srikshetra-dattawadi-sankhali-goa
|| तीर्थक्षेत्र ||
गोमंतकातील एक अत्यंत मान्यताप्राप्त दत्तस्थान, सांखळी, स्थानिक निसर्ग सौंदर्यामुळे दत्तभक्तांना आकर्षित करते. माशैल, सांवई आणि सांखळी या गोमंतकातील दत्तभक्तांची त्रिस्थळे आहेत. गोमंतकाच्या सांस्कृतिक इतिहासात दत्ताची महती स्पष्ट आहे. “केळोशी” या साष्टीतील गावात ‘आंबसेत’ नावाच्या एका शेताची नोंद पोर्तुगीजांच्या पणजीतील ऐतिहासिक दस्तावेजात १ सप्टेंबर १५८३ रोजी आढळते, जिथे म्हाळू शेणवीने दत्तात्रेयाच्या देवालयासाठी शेत दिले होते. ‘योगराज टिळक’ या ग्रंथातील दत्तात्रेयाच्या जीवनाचे वर्णन आहे, जो गोमंतकातील आहे. १८८१-८२ मध्ये सांखळीतील दत्तमंदिराची उभारणी पूर्ण झाली आणि ५ एप्रिल १८८२ रोजी दत्तमूर्तीची प्राणप्रतिष्ठा मोठ्या उत्साहात पार पडली.
पणजीपासून सुमारे २०-२५ मैलांवर, भतग्राम (डिचोली) तालुक्यात वसलेले सांखळी हे गाव, १८७८ मध्ये म्हाळू कामत नावाच्या विठ्ठलभक्ताने लोकप्रिय केले. त्याचे पुत्र लक्ष्मण हाही विठ्ठल व दत्त यांचा भक्त होता आणि गुरुचरित्राच्या पारायणासाठी नरसोबाच्या वाडीत जात असे. तथापि, ते गौड सारस्वत असल्यामुळे वाडीच्या पुजार्यांनी त्यांना त्रास दिला. एका रात्री दत्तात्रेयांनी त्यांना दृष्टांत दिला, “भक्त, काळजी करू नकोस. आम्ही तुमच्या गावात येऊ.”
कामतांच्या मनास प्रचंड आनंद झाला. सांखळीतील येसू शेणवी बोडके यांच्या पत्नी मथुराबाईने आध्यात्मिक प्रेरणा घेतली आणि एक निर्जन जागेत औदुंबराचे झाड लावले. झाड फुलल्यावर पार बांधण्याचे काम सुरू झाले, आणि येथे खोदकामात सोन्याचा नाग, रुप्याचे पादुकांचे जोड, मारुती आणि गणपतीची पाषाणमूर्ती सापडली. १८७९ मध्ये पाराचे बांधकाम पूर्ण झाले आणि सांखळीच्या दत्तस्थानाचा प्रारंभ झाला.
स्थान: पणजीपासून ३०-३५ किमी अंतरावर, भतग्राम, डिचोली तालुका, सन १८८१-८२ मध्ये दत्तमंदिराची स्थापना
सत्पुरुष: जगन्नाथ बुआ बोरकर, शांताराम नारायण दाभोलकर, साधू सुबाणा तोडर
विशेष: गोमांकातील गाणगापूर, कल्यापाषाणाची व शाडभूज काश्मिरी पाषाणाची मूर्ती
श्रीगोकर्ण पर्तगाळी मठाधीश श्रीमत् पूर्णप्रज्ञतीर्थस्वामी महाराजांच्या प्रेरणेमुळे दत्तमंदिराचे बांधकाम सुरू झाले. लक्ष्मण म्हाळू कामत, वासू म्हाळू कामत, गोविंद पै कुचलेकर, यशवंत प्रभू आजगावकर, विष्णू शेणवी शेट्ये आणि मुकुंद शेणवी बोडके यांनी गर्भागार आणि अन्य संरचना तयार केल्या. काळ्या पाषाणाची एकमुखी दत्ताची मूर्ती बोरी येथील शिल्पकाराकडून आणली गेली. त्यानंतर काश्मिरी पाषाणाची नवीन मूर्ती आणण्यात आली, जी दत्तमंदिरात प्राणप्रतिष्ठा केली गेली. शके १८०४च्या चैत्री पौर्णिमेपासून वद्य द्वितीयेपर्यंत प्राणप्रतिष्ठेचा सोहळा चालला.
सांखळीच्या दत्तमंदिराची महती वाढत गेली आणि स्थानिक भक्तांच्या उत्साहामुळे हे देवस्थान गोमंतकातील प्रमुख दत्तवाडी म्हणून प्रसिद्ध झाले. दत्तमंदिराच्या परिसरात नारळी-पोफळीची झाडे आणि अनेक शिवलिंगे आहेत. दर गुरुवारी मोठी पूजा, दीपाराधना, पुराण, कीर्तन आणि भजनाचे कार्यक्रम आयोजित केले जातात. प्रतिष्ठापन दिन हा दत्तमूर्तीचा वर्धापन दिन म्हणून साजरा केला जातो. सांखळीच्या दत्तवाडीने पंचक्रोशीमध्ये आपले स्थान निर्माण केले आहे.
दत्तवाडीच्या सेवेत थोर सत्पुरुष साधू सुबाण्णा तोडर आणि जगन्नाथ बुवा बोरकर यांनी महत्वपूर्ण भूमिका निभावली. शांताराम नारायण दाभोळकर यांनी मंदिरात अनेक सुधारणा केल्या आणि त्यांची ‘दत्तपदगुच्छ’ आणि ‘दत्तभजनमाला’ यासारखी पुस्तके प्रसिद्ध झाली. विष्णू गिरीधर शेणवी, ढेंपे, भागीरथीबाई कायकीणी यांसारख्या दत्तभक्तांनीही या दत्तवाडीशी संबंध ठेवला.
।। दिगंबरा दिगंबरा श्रीपादवल्लभ दिगंबरा ।।
श्री क्षेत्र दत्तवाडी – सांखळी गोवा