srikshetra-sakuri
|| तीर्थक्षेत्र ||
नगर जिल्ह्यातील शिर्डीच्या जवळ असलेल्या साकुरी हे गाव श्री उपासनी महाराजांच्या साधनेमुळे महत्त्वाचे ठरले आहे. १९२९ साली येथे श्रीदत्तमंदिराची स्थापना झाली, ज्यामध्ये आजही २४ तास टाळाचा अखंड पहारा असतो. साकुरीतील मातृमंदिर, बापूसाहेब जोग समाधी आणि श्री गोदावरी माता धर्मरक्षण पीठ हे येथील महत्त्वाचे स्थान आहेत.
श्री साईबाबांमुळे शिर्डीला जसा महिमा प्राप्त झाला, तसाच श्री उपासनी महाराजांच्या कृपेने साकुरी हे तीर्थक्षेत्र प्रसिद्ध झाले. विसाव्या शतकातील या महान संताने अध्यात्माच्या माध्यमातून महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिक जीवनाला प्रकाश दिला. उपासनी महाराजांचे जन्मस्थान नाशिक जिल्ह्यातील सटाणा हे असून, १५ मे १८७० रोजी त्यांचा जन्म झाला.
लहानपणापासूनच त्यांना ईश्वर साक्षात्काराची ओढ होती आणि त्यांनी तत्त्वज्ञानात आपले मन रमवले होते. सद्गुरूंच्या शोधात ते भ्रमण करत असताना शिर्डीला त्यांची साईबाबांसोबत भेट झाली, ज्यांनी त्यांना सिद्धावस्थेची प्राप्ती करून दिली. शिर्डी सोडून त्यांनी खडगपूरसारख्या ठिकाणी काही काळ घालवल्यानंतर नगर जिल्ह्यातील साकुरी गावात त्यांनी आपले पाय रोवले.
महाराजांनी गावाबाहेरील स्मशानभूमीत निवास केला, परंतु त्यांच्या पवित्र चरणांनी त्या ठिकाणाचे रूपांतर वैकुंठात केले. त्यांच्या अद्वितीय व्यक्तिमत्त्वाने असंख्य भक्त त्यांच्या जवळ येऊ लागले. महाराजांचे दिगंबर स्वरूप आणि गोणपाट हे त्यांचे एकमेव वस्त्र होते.
प्रथम, थंडीपासून त्यांना काहीच संरक्षण नव्हते, म्हणून गावकऱ्यांनी त्यांच्यासाठी पाचटाचे झोपडे बांधले. परंतु जसजशी त्यांच्या भक्तांची संख्या वाढत गेली, तसतसे त्यांच्या सोयीसाठी अनेक निवासस्थाने, धर्मशाळा, आणि मंदिरांची उभारणी करण्यात आली. या झोपडीपासून सुरुवात करून येथे एक महान तीर्थक्षेत्र, उपासना केंद्र आणि धर्मपीठ उभे राहिले.
साकुरीस्थानातील झोपडी आणि मंदिरांचे वैशिष्ट्य म्हणजे महाराजांची समाधी याच झोपडीत आहे. १९४१ साली पौष शु. सप्तमीस महाराज समाधिस्थ झाल्यानंतर येथे त्यांची समाधी बांधली गेली. समाधीशेजारीच त्यांचा बांबूचा पिंजरा आहे, ज्या पिंजऱ्यात महाराजांनी १९२२ मध्ये लोककल्याणासाठी स्वतःला बंद करून घेतले होते.
येथेच त्यांनी प्रवचनांना प्रारंभ केला आणि त्यांची ज्ञानगंगा प्रवाहित झाली. त्यांच्या प्रवचनांचे संकलन ‘उपासनीवाक्सुधा’ या ग्रंथात करण्यात आले आहे, ज्यात त्यांचे ज्ञान अमूल्य तत्त्वांमध्ये विखुरलेले आहे.
मातृमंदिर, कन्याकुमारी मंदिर आणि बापूसाहेब जोग समाधी ही साकुरी स्थानातील महत्त्वाची स्थाने आहेत. विशेषत: श्रीदत्तमंदिर हे प्रमुख आकर्षण असून त्याच्या सभोवतालची श्रीमारुतीराय, श्रीगणेश, श्रीखंडोबाराय, श्रीमहादेव आणि श्रीशनिदेव यांची लहान मंदिरे येथे वैदिक वातावरणाची साक्ष देतात.
साकुरीतील धार्मिक कार्यक्रमांची मांडणी अशी आहे की, पहाटेपासून रात्रीपर्यंत साधकांचा प्रत्येक क्षण भगवंताच्या चिंतनात व्यतीत होतो. त्रिकाळ आरती, भजन, पूजन आणि सततच्या धार्मिक कार्यक्रमांमुळे येथे एक अखंड भगवंतभक्तीचे वातावरण तयार झाले आहे. विशेष प्रसंगी हिंदू सण, उत्सव आणि यज्ञ देखील साजरे होतात.
साकुरीस्थानातील कन्याकुमारी स्थान आणि यज्ञसंस्था विशेष प्रसिद्ध आहे. येथे ब्रह्मवादिनी कन्यांनी आपले जीवन अध्यात्मासाठी समर्पित केले आहे. श्री गोदावरी माताजींनी उपासनी महाराजांच्या समाधीनंतर स्थानाच्या धार्मिक कार्याचा विस्तार केला. यज्ञसंस्थेच्या पुनरुज्जीवनाच्या कार्यामुळे कन्यांनी यज्ञाच्या विद्या प्राप्त केल्या आहेत आणि या कार्याचे प्रसार भारतभर केला आहे.
श्रीदत्तमंदिरात १९२९ साली श्रीदत्तपादुकांची स्थापना झाली आणि १९४२ मध्ये श्रीदत्तमूर्तीची प्राणप्रतिष्ठा करण्यात आली. या मंदिराची मूर्ती इटालियन संगमरवराची असून प्रसिद्ध शिल्पकार श्री. तालीम यांनी ती घडवली आहे. मंदिरात २४ तास टाळाचा पहारा असतो, जो महाराजांनी पिंजऱ्यात स्वतःला बंद करून घेतल्यापासून अखंड चालू आहे. दर गुरुवारी श्रीदत्तात्रेयांची पालखी निघते, जी मोठ्या थाटामाटात साजरी केली जाते.
