siddhivinayak-mandir
|| तीर्थक्षेत्र ||
सिद्धटेक (सिद्धिविनायक) मंदिर-
सिद्धटेक, अहमदनगर जिल्ह्यातील कर्जत तालुक्यात स्थित गणपतीचे एक महत्वपूर्ण मंदिर आहे. हे मंदिर अष्टविनायकांपैकी एक असून, सिद्धिविनायक म्हणून प्रसिद्ध आहे. विशेष म्हणजे, सिद्धिविनायक हा अष्टविनायकांमधील उजव्या सोंडेचा एकमेव गणपती आहे आणि अष्टविनायकांमध्ये हा दुसऱ्या क्रमांकावर आहे.
इतिहास–
सिद्धिविनायकाच्या मंदिराची स्थापना पुण्यश्लोक अहिल्याबाई होळकर यांनी केली. या मंदिराचे गाभारे पितळेचे असून, सिंहासन पाषाणाचे आहे. पुराणांनुसार, भगवान विष्णूने मधु आणि कैटभ या असुरांना पराजित करण्यासाठी गणपतीची आराधना केली. गणपतीच्या आराधनेसाठी विष्णूने सिद्धटेकची निवड केली आणि येथे गणपतीच्या मूर्तीची स्थापना केली. हे स्थान एक छोटा टेकडा असून, येथे गणपतीच्या आराधनेने विष्णूला विजय मिळवला.
मंदिराची रचना-
सिद्धिविनायकाचे मंदिर पौराणिक आर्किटेक्चरने सजलेले आहे. मूळ मंदिर १५ फूट उंच आणि १० फूट लांबीचे आहे, ज्याचे पुनर्निर्माण पेशव्यांनी केले. मंदिराच्या परिसरात भीमा नदी वाहते, ज्यामुळे या स्थळाचे धार्मिक महत्व वाढले आहे. सिद्धिविनायकाची मूर्ती स्वयंभू असून, ती तीन फूट उंच आणि अडीच फूट रुंद आहे.
मूळ मूळकडील गणपतीच्या मूर्तीवर एक मांडी घातलेली असून, त्यावर ऋद्धि-सिद्धी बसलेल्या आहेत. मूळकडील मूळ तोंड उत्तरेकडे असून, मूळकडील शिखर कडक मानले जाते.
भौगोलिक स्थान-
सिद्धटेक हे अहमदनगर जिल्ह्यात कर्जत तालुक्यात भीमा नदीच्या काठावर स्थित आहे. येथे येण्यासाठी सर्वात सोयीस्कर स्थान दौंड रेल्वे स्टेशन आहे. दौंड ते सिद्धटेक हे अंतर १८ किलोमीटर आहे. दौंडवरून शिरापूर येथे बसने जाऊन पुढे नदी पार करावी लागते. आता नदीवर पूल झाल्याने गाड्या थेट मंदिरापर्यंत जातात. पुण्याहून हडपसर-लोणी-यवत-चौफुला-पाटस-दौंडमार्गे सिद्धटेकवर जाता येते.
पूजा आणि उत्सव-
सिद्धिविनायक मंदिराची पूजा प्रत्येक दिवशी विविध वेळेस केली जाते. सकाळी ४ वाजता मंदिर उघडले जाते आणि ४.३० ते ५ वाजता श्रींचे पूजन होते. दुपारी १२.३० वाजता महानैवेद्य दाखविला जातो, आणि संध्याकाळी ८.३० ते ९.१५ वाजता आरती केली जाते.
गणेश चतुर्थी आणि गणेश जयंतीस विशेष उत्सव साजरे केले जातात, तसेच विजयादशमीला येथे मोठी जत्रा भरते. पुणे आणि अष्टविनायक मंदीरांमध्ये राज्य परिवहन मंडळाच्या विशेष बस आणि खासगी टूर कंपन्या टूर्स आयोजित करतात.
जवळची इतर दर्शनीय स्थळे–
- पेडगांव: भीमा नदीच्या तीरावरील प्राचीन मंदिरे आणि किल्ला (अंतर: ९ किमी)
- राशीन: झुलती दीपमाळ आणि देवीचे मंदिर (अंतर: २१ किमी)
- रेहेकुरी: अभयारण्य (अंतर: ३१ किमी)
- भिगवण: पक्षी अभयारण्य (अंतर: २७ किमी)
- दौंड: भैरवनाथ आणि श्री विठ्ठल मंदिर (अंतर: २६ किमी)
या सर्व गोष्टी सिद्धटेकच्या धार्मिक आणि सांस्कृतिक महत्वाचे प्रमाण आहेत.