swami-samarth
|| स्वामी समर्थ ||
श्री स्वामी समर्थ, ज्यांना अक्कलकोट स्वामी म्हणूनही ओळखले जाते, हे महाराष्ट्रातील दत्त संप्रदायातील एक महान संत होते. त्यांचा प्रकटकाळ इसवी सन १८५६ ते १८७८ असा मानला जातो. हे थोर संत १९व्या शतकात अक्कलकोट या गावात प्रगट झाले आणि त्यांनी आपल्या चमत्कारिक कृतींनी भक्तांचे जीवन प्रकाशमय केले. श्रीपाद श्रीवल्लभ आणि श्रीनृसिंह सरस्वती यांच्यानंतर भगवान दत्तात्रेयांचा तिसरा पूर्ण अवतार म्हणून त्यांना मानले जाते.
अनेक भक्तांचा असा विश्वास आहे की, गाणगापूरचे श्री नृसिंह सरस्वती हे नंतर स्वामी समर्थांच्या रूपात पुन्हा प्रकट झाले. स्वतः स्वामींनीच एकदा सांगितले होते, “मी नृसिंह भान आहे आणि श्रीशैलमजवळील कर्दळी वनातून आलो आहे.” या त्यांच्या शब्दांवरून त्यांचा आणि नृसिंह सरस्वती यांचा संबंध असल्याचे संकेत मिळतात. वेगवेगळ्या ठिकाणी त्यांनी विविध नावांनी आपली ओळख ठेवली होती. विद्यमान आंध्रप्रदेशातील श्रीशैलम क्षेत्रापासून जवळ असलेल्या कर्दळी वनातून ते प्रथम प्रगट झाले आणि तिथून त्यांनी संपूर्ण भारतभर भ्रमण केले, अशी श्रद्धा भक्तांमध्ये रूढ आहे.
स्वामी समर्थांचा प्रकटदिन
इसवी सन १८५६ च्या आसपास स्वामी समर्थांनी अक्कलकोटमध्ये पदार्पण केले. मंगळवेढे या गावातून ते प्रथम अक्कलकोटात आले तेव्हा त्यांनी गावातील खंडोबा मंदिरात आपला पहिला मुक्काम ठेवला. तो ऐतिहासिक दिवस होता चैत्र शुद्ध द्वितीया, शके १७७८, अनल नाम संवत्सर, रविवार, दिनांक ६ एप्रिल १८५६. यापूर्वी इसवी सन १४५९ च्या सुमारास (माघ वद्य १, शके १३८०) श्री नृसिंह सरस्वती यांनी गाणगापुरात निर्गुण पादुका स्थापित केल्या आणि त्यानंतर श्री शैलमच्या यात्रेच्या नावाखाली ते कर्दळी वनात अंतर्धान पावले.
या कर्दळी वनात त्यांनी जवळपास ३०० वर्षे कठोर तपश्चर्या केली. या काळात त्यांच्या शरीरावर मुंग्यांनी वारूळ बनवले होते. एकदा उद्धव नावाचा लाकूडतोड्या त्या जंगलात लाकडे तोडत असताना त्याच्या हातून कुऱ्हाड खाली पडली आणि ती वारुळाला लागली. ही घटना घडली तेव्हा स्वामींना पुन्हा भक्तांच्या उद्धारासाठी प्रगट होण्याची इच्छा झाली होती.
कुऱ्हाडीचा आघात होताच वारुळातून रक्ताची धार बाहेर पडली आणि क्षणार्धात एक तेजस्वी प्रकाश प्रगट झाला. त्या प्रकाशातून एक उंच, तेजोमय व्यक्तिमत्त्व उद्धवासमोर उभे राहिले—ते होते अक्कलकोटचे स्वामी समर्थ. आपल्या कुऱ्हाडीमुळे या महान संताला इजा झाली, या विचाराने उद्धव घाबरला आणि त्याला पश्चात्ताप झाला. पण स्वामींनी त्याला कोणतीही शिक्षा न करता उलट आशीर्वाद दिला आणि अभयदान देऊन गंगेच्या किनाऱ्याकडे प्रयाण केले.
तिथून त्यांनी भ्रमण सुरू केले आणि कलकत्त्याला पोहोचले. तिथे त्यांनी महाकाली मातेचे दर्शन घेतले. नंतर काशी, प्रयाग अशा पवित्र क्षेत्रांचा दौरा करत ते उत्तरेकडून दक्षिणेकडे परतले.
अक्कलकोटात प्रवेश
इसवी सन १८५६ मध्ये स्वामींनी अक्कलकोटात कायमचे पाऊल ठेवले आणि तिथल्या २२ वर्षांच्या वास्तव्यात त्यांनी या गावाला तीर्थक्षेत्राचे स्वरूप दिले. या काळात त्यांनी अनेक विद्वान, सामान्य माणसे आणि मान्यवरांना आपल्या अलौकिक शक्तींनी आणि मार्गदर्शनाने प्रेरित केले. त्यांच्या चरणी येणाऱ्या प्रत्येक भक्ताला त्यांनी आपल्या लीलेने दुःखमुक्त केले.
दीक्षा प्रदान
श्रीक्षेत्र त्र्यंबकेश्वर येथे स्वामींनी शेगावचे श्री गजानन महाराज आणि शिर्डीचे श्री साईबाबा यांना दीक्षा दिली. त्यानंतर त्यांनी पंढरपूर, मोहोळ अशा ठिकाणी भेटी देऊन सोलापूर आणि मंगळवेढे येथेही काही काळ वास्तव्य केले. मंगळवेढ्यात त्यांनी भक्तांना जीवनाच्या विविध पैलूंवर मार्गदर्शन केले आणि त्यांना नव्या उमेदीने कार्यरत केले. त्यांची प्रत्येक कृती ही भक्तांच्या कल्याणासाठीच होती.
अवतार कार्याची समाप्ती
इसवी सन १८७८ मध्ये स्वामींनी आपल्या अवतार कार्याचा एक टप्पा पूर्ण केला, असे भासवले. पण त्यांचे भक्त मानतात की, ते आजही प्रत्यक्षात भक्तांच्या जीवनात कार्यरत आहेत आणि अनंतकाळापर्यंत त्यांचे मार्गदर्शन भक्तांना लाभत राहील. त्यांनी अनेकांना जीवनात नवे बळ देऊन त्यांचे जीवन समृद्ध केले.
स्वामी समर्थांची पुण्यतिथी
रविवार, दिनांक ३० एप्रिल १८७८ (चैत्र वद्य त्रयोदशी, शके १८००, बहुधान्य नाम संवत्सर) रोजी दुपारच्या वेळी स्वामी समर्थांनी अक्कलकोट येथील वटवृक्ष समाधी मठात आपल्या अवतार कार्याची समाप्ती केली. त्यानंतर त्यांचे परम शिष्य चोळप्पा यांच्या निवासस्थानाजवळ त्यांना समाधी देण्यात आली. त्यांचे भक्त आजही त्यांच्या या समाधीस्थळाला भेट देऊन त्यांचे आशीर्वाद घेतात आणि त्यांच्या चरणी श्रद्धा अर्पण करतात.
