srikshetra-maniknagar
|| तीर्थक्षेत्र ||
हुमणाबादच्या माणिकनगर या दत्तक्षेत्राची महती श्री माणिकप्रभूंच्या कार्यामुळे प्रसिद्ध झाली आहे. गुलबर्गा, कल्याण आणि बिदर या शहरांच्या त्रिकोणी भूभागास पूर्वी “मणिचूल पर्वत” असे नाव होते. ‘मणिगिरी’ हा उल्लेख गुरुचरित्रकारांच्या ग्रंथांत आढळतो, तसेच ‘वृषभाद्रि’ हा नावही या क्षेत्राशी संबंधित आहे. वीरशैव किंवा लिंगायत धर्मपंथाचे संस्थापक बसवेश्वरींचे कार्य या क्षेत्रात झाले होते. इतिहासप्रसिद्ध चंद्रसेन जाधवाने वसवलेली जयसिंहपेठ पुढे हुमणाबाद म्हणून ओळखली गेली. सदानंद, पूर्णानंद आणि शिवरामस्वामी यांचे योगदान देखील या क्षेत्राशी संबंधित आहे.
या पावन भूमीत श्री माणिकप्रभूंचे अवतारकार्य झाले. माणिकप्रभू दत्तावतारी म्हणून प्रसिद्ध आहेत, आणि त्यांच्या सकलमत संप्रदायाने विविध कला आणि भौतिक ऐश्वर्याने समृद्ध केले आहे. अनेक तीर्थक्षेत्रांची पाहणी करत करत प्रभू कल्याणहून मणिचूल पर्वताकडे आले. गोट्टमगोट्टीच्या जंगलात, करतनकल्लीच्या वक्क येथे समाधी घेतली, तसेच रेकुळीचा केतकीसंगम आणि बेदर, झरणीनृसिंह या स्थाने देखील प्रभूंना आवडली.
एक कर्नाटकी सत्पुरुषाने अंदाज व्यक्त केला होता की, ‘बसवाच्या ओढ्यावर नवीन नगर उभारले जाईल; माणिकप्रभू या नावाचे योगी येथे येतील. यानंतर मोगलाईस नवीन वळण मिळेल.’ प्रभूंच्या आगमनानंतर स्थानिक लोकांचे दर्शनासाठी येणे वाढले आणि त्या ओसाड क्षेत्रात इमारतींची उभारणी झाली. प्रभूंच्या उपदेशाने अनेक चोरांचे मार्गदर्शन केले आणि विविध व्याधी दूर केल्या. गुरुगंगा आणि बिरजा या नद्यांच्या संगमावर माणिकनगरची वाढ झाली.
नगरात प्रभू वास्तव्य करून राहिले आणि एक नवीन दत्तपंथाची स्थापना केली. सकलसंप्रदायात हिंदू, मुसलमान, जैन, लिंगायत यांचे स्वागत करून दत्तभक्तीचा विस्तार झाला. रामनवमी, गोकुळाष्टमी, गणेशचतुर्थी आणि दत्तजयंती यांसारखे उत्सव भव्यपणे साजरे केले जातात. प्रभूंसाठी असलेल्या झोपडीच्या जागी आता नवीन इमारती उभारण्यात आल्या आहेत. व्यापारपेठ वाढली, पाण्याची व्यवस्था झाली आणि व्यवस्था सुधारली. गणेश, मारुती, सर्वेश्वर यांचे महात्म्य दत्तभक्तीच्या सोबत वाढले. माणिकनगर हे नवीन केंद्र दत्तभक्तांना आकर्षित करणारे ठरले आहे.
माणिकनगरच्या क्षेत्रमाहात्म्याचे दर्शन:
स्थान: गुलबर्गा, कल्याण आणि बेदर यांच्या त्रिकोणी भूभागावर गुरुगंगा व बिरजा नद्यांच्या संगमावर स्थित आहे.
सत्पुरूष: श्री माणिकप्रभु यांचे वास्तव्य.
विशेष: सकलमत संप्रदायाची स्थापना, माणिकप्रभूंची समाधी, संस्थानाच्या माध्यमातून शाळा, महाविद्यालये, हॉस्पिटल्स यांचा विकास.
माणिकनगरच्या भक्तांना स्थानाच्या महात्म्याची माहिती पुरवली जाते. काळभैरव, दंडपाणीसर्वेश्वर, काशिकारूपी महादेवी, निरालंब गुहेतील महालिंग, मधुमती व्यंकम्मादेवी, विरजा-गुरुगंगा संगमाचे मणिकर्णिका स्थान, कैलासमंडप, वीरभद्र, भुवनेश्र्वरी भवानी, संगमेश्र्वर, श्रीम्हाळसा, मार्तंडभैरव, श्रीचक्रेश, महामाया, अखंडेश्वर, श्रीविठ्ठल, श्रीनागनाथ, आणि श्रीमाणिकप्रभूंच्या मंदिरांनी हे स्थान समृद्ध केले आहे.
याठिकाणी कसे जावे:
माणिकनगर (बिदर, कर्नाटक) सोलापूर-हैद्राबाद बसमार्गावर हुमणाबाद तालुक्यात १ किमी अंतरावर स्थित आहे. कर्नाटकमध्ये हे क्षेत्र आहे. सकलमत संप्रदायाचे संस्थापक श्री माणिकप्रभू यांचे हे कर्मभूमी आहे. रामनवमीच्या दिवशी सद्गुरु दत्तप्रभूंच्या मातेला (माणिकप्रभूंची आई) आशिर्वाद देऊन ‘तुमच्या उदरी पुत्र रुपाने जन्म घेईल’ असे आशिर्वाद दिले. २२ डिसेंबर १८१७ रोजी (मार्गशीर्ष शुध्द चतुर्दशी) दत्तजयंतीच्या दिवशी श्री माणिकप्रभूंचा जन्म झाला. माणिकनगर, बसवकल्याण, बिदर या परिसरात प्रभूंच्या अनेक अवतार लीलांचा अनुभव घेता येतो.
माणिकनगर हा सोलापूरपासून १४० किमी अंतरावर आहे. गुलबर्गा-बीदर जिल्ह्यातील हुमनाबादसाठी नियमित बससेवा आहे. बीदरपासून ४० किमी आणि गुलबर्गापासून ६५ किमी अंतरावर हुमनाबाद (माणिकनगर) स्थित आहे. येथे भक्तनिवास उपलब्ध आहे आणि दुपारी १ वाजता महाप्रसादाची व्यवस्था आहे.