तीर्थक्षेत्र
tirthaksetra-chaudesvari-devi
|| तीर्थक्षेत्र ||
कोल्हापूरची श्री महालक्ष्मी, तुळजापूरची भवानी माता आणि पुण्याची चतुःशृंगीदेवी यांच्या बरोबरीने, कर्नाटकरा विजापूर जिल्ह्यातील तीर्थक्षेत्र बदामी येथे वसलेली श्री बनशंकरी (शांकभरी) देवी देखील महत्त्वपूर्ण आहे.
ही देवी चौडेश्वरी देवी म्हणून ओळखली जाते आणि ती तीन अद्यापीठांपैकी एक मानली जाते. साधारणतः २५० वर्षांपूर्वी बांधलेले हे मंदिर श्री बनशंकरी देवीसाठी विख्यात आहे. देवीची प्रतिष्ठापना जगद्गुरु श्री शंकराचार्यांनी केली असल्याचा उल्लेख आहे.
चौडेश्वरी देवीचे इतिहास-
चौडेश्वरी देवीला “शांकभरी” असे नाव तिच्या विशेष कृपेच्या कारणास्तव मिळाले. दुष्काळाच्या काळात, देवीने आपल्या शरीरातून शांकभाजी निर्माण करून भक्तांचे रक्षण केले.
याच कारणामुळे तिला शांकभरी देवी असेही ओळखले जाते. या तीर्थक्षेत्राचे नाव “बनशंकरी” असे ठेवण्यात आले आहे, कारण देवीने बनाच्या रम्य परिसरात आपली जागा घेतली. भारतातील देवांग हटवार कोष्टी समाजासाठी ही देवी अत्यंत पूजनीय आहे. तसेच सोलापूरच्या साखरपेठ परिसरातही देवीच्या मूर्तीचे एक रूप आहे.
मंदिराचा वास्तुशिल्प आणि मूर्ती-
हेमाडपंथी शैलीत बांधलेले चौडेश्वरी देवीचे मंदिर अत्यंत प्राचीन आणि कलात्मक आहे. मंदिराच्या सभामंडपात असलेले दुर्गा मातेचे चित्र त्याला विशेष महत्त्व देते. उजव्या बाजूला श्री पार्वती आणि शंकराचे आकर्षक चित्र देखील आहे. मंदिराच्या मुख्य गर्भगृहात, काळ्या पाषाणात घडवलेली बनशंकरी देवीची चतुर्भुज मूर्ती सिंहावर आरूढ आहे.
देवीच्या हातात त्रिशूल, डमरू, तलवार आणि अमृतकलश आहे, आणि तिचे रूप उग्र आहे. देवीला कुंकूमार्चन केल्यास अखंड सौभाग्यवती प्राप्त होते, अशी भक्तांची श्रद्धा आहे. तिच्या डाव्या बाजूला श्री गणेशाची मूर्ती आहे, जी उजव्या सोंडेसह कृपादायक गणपती म्हणून ओळखली जाते, तर उजव्या बाजूला शंकराचे लिंग आहे.
उत्सव आणि पूजाविधी-
सोलापूर येथील भक्तगण दरवर्षी माघ पौर्णिमेच्या निमित्ताने बदामी येथे येतात. सोलापुरात बनशंकरी देवीची यात्रा मोठ्या उत्साहाने साजरी केली जाते.
यात्रेच्या वेळी नंदिध्वज आणि रथाची मिरवणूक काढली जाते, ज्यात असंख्य भक्तगण सामील होतात. नवरात्रीच्या काळात अश्विन शुक्ल प्रतिपदेपासून विजयादशमीपर्यंत रुद्राभिषेक, महापूजा, आणि सामुदायिक आरतीचे आयोजन केले जाते.
विशेष श्रद्धा-
लग्नात अडथळे येणाऱ्या मुलींनी दर शुक्रवारी देवीला गजरा अर्पण केल्यास, त्यांचे विवाह जमण्याची श्रद्धा आहे. तसेच, संकटातून मुक्त होण्यासाठी राहू काळात दर शुक्रवारी लिंबाची आरती केल्यास संकटांचा नाश होतो, असा अनुभव अनेक भक्तांना आला आहे.