srikshetra-kumshi
|| तीर्थक्षेत्र ||
श्री क्षेत्र कुमशी – विश्वरुपदर्शन–
श्री क्षेत्र कुमशी हे एक पवित्र स्थान आहे, जे गाणगापूरपासून सुमारे १८ किलोमीटर आणि आलमेल-देवणगाव रोडपासून १० किलोमीटर अंतरावर स्थित आहे. या ठिकाणी पांडित्यपूर्ण आणि तपस्वी श्री त्रिविक्रम भारतींची कर्मभूमी आहे. या क्षेत्राचे महत्व हे महर्षि वाल्मिकींच्या तपश्चर्येवर आधारित आहे.
कुमशीच्या पवित्र स्थळाचे महत्त्व हे श्री गाणगापूरचे दत्तावतार श्री नृसिंह सरस्वती यांच्या दृष्टीकोनातून स्पष्ट होते. विश्वरुपदर्शनाचे अद्भुत अनुभव घेण्यासाठी त्यांनी श्री त्रिविक्रम भारती यांना वैशाख शुद्ध दशमीच्या दिवशी विश्वरुप दाखवले. हे स्थल धार्मिक ग्रंथ ‘श्रीगुरूचरित्र’ मध्ये २४ व्या अध्यायात वर्णन केले आहे.

भगवान श्रीकृष्णाने अर्जुनाला कुरूक्षेत्रावर विश्वरुप दाखवले आणि त्याचप्रमाणे श्री नृसिंह सरस्वतींनी श्री त्रिविक्रम भारती यांना कुमशीच्या तपोभूमीत दुसरे विश्वरुप दाखवले. हे विश्वरुपदर्शन केवळ दोन वेळा झाल्याची कथा पुराणांत मिळते.
स्थळ: गाणगापूरपासून ३४ कि.मी. अंतरावर, आलमेल-देवणगाव रोडवर सत्पुरूष: श्री नृसिंहसरस्वती, श्री त्रिविक्रम भारती विशेष: श्रीगुरु नृसिंहसरस्वतींनी येथे श्री त्रिविक्रमभारतींना विश्वरुप दाखविले पादुका: विश्वरूपदर्शन पादुका
आजही कुमशी येथे दर्शन घेतल्याने पातकांची समाप्ती होते आणि भक्तांना मुक्ती मिळते. श्री नृसिंह सरस्वती स्वामींच्या कृपेमुळे येथे मंदिर, पादुका मंदिर, भक्त निवास, पारायण हॉल अशा सुविधांनी युक्त तीर्थक्षेत्र उभारण्यात येत आहे. हे पवित्र स्थान पुण्यपावन नदीच्या किनाऱ्यावर असून निसर्ग सौंदर्याने परिपूर्ण आहे.
१३९० साली एक मोडि लिपीतील पत्र प्राप्त झाले, ज्यात श्री त्रिविक्रम स्वामींची स्तुती केली आहे. या पत्रात उल्लेख आहे की, श्री त्रिविक्रम स्वामींचे स्थान आणि त्यांच्या पवित्र कृपेचा अनुभव घेण्यासाठी कुमशीच्या परिसरातील लोक आशीर्वाद प्राप्त करतात. श्री नृसिंह सरस्वतींच्या आशीर्वादाने या स्थळाचा महत्व वाढले आहे आणि येथे भक्तांची सेवा करण्याचे कार्य प्रगतिपथावर आहे.
कुमशी हे एक अत्यंत पवित्र स्थान आहे आणि त्याचे दर्शन घेणे म्हणजे एक दिव्य अनुभव प्राप्त करणे आहे. हे क्षेत्र सर्व भक्तांसाठी एक प्रेरणादायी आणि पवित्र ठिकाण आहे.
संदर्भ: गुरुचरित्र
नामधारक सिद्धमुनींना एका दिवशी विचारले, “त्रिविक्रमभारतीने श्रीगुरु नृसिंहसरस्वतींची ‘दांभिक संन्यासी’ अशी निंदा केली होती, असे श्रीगुरूंना समजले. या घटनेनंतर काय झाले, हे मला विस्तारपूर्वक सांगा.” सिद्धमुनी उत्तरले, “नामधारका, हे एक अत्यंत अद्भुत आणि प्रेरणादायक कथा आहे. ऐक. कुमशी गावात त्रिविक्रमभारती नेहमीच श्रीगुरूंची निंदा करीत असे. त्याला ‘दांभिक संन्यासी’ म्हणून संबोधून तो त्यांच्या स्वरूपाची थट्टा करीत असे. श्रीगुरूंना या गोष्टीची खबर झाली, कारण ते सर्व जगाचे मन ओळखतात. त्यामुळे त्यांनी त्रिविक्रमभारतीला समजावून सांगण्यासाठी त्याला प्रत्यक्ष भेटण्याचे ठरवले.
राजाने श्रीगुरूंच्या प्रवासाची तयारी केली. पालखी सजवली, हत्ती, घोडे आणि पायदळ सजवले. श्रीगुरू पालखीत बसले आणि वाद्यांच्या गजरात कुमशी गावाकडे रवाना झाले. कुमशी गावात, त्रिविक्रमभारती त्याच्या उपास्य दैवत नृसिंहाची मानसपूजा करत होता. परंतु त्या दिवशी त्याला नृसिंहाची मूर्ती दिसलीच नाही. त्याने डोळे मिटून खूप प्रयत्न केले, पण मूर्ती प्रकट होईना. त्यामुळे तो निराश झाला आणि विचार करू लागला, ‘माझी संपूर्ण साधना व्यर्थ गेली.’
त्याचवेळी, श्रीगुरूंची पालखी नदीच्या काठावरून जात होती. त्रिविक्रमभारतीने डोळे उघडले आणि त्याला पालखीत नृसिंहाची मूर्ती दिसली. पालखीत बसलेले सैन्यदेखील संन्यासीप्रमाणेच दिसत होते. या दृश्याने त्रिविक्रमभारतीला अत्यंत आश्चर्य वाटले आणि त्याच्या अहंकाराचे बंध गळून पडले. त्याला हे सत्य आहे की भास, हेच समजले नाही. तो धावतच त्या पालखीजवळ गेला आणि नृसिंहाच्या मूर्तीला साष्टांग नमस्कार करून म्हणाला, “महाराज, आपण मला नृसिंहरुपात दर्शन दिले. आपले स्वरूप अत्यंत अद्वितीय आहे. मी आपल्याला ओळखू शकले नाही. कृपया माझ्या अज्ञानासाठी मला क्षमा करा.”
श्रीगुरू प्रसन्न झाले आणि त्यांनी आपली योगमाया आवरून विश्वरूप दर्शविले. श्रीगुरू म्हणाले, “तू आम्हाला दांभिक समजलेस, म्हणूनच आम्ही तुझ्याकडे आलो. तू नृसिंहाची पूजा करतोस ना? त्या नृसिंहाचे दर्शन तु पाहिलेस ना? आम्हीच नृसिंह आहोत. आता आम्ही दांभिक आहोत का, हे तूच ठरव.”
या दर्शनाने त्रिविक्रमभारतीच्या मनातील सर्व संशय दूर झाला. त्याला समजले की श्रीगुरू आणि नृसिंह एकच आहेत. श्रीगुरूंचा प्रत्यक्ष दर्शन घेऊन, त्याने त्यांना शरण जाऊन म्हटले, “स्वामी, मला क्षमा करा. आपले स्वरूप अचिंत्य आहे. आपण भक्तांवर कृपाच करणार आहात. आज आपले दर्शन झाल्याने मी धन्य झालो. कृपया माझा उद्धार करा.”
श्रीगुरू त्रिविक्रमभारतीच्या प्रार्थनेवर प्रसन्न झाले आणि वरदान दिले, “मी तुझ्यावर प्रसन्न आहे. तुला सद्गती प्राप्त होईल आणि पुनर्जन्माची आवश्यकता नाही.” असे म्हणून श्रीगुरू गाणगापुरस परत गेले.
सिद्धयोगी नामधारकाने सांगितले की, श्रीगुरू म्हणजेच ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश्वरांचे स्वरूप आहे. भक्तांच्या उद्धारासाठीच त्यांनी मनुष्यरूप धारण केले आहे. श्रीक्षेत्र कुमशी हे त्या दिव्य दर्शनाचे प्रतीक आहे जिथे त्रिविक्रमभारतीला विश्वरुप दर्शन झाले. हे स्थळ भक्तांच्या पवित्र अनुभवांची गोडी वाढवते आणि श्रीगुरूंच्या चरणांमध्ये शरण येण्याची प्रेरणा देते.