मानले जाते.
इतिहास – शनी शिंगणापूर
स्वयंभू शनैश्वराच्या पुतळ्याचा अचूक कालावधी निश्चित करणे कठीण आहे, पण असे मानले जाते की तो प्राचीन काळापासून, काळाच्या पद्धतीनुसार, तत्कालीन स्थानिक वस्तीतील मेंढपाळांना सापडला होता. याचे अस्तित्व कमीतकमी कलियुगापासून असल्याचे मानले जाते.
स्वयंभू पुतळ्याची कथा एका अनोख्या घटना दरम्यान प्रकट झाली. एकदा, मेंढपाळाने एका दगडावर टोकदार दांडी लावली आणि त्यातून रक्तस्राव सुरू झाला. हा चमत्कार पाहण्यासाठी संपूर्ण गाव एकत्र आले. त्या रात्री, पुण्यवान मेंढपाळांच्या स्वप्नात भगवान शनैश्वराने प्रकट होऊन त्यांना सांगितले की तोच “शनीश्वर” आहे. त्यांनी सांगितले की, काळ्या रंगाचा दगड म्हणजेच त्याचे स्वयंभू रूप आहे.
शनैश्वराने मेंढपाळांना मंदिर बांधण्याची गरज नाही असे सांगितले कारण संपूर्ण आकाशच त्याचे छप्पर आहे. त्यांनी दर शनिवारी पूजा आणि तैलाभिषेक नियमितपणे करण्याचे सांगितले. त्याचप्रमाणे, गावात डकैत, घरफोडी किंवा चोरी होणार नाही, अशी वचनबद्धता त्यांनी दिली.
आजच्या काळातही, शनिदेव हे खुल्या आकाशाखालीच दर्शन देतात आणि मंदिराच्या परिसरात कोणतीही घरं, दुकाने किंवा मंदिरांसाठी दरवाजे नाहीत. अगदी पोस्ट ऑफिसलाही दरवाजा नाही, त्यामुळे कुलूपही नाही. शनिदेवांच्या आशीर्वादामुळे या परिसरातील घरांमध्ये आणि दुकानांमध्ये दरवाजे किंवा कुलूप असणे आवश्यक वाटत नाही.
२०१० पर्यंत चोरी किंवा घरफोडीच्या घटना नोंदवल्या गेल्या नाहीत. २०११ मध्ये काही चोरीच्या घटना घडल्या, आणि चोरीसाठी केलेल्या प्रयत्नांमध्ये काही लोकांना तत्काळ शारिरीक दंड मिळाला. अशा घटनांमध्ये अनेक लोकांनी दीर्घकालीन आजारपण किंवा मानसिक असंतुलनाचा सामना केला, असे सांगितले जाते.
दर्शनाचे नियम – शनी शिंगणापूर
शनी शिंगणापूरच्या मंदिरात दर्शन घेण्याचे नियम अत्यंत कडक आहेत. देवतेच्या दर्शनाची सुविधा दिवसातून कोणत्याही वेळी उपलब्ध आहे. शनी बाल ब्रह्मचारी असल्यामुळे महिलांना दूरून दर्शन घेण्यास प्राधान्य दिले जाते आणि चौथऱ्यावर जाऊन दर्शन घेण्यास मनाई आहे. दर्शन घेण्याआधी आंघोळ करून शुचिर्भूत होणे आवश्यक आहे. आंघोळीची सुविधा देवस्थानाच्या परिसरात उपलब्ध आहे.
पुरुषांनी स्नान करून ओल्या कपड्यांनी दर्शन घेतले पाहिजे. दर्शनानंतर, शनीच्या मूर्तीवर तिळाचे तेल वाहून प्रदक्षिणा घालणे आवश्यक आहे. दर्शनानंतर, भाविक तिथल्या दुकानातून घोड्याची नाल किंवा काळ्या कपड्यांनी बनवलेली शनी देवाची बाहुली खरेदी करतात. घोड्याची नाल घराच्या बाहेर लावल्यामुळे दृष्ट लागण्याचा डर कमी होतो आणि घरात सुख-समृद्धी नांदते, असे मानले जाते.
शनि अमावस्या-
शनि अमावस्या हा शनिदेवाची उपासना करण्यासाठी अत्यंत शुभ दिन मानला जातो. या दिवशी भक्त परमेश्वराचा आशीर्वाद प्राप्त करण्यासाठी मंदिरात येतात. शनि अमावस्येच्या दिवशी विशेष जत्रा आणि मिरवणूक आयोजित केली जाते, ज्यामध्ये भक्त मोठ्या प्रमाणावर सहभागी होतात. प्रत्येक शनिवारी शनिदेवाची पूजा करणे लाभकारी मानले जाते आणि हे प्राचीन परंपरेनुसार शास्त्रीयदृष्ट्या योग्य ठरते.
शनि जयंती-
शनि जयंती हा दिवस भगवान शनिदेवाच्या जन्मदिवसाचे प्रतीक आहे, जो वैशाख महिन्यात अमावस्या तिथीला साजरा केला जातो. या दिवशी शनिदेवाची मूळ मूळ निळ्या रंगाची असते. ‘पंचमृत’ आणि ‘गंगाजल’ या दोन पवित्र द्रव्यांचा वापर शनिदेवाच्या मूर्तीच्या शुद्धीकरणासाठी केला जातो. शनि जयंतीला भक्तांनी विशेष पूजेचे आयोजन करणे आणि शनि देवाच्या कृपेला प्राप्त करण्यासाठी मनोभावे पूजा अर्चा करणे आवश्यक आहे.
मंदिरात विशेष विधी-
भक्त मंदिरात विविध पूजात्मक वस्तूंचे अर्पण करतात. यामध्ये चतुर्थांश नारळ, वाळलेल्या खजूर, सुके खोबरे, सुपारी, तांदूळ, हळद, कुमकुम, गुलाल, साखर, आणि फुले यांचा समावेश असतो. विशेषतः निळा आणि काळा कपडा, दही, तसेच अभिषेकासाठी दूध यांचा उपयोग केला जातो.
मंदिरातील पूजेचा दैनिक वेळापत्रक-
शनी शिंगणापूर मंदिर सकाळी ५ वाजता उघडते आणि रात्री १० वाजेपर्यंत भक्तांसाठी खुले असते. या वेळेत विविध धार्मिक कार्यक्रम आणि पूजाअर्चा आयोजित केल्या जातात.
शनी शिंगणापूर मंदिराकडे कसे पोहोचावे-
शनि शिंगणापूर हे अहमदनगर शहरापासून सुमारे ३५ किलोमीटर, पुण्याच्या ईशान्य दिशेला १६० किलोमीटर आणि औरंगाबादपासून ८४ किलोमीटर अंतरावर स्थित आहे.
हवाईमार्गे
शनि शिंगणापूरच्या जवळचे सर्वात नजिकचे विमानतळ औरंगाबाद येथे आहे, जे शिंगणापूरपासून सुमारे ९० किलोमीटर अंतरावर आहे.
रेल्वे मार्गे
रेल्वेने शनि शिंगणापूरला पोहोचण्यासाठी, अहमदनगर, राहुरी, श्रीरामपूर आणि बेलापूर हे नजिकचे रेल्वे स्थानक आहेत. या स्थानकांवरून शिंगणापूरकडे वाहतुकीची सुविधा उपलब्ध आहे.