shripad-shrivallabh
श्रीपाद श्रीवल्लभ स्वामी महाराजांचा जन्म आणि जीवन परिचय
श्रीपाद श्रीवल्लभ स्वामी महाराजांचा जन्म भाद्रपद शुक्ल चतुर्थी या गणेश चतुर्थीच्या पवित्र दिवशी, शके १३२० मध्ये, आंध्रप्रदेशातील पीठापूर या गावात झाला. त्यांचे वडील आप्पलराज शर्मा हे आपस्तंब शाखेचे विद्वान ब्राह्मण होते, तर आई सुमती महाराणी या सौम्य स्वभावाच्या आणि धर्मनिष्ठ स्त्री होत्या. त्यांचे मुख्य निवासस्थान कर्नाटकातील कुरवपूर (कुरगड्डी) हे होते. दत्त संप्रदायाचे अवतारी पुरुष म्हणून त्यांची ओळख होती आणि ते ब्रह्मचारी वेषात राहिले. त्यांचा कार्यकाळ शके १३२० ते १३५० असा होता. त्यांनी शके १३५० मध्ये आश्विन वद्य द्वादशीला कुरवपूर येथे समाधी घेतली. त्यांच्या जीवनावर आधारित ‘श्रीपाद चरितामृत’ हा ग्रंथ त्यांचे चरित्र सांगतो.
गुरुचरित्रातील श्रीपाद श्रीवल्लभांचा उल्लेख
‘श्री गुरुचरित्र’ हा ग्रंथ श्रीनृसिंह सरस्वती यांच्या अलौकिक लीलांचे वर्णन करतो, परंतु त्यांचा पूर्वजन्म असलेले श्रीपाद श्रीवल्लभ यांच्याविषयी काही निवडक प्रसंगांचा समावेशही यात आहे. हे प्रसंग ग्रंथाच्या ५, ८, ९ आणि १० या अध्यायांमध्ये आढळतात. विशेष बाब म्हणजे, संपूर्ण ग्रंथात अन्यत्र श्रीपादांचा थेट उल्लेख आढळत नाही. ग्रंथाचे लेखक सरस्वती गंगाधर यांचा मुख्य उद्देश श्रीनृसिंह सरस्वती यांच्या महिम्याचे वर्णन करणे हा होता, त्यामुळे श्रीपाद श्रीवल्लभ यांची माहिती केवळ परिचयात्मक स्वरूपातच दिलेली आहे.
अवताराचे प्रयोजन आणि गुरुचरित्रातील ओव्या
श्रीपाद श्रीवल्लभ यांच्या अवताराचे उद्दिष्ट ‘श्री गुरुचरित्र’च्या ४९व्या अध्यायातील ओव्यांमध्ये स्पष्ट झाले आहे. कलियुगात अज्ञान आणि दुराचाराचा प्रभाव वाढला होता, ज्यामुळे भक्त आत्मज्ञानापासून दूर गेले होते. लोक अंध आणि बहिर्‍यांप्रमाणे मार्गभ्रष्ट झाले होते आणि पापाचा भार पृथ्वीवर वाढत होता. या परिस्थितीत भक्तांना गुरु-शिष्य परंपरेच्या माध्यमातून योग्य मार्गदर्शन मिळावे आणि त्यांना गुरुकृपेने मोक्ष प्राप्त व्हावा, यासाठी दत्तात्रेयांनी श्रीपाद या रूपात मानवी अवतार धारण केला. या ओव्या अशा आहेत:
“या कलियुगात माणूस मूर्ख झाला, ज्ञान हरवले अन् अंध बहिरा झाला, मायेच्या बंधनात अडकला सारा, कोणालाच काही कळेना खरा ||
ज्याला गुरुचा आशीर्वाद लाभे, त्याला कैवल्यपद प्राप्ती आहे, काम-क्रोधाचा नाश होई, अच्युताचे स्थान मिळे ||
पृथ्वीवरील भार हलका करायला, श्रीपादाने जन्म घेतला या ठायाला, दत्तात्रेय अवधूताने, मानव रूपात पाऊल ठेवले खरे ||”
जन्माची पार्श्वभूमी आणि कुटुंब
पीठापूर येथे आप्पलराज आणि सुमती हे सात्त्विक ब्राह्मण दांपत्य राहत होते. त्यांचे जीवन दुःखांनी भरलेले होते, कारण त्यांची अनेक अपत्ये जन्मताच मरण पावली होती. कालांतराने त्यांना दोन मुलगे झाले, पण एक पांगळा तर दुसरा आंधळा होता. या दुर्भाग्याने ते व्यथित होते. एकदा अमावस्येला आप्पलराजांच्या घरी श्राद्धविधी चालू असताना दुपारच्या वेळी दत्तात्रेय स्वतः भिक्षुकाच्या वेषात त्यांच्या दारात आले. त्यांची ख्याती “नाना रूपांनी भिक्षु बनून दत्तगुरू दर्शन देतात” अशी होती.
दत्तात्रेयांचा अवतार आणि श्रीपादांचा जन्म
कलियुगात भक्तांचा उद्धार करण्यासाठी ब्रह्मा, विष्णू आणि शिव या त्रिमूर्तींनी दत्तात्रेय रूपात अवतार घेतला. ब्रह्मा ‘चंद्र’ बनले, विष्णू ‘दत्त’ झाले आणि शिव ‘दुर्वास’ बनले. चंद्र आणि दुर्वास तपश्चर्येसाठी निघून गेले, तर दत्तात्रेय अनुसूया आणि अत्रि यांच्यासोबत राहिले. त्यांना त्रिमूर्तींचे दिव्य अंश प्राप्त झाले आणि ते दत्तात्रेय म्हणून ओळखले गेले. याच दत्तात्रेयांचे तीन अवतार मानले जातात: पहिला श्रीपाद श्रीवल्लभ, दुसरा नृसिंह सरस्वती आणि तिसरा स्वामी समर्थ.
श्रीपादांचा जन्म भाद्रपद शुक्ल चतुर्थीला, कृष्ण यजुर्वेदीय आपस्तंब सूत्राच्या भारद्वाज गोत्रात आप्पलराज आणि सुमती यांच्या पोटी झाला. त्यांच्या जीवनाविषयी थोडी माहिती ‘गुरुचरित्र’च्या चार अध्यायांतून मिळते.
श्रीपादांचा जन्मप्रसंग
आंध्रप्रदेशातील पूर्व गोदावरी जिल्ह्यातील पीठापूर येथे आप्पलराज आणि सुमती हे सत्शील दांपत्य राहत होते. सुमती ही पतिव्रता आणि अतिथिसत्कारात तत्पर होती. एकदा अमावस्येला श्राद्धाच्या दिवशी दुपारी दत्तात्रेय भिक्षुच्या वेषात त्यांच्या घरी आले. सुमतीने त्यांचे स्वागत करून श्राद्धाचे अन्न वाढले. प्रसन्न झालेल्या दत्तगुरूंनी त्रिमुखी रूपात दर्शन दिले. सुमतीने त्यांना प्रार्थना केली, “माझ्या पोटी तुमच्यासारखा तेजस्वी पुत्र जन्माला यावा. माझी अनेक अपत्ये मृत झाली, तर दोन जिवंत आहेत ते अपंग आहेत.” दत्तात्रेयांनी वर दिला, “तुला एक महान पुत्र प्राप्त होईल, जो तुझ्या वंशाचा उद्धार करेल. परंतु त्याच्या इच्छेनुसार वाग.” असा आशीर्वाद देऊन ते गायब झाले.
सुमतीने ही हकीकत आप्पलराजांना सांगितली. काही काळाने ती गर्भवती झाली आणि भाद्रपद शुक्ल चतुर्थीला तिला पुत्र झाला. त्याचे नाव ‘श्रीपाद’ ठेवले गेले.
श्रीपादांचे शिक्षण आणि वैराग्य
सातव्या वर्षी श्रीपादांचे उपनयन झाले आणि त्यांनी वेदांचा अभ्यास सुरू केला. ते शास्त्रज्ञानात निपुण झाले आणि लोकांना मार्गदर्शन करू लागले. सोळाव्या वर्षी त्यांच्या विवाहाचा प्रस्ताव आला, पण त्यांनी नकार दिला. “मी ब्रह्मचारी आहे, वैराग्य हीच माझी साथी आहे,” असे सांगून ते हिमालयात तपश्चर्येसाठी निघाले. त्यांनी आपल्या अपंग भावांना निरोगी केले आणि कुटुंबाला सुख-समृद्धीचा आशीर्वाद दिला.
श्रीपादांचे कार्य आणि समाधी
श्रीपादांनी पीठापूरात १६ आणि कुरवपूर येथे १४ वर्षे घालवली. त्यांनी अनेक चमत्कार घडवले—पाण्यावर चालणे, अंधाला दृष्टी देणे, अन्न वाढवणे—आणि भक्तांचे कल्याण केले. त्यांचे मंदिर पीठापूरात आहे, जिथे औदुंबर वृक्ष आणि दत्तपादुका आहेत. त्यांनी आपले पुढील अवतार—नृसिंह सरस्वती आणि स्वामी समर्थ—यांची भविष्यवाणी केली आणि आश्विन कृष्ण द्वादशीला समाधी घेतली.
जन्म आणि दत्तात्रेयांचे आगमन
आंध्रप्रदेशातील पीठापूर येथे आप्पलराज नावाचा विद्वान ब्राह्मण आपल्या पत्नी सुमतीसह राहत होता. एकदा अमावस्येच्या दिवशी त्यांच्या घरी श्राद्धविधी चालू होता. यावेळी श्राद्धासाठी आलेल्या ब्राह्मणांचे भोजन पूर्ण होण्यापूर्वीच कोणत्याही अतिथीला अन्न देणे शास्त्रसंमत नव्हते. तरीही मध्यान्हकाळी तेजस्वी रूपातील एक भिक्षुक त्यांच्या दारात आले. हे साक्षात श्रीदत्तात्रेयच होते. सुमतीला त्यांना रिकाम्या हाताने परत पाठवणे योग्य वाटले नाही. तिने श्रद्धेने आणि आतिथ्यभावाने त्यांना श्राद्धाचे अन्न वाढले. सुमतीच्या या निःस्वार्थ सेवेने दत्तात्रेय प्रसन्न झाले.
त्यांनी आपले खरे दिव्य रूप प्रकट केले आणि तिला म्हणाले, “माते, तुझ्या या भक्तीने मला आनंद झाला आहे. तुझी जी इच्छा असेल ती माग.” सुमतीने विचारपूर्वक उत्तर दिले, “माझ्या पोटी एक तेजस्वी, गुणसंपन्न पुत्र जन्माला यावा. आम्हाला दोन मुलगे आहेत, पण एक पांगळा तर दुसरा आंधळा आहे. त्यामुळे आमचे जीवन दुःखमय आहे.”
दत्तात्रेयांनी स्मितहास्य करीत “तथास्तु” असा आशीर्वाद दिला आणि ते अदृश्य झाले. सुमतीच्या या श्रद्धेच्या परिणामस्वरूप ती काही काळाने गर्भवती झाली. योग्य वेळी तिला पुत्ररत्न प्राप्त झाले आणि त्याचे नामकरण ‘श्रीपाद’ असे करण्यात आले. हे बालक चंद्राप्रमाणे दिवसेंदिवस वाढू लागले आणि त्याच्या तेजाने कुटुंबात आनंद पसरला.
बालपण आणि शिक्षण
श्रीपादाचे उपनयन संस्कार वयाच्या सातव्या वर्षी झाले. त्यानंतर त्याने वेदांचा अभ्यास सुरू केला आणि लवकरच चारही वेद तोंडपाठ झाले. केवळ वेदच नव्हे, तर मीमांसा, तर्क आणि इतर शास्त्रांवरही त्याने प्रभुत्व मिळवले. त्याच्या ज्ञानाची ख्याती पसरली आणि पीठापूर परिसरातील लोक त्याच्याकडून शास्त्रांचे अर्थ जाणून घेण्यासाठी येऊ लागले. आप्पलराज आणि सुमती यांना आपल्या मुलाच्या बुद्धिमत्तेचा अभिमान वाटत होता.
परंतु जेव्हा श्रीपाद सोळा वर्षांचा झाला, तेव्हा त्याच्या आई-वडिलांनी त्याच्या विवाहाचा विचार मांडला. श्रीपादाने हसत हसत उत्तर दिले, “माझा विवाह वैराग्याशी झाला आहे. माझ्यासाठी सर्व स्त्रिया मातेसमान आहेत. माझे ध्येय साधु-संतांना मार्गदर्शन करणे आणि तीर्थयात्रा करणे आहे.” त्याने आपले जीवन तपश्चर्येसाठी अर्पण करण्याचा संकल्प व्यक्त केला. आई-वडिलांनी विरोध केला, पण श्रीपाद आपल्या निर्णयावर ठाम राहिला.
अवताराचे प्रयोजन आणि कुरवपूर वास्तव्य
कलियुगाच्या सुरुवातीला सनातन संस्कृतीचा ऱ्हास होऊ लागला होता. या काळात भक्तांचा उद्धार आणि धर्माची पुनर्स्थापना करण्यासाठी श्रीदत्तात्रेयांनी श्रीपाद श्रीवल्लभ या रूपात अवतार घेतला. हा अवतार इ.स. १३२० मध्ये पीठापूरात प्रकट झाला. श्रीपादाने तीर्थयात्रा सुरू केली आणि कालांतराने कर्नाटकातील रायचूर जिल्ह्यातील कुरवपूर येथे स्थायिक झाला.
त्यांचे रूप अलौकिक होते—पायांत खडाव, कमरेला कौपीन, अंगावर काषायवस्त्र, हातात कमंडलू, गळ्यात रुद्राक्षमाळ, कपाळावर भस्म आणि डोक्यावर जटा. त्यांचे कमळासारखे नेत्र आणि चंद्रासमान तेजस्वी चेहरा पाहणारे भक्त धन्य होत. ते दररोज कृष्णा नदीत स्नान करीत, सकाळी एक हजार गायत्री जप करीत आणि सूर्यदेवाला १०८ नमस्कार अर्पण करीत.
भावांना वरदान आणि तीर्थयात्रा
सुमतीने कळवळून श्रीपादाला विचारले, “तू आम्हाला सोडून गेलास, तर तुझ्या अपंग भावांची काळजी कोण घेणार?” श्रीपादाने स्मित करीत आपल्या दोन्ही भावांना जवळ बोलावले. त्याने त्यांच्या डोक्यावर हात ठेवला आणि चमत्कार घडला—पांगळा चालू लागला आणि आंधळ्याला दृष्टी प्राप्त झाली. भावांना निरोगी करून श्रीपादाने आई-वडिलांना निरोप दिला आणि तीर्थयात्रेला निघाला. त्याने काशी, बद्रीनाथ आणि गोकर्ण येथे भ्रमण केले आणि पुन्हा कुरवपूर येथे प्रकट झाला.
कुरवपूर येथील चमत्कार
कुरवपूर येथे एक विद्वान ब्राह्मण आणि त्याची पत्नी अंबिका राहत होते. त्यांना अपत्यसुख नव्हते. शेवटी त्यांना एक मुलगा झाला, पण तो मंदबुद्धी होता आणि अभ्यासात रस घेत नव्हता. तो दिवसभर गावात भटकत असे. वडिलांनी त्याला मारहाण केली, पण आईच्या आग्रहाने ती थांबली. काही काळाने वडील मृत्यूमुखी पडले.
पतीच्या मृत्यूने अंबिका दुःखी झाली आणि मुलाच्या मूर्खपणामुळे तिने गंगेत उडी मारून जीवन संपवण्याचा निर्णय घेतला. त्याचवेळी श्रीपाद तिथे स्नानाला आले. अंबिकेने त्यांचे तेजस्वी रूप पाहून त्यांना प्रार्थना केली, “मला पुढील जन्मी तुमच्यासारखा पुत्र मिळावा.” श्रीपाद म्हणाले, “शनिप्रदोषाच्या दिवशी शंकराची पूजा कर, तुझी इच्छा पूर्ण होईल.” हा प्रसंग पुढील अवतार, श्रीनृसिंह सरस्वती यांच्याशी जोडला गेला.
रजकाला आशीर्वाद
कुरवपूर येथे एक धोबी रोज श्रीपादांचे दर्शन घेत असे. त्याच्या भक्तीने प्रसन्न होऊन श्रीपाद म्हणाले, “तुला सुख आणि राज्य मिळो.” धोब्याने विनंती केली, “हे सुख मला पुढील जन्मी मिळावे.” श्रीपाद म्हणाले, “तू पुढील जन्मी राजा होशील आणि मला भेटशील.” यातून वासनांचा मोक्षमार्गातील अडथळा आणि त्यांचा भोग स्पष्ट होतो.
समाधी आणि वारसा
शके १३५० मध्ये आश्विन वद्य द्वादशीला श्रीपाद गंगेत अदृश्य झाले. तरीही ते सूक्ष्म रूपाने भक्तांचे रक्षण करतात, याचा पुरावा ‘गुरुचरित्र’च्या दहाव्या अध्यायात वल्लभेश या भक्ताला चोरांपासून वाचवण्याच्या कथेत मिळतो. त्यांचा अवतार समाजाच्या पुनरुत्थानासाठी होता आणि त्यांनी दत्त संप्रदायाला नवचैतन्य दिले. त्यांचा मंत्र “श्रीपादराजं शरणं प्रपद्ये” आजही भक्तांना प्रेरणा देतो.
बारा अभय वचने
श्रीपादांनी भक्तांना बारा आश्वासने दिली, ज्यात त्यांनी आपल्या सूक्ष्म उपस्थितीची, भक्तांच्या रक्षणाची आणि पापसंनाशाची हमी दिली. उदाहरणार्थ, “माझ्या चरित्राचे पारायण करणाऱ्या ठिकाणी मी असतो,” “शुद्ध अंतःकरणावर माझी कृपा असते,” आणि “माझ्या भक्तांच्या घरी लक्ष्मी वास करते.”
घोरकष्टोद्धरण स्तोत्र आणि अष्टक
‘घोरकष्टोद्धरण स्तोत्र’ आणि ‘श्रीपाद अष्टक’ हे त्यांच्या भक्तीचे साधन आहेत. या रचनांतून त्यांना माता, पिता, गुरू आणि सर्वस्व मानून त्यांच्याकडे कष्टमुक्तीची प्रार्थना केली जाते. नियमित पठणाने पापांचा नाश होतो, असे मानले जाते.
श्रीपादांचे उपदेश
श्रीपाद म्हणतात, “अहंकार सोडल्याशिवाय कृपा मिळणार नाही. पुण्यकर्मांनी आत्मा शुद्ध होतो. दानधर्माने समृद्धी मिळते. भक्ती ही सर्वांना समान आहे. श्रीदत्त अल्पसंतोषी आहेत आणि अन्नदानाचे विशेष फळ देतात.” त्यांचे हे शब्द भक्तांना मार्गदर्शन करतात.
श्रीपाद श्रीवल्लभ आणि ज्योतिषशास्त्र
गुरुदत्त भट्टाचा अनुभव
श्रीपाद श्रीवल्लभ हे भक्तांच्या जीवनातील शुभ फलांचे एकमेव दाता मानले जातात, असे ‘श्रीपाद श्रीवल्लभ चरितामृत’ या ग्रंथात सांगितले आहे. एकदा मी (शंकर भट्ट), गुरुचरण आणि कृष्णदास यांच्यासह श्रीपाद प्रभूंच्या सान्निध्यात अलौकिक आनंदाचा अनुभव घेत होतो.
त्या वेळी गुरुदत्त भट्ट नावाचा एक ज्योतिषी श्रीपादांचे दर्शन घेण्यासाठी आला. श्रीपादांनी त्याचे स्वागत करून त्याला आदराने बसवले आणि शांत ठिकाणी सत्संगासाठी आम्हाला आमंत्रित केले. आमचे संभाषण हळूहळू ज्योतिषशास्त्राकडे वळले. उत्सुकतेने मी श्रीपादांना विचारले, “प्रभो, ज्योतिषशास्त्रात सांगितलेली फले खरी असतात का? ती बदलता येतात का? माणसाच्या पूर्वकर्मांचा प्रभाव त्याच्या जीवनावर कितपत दिसतो?”
या प्रश्नांवर श्रीपादांनी गुरुदत्त भट्टाला बोलण्यास सांगितले. गुरुदत्त म्हणाले, “ज्योतिषशास्त्रात ‘भ’ चक्र नावाची नक्षत्रांची कक्षा आहे. ही कक्षा अश्विनी नक्षत्रापासून सुरू होते आणि चैत्र पक्षाशी संनादी आहे. दुसरे एक रैवत पक्ष आहे, जे रेवती नक्षत्राशी जोडलेले आहे.
रेवतीच्या तुलनेत आठ कला कमी असलेले स्थान ग्राह्य मानले जात नाही. अश्विनी नक्षत्राला तीन गोळ्यांचे स्वरूप आहे, जे त्याला ‘तुरंगमुख अश्विनी श्रेणी’ असे संबोधते. त्याचा गोलाकार आकार ओळखणे कठीण असते. पण चित्रा नक्षत्र, जे अश्विनीपासून १८० अंशांवर आहे, स्पष्ट आणि प्रकाशमान आहे. सहा राशींच्या संयोगाने ते अश्विनीला चैत्र पक्षात ग्राह्य करते.”
श्रीपादांनी यावर प्रकाश टाकला, “माझा जन्म चित्रा नक्षत्रावर झाला, यामागे विशेष कारण आहे. अश्विनी नक्षत्रातील तीन गोळे माझ्या दत्तात्रेय स्वरूपाचे प्रतीक आहेत. ‘भ’ चक्राचा प्रारंभ अश्विनीपासून होतो आणि चित्रा हे माझे जन्मनक्षत्र आहे. हे १८० अंशांवर असल्याने ते शक्तिकेंद्राचे कार्य करते. माणसाचे पूर्वकर्म त्याच्या जन्माच्या ग्रहसंपुटीतून ठरते. ग्रह कोणावर प्रेम किंवा द्वेष करीत नाहीत.
त्यांचे किरण आणि स्पंदने त्या काळात आणि ठिकाणी इष्ट किंवा अनिष्ट फल देतात. अनिष्ट फलांपासून मुक्ती मिळवण्यासाठी आपण मंत्र-तंत्र, ध्यान, प्रार्थना आणि योगशक्तीचा आधार घेऊ शकतो. पण जर पूर्वकर्म प्रबळ असेल, तर हे उपाय अपुरे पडतात. अशा वेळी फक्त मीच भक्ताची भाग्यरेखा बदलू शकतो.”
ते पुढे म्हणाले, “भाग्य बदलण्यासाठी भक्ताने दुसऱ्यासाठी सत्कर्म करणे गरजेचे आहे. सृष्टीच्या नियमांत मी सहसा हस्तक्षेप करीत नाही, पण भक्ताची तीव्र भक्ती मला प्रभावित करते. माझ्या करुणेने कर्मदेवतेची शक्ती मंद पडते. कर्म जड असते, तर मी चैतन्यस्वरूप आहे. योग्य वेळी माझी चैतन्यशक्ती प्रकट होऊन भक्तांचे कल्याण करते.”
गुरुदत्त भट्टाची कथा
गुरुदत्त भट्टाने आपली कहाणी सांगितली, “मी कर्नाटकातून आलो होतो आणि ज्योतिषशास्त्रात पारंगत समजत होतो. मला तेलुगु नीट येत नव्हते, पण संस्कृत चांगले बोलता येत होते. माझे कुलदैवत श्रीदत्तात्रेय असल्याने मी पीठापूरच्या कुक्कुटेश्वर मंदिरात दर्शनासाठी आलो.
तिथे ध्यानात बसलो असताना मला अंतर्वाणी ऐकू आली, ‘मूर्खा, तू मरून किती दिवस झाले? माझा भक्त म्हणून माझे पूजन करतोस, पण माझ्या पायावर डोके ठेवून काय साधणार आहेस?’ मी माझी जन्मपत्रिका तपासली. त्यानुसार, मृत्यूच्या दिवशी मी दत्तप्रभूंसमोर असणार होतो. माझी नाडी आणि हृदयाचे ठोके थांबले होते. आरशात पाहिल्यावर माझा चेहरा प्रेतासारखा दिसला. मला माझ्या अहंकाराचा भंग झाला.”
“ध्यानात मला स्वयंभू दत्तात्रेयांचे सूक्ष्मरूप दिसले. माझा विवेक जागा झाला आणि श्रीपादांचे दर्शन घेण्याची तीव्र इच्छा निर्माण झाली. माझी अवस्था दयनीय होती. आत्मा शरीरात अडकला होता, पण श्रीपादांनी मला अनामिक अवस्थेत ठेवले. मी काही दुष्ट लोकांची खोटी मते ऐकून भ्रमात पडलो होतो. त्यांनी श्रीपादांना मल्लादींचा मेहुणा म्हणून हिणवले होते. या पश्चातापाने मी श्रीपादांच्या घरी धाव घेतली.”
श्रीपादांचा चमत्कार
दहा वर्षांचा श्रीपाद अंगणात खेळत होता. मला पाहून ते म्हणाले, “ये मूर्खा! जिवंतपणी मृतवत आहेस. तुझ्या दुष्कृत्यांमुळे तुझे पितर नरकात आहेत. मह अमावस्येला मी अवधूत रूपात भिक्षा मागायला आलो होतो, ते मीच दत्तात्रेय आहे. माझे नाव ऐकून राक्षस थरथरतात.
तुझे रक्षण माझ्याच कृपेने होईल.” मी भयभीत झालो. तेव्हा सुमती माता आल्या आणि म्हणाल्या, “कृष्णा, हा प्रेतासारखा कोण आहे?” श्रीपाद म्हणाले, “माते, हा अजून अघोरी नाही, पण पुढील जन्मात शव वाहणारा होईल. त्याला उरलेला भात दे.” मातेनं भात आणला. मी तो कुक्कुटेश्वर मंदिराजवळ खाल्ला आणि माझी दुरावस्था नाहीशी झाली.
श्रीपादांचे दैनंदिन जीवन
पुन्हा दर्शनाला गेलो तेव्हा श्रीपाद एका श्रेष्ठीच्या दुकानात पैसे मोजत होते. श्रेष्ठी धान्य मोजत होते. श्रीपाद म्हणाले, “आजोबा, आज दशमी आहे. बाबांना किती दक्षिणा देणार?” श्रेष्ठी म्हणाले, “तू आणि मी एकच आहोत. तुला हवे ते घे.” श्रीपादांनी गुळाचा खडा खाल्ला आणि श्रेष्ठींना दिला, म्हणाले, “गणेशाची पूजा झाली. माझे तोंड पाहा.”
त्यांच्या तोंडात काय दिसले, ते श्रेष्ठींनाच ठाऊक. श्रेष्ठी म्हणाले, “सोनुल्या, गणेशाला भूक लागेल तेव्हा गूळ घे.” तेवढ्यात वेंकट सुब्बमंबा आल्या आणि श्रीपादांना अभ्यंग स्नानासाठी घेऊन गेल्या.
गुरुदत्तचा उद्धार
गुरुदत्त म्हणाला, “शंकर भट्टा, मी दुष्टांच्या बोलण्याने अधोगतीला जात होतो. श्रीपादांनी मला वाचवले. त्यांच्या निःस्वार्थ प्रेमाने माझे कर्मफल नष्ट झाले. त्यांची जन्मपत्रिका सांध्रसिंधु वेदातून समजते. त्यांच्या घरी तेलुगु आणि संस्कृत बोलले जायचे. हिमालयातील प्राचीन भाषाही ते बोलत. बापनाचार्युलुंसमवेत चर्चेत ते म्हणाले, ‘कृष्ण सत्य-असत्य बोलत नव्हते, फक्त कर्तव्य सांगत होते.’ बापनाचार्युलु म्हणाले, ‘कन्हैय्या, नेहमी सत्य बोल.’ श्रीपाद फक्त हसले.”
श्रेष्ठींची इच्छापूर्ती
त्या दिवशी श्रेष्ठी बापनाचार्युलुंकडे आले. त्यांना महपक्षात जेवण आणि दक्षिणा स्वीकारावी अशी इच्छा होती. श्रीपादांसमोर त्यांनी विनंती केली. बापनाचार्युलुंनी संमती दिली आणि श्रेष्ठी आनंदले.
श्रीपाद प्रभूंचे चमत्कारिक सामर्थ्य
बापनाचार्युलु आणि श्रेष्ठी यांनी पक्षात भोजन आणि दक्षिणेसाठी एकमेकांना दिलेले आमंत्रण काही कारणास्तव दोघांच्या मनातून निसटले होते. अमावस्येचा मध्यान्हकाळ उजाडला तेव्हा श्रेष्ठी बापनाचार्युलुंच्या घरी पोहोचले. श्रीपाद प्रभूंनी सौम्य हास्य करीत त्यांना उद्देशून म्हटले, “आजोबा, दिलेले वचन कधीही विसरता कामा नये. वचन देणे आणि ते पूर्ण न करणे हे मोठे पाप आहे. तुम्हा दोघांना मी हे स्मरण करून देतो आहे.” हे ऐकताच श्रेष्ठी आणि बापनाचार्युलु यांना आपली चूक उमगली. श्रीपादांना जीवांना सावध करणे आणि त्यांच्या विस्मृतीचा अंधार दूर करणे हे दोन्ही सहज साध्य होते.
ते सर्व बाबतीत सर्वशक्तिमान होते. त्यांनी पुढे सांगितले, “तुम्हाला विसर पडावा यामागे माझा एक हेतू आहे. प्रत्येक जीवात एक ‘मी’ नावाचे चैतन्य असते, जे त्याला माता-पित्यांकडून मिळते. हे चैतन्य केवळ शरीर नव्हे, तर विश्वाच्या व्यवस्थेत काही जबाबदारी घेऊन कार्य करते. ही जबाबदारी पिढ्यानपिढ्या पित्याकडून मुलाकडे हस्तांतरित होते. गृहस्थाश्रम सोडून संन्यास स्वीकारल्याशिवाय या कर्मबंधनातून मुक्ती मिळत नाही.
आज तुम्ही दिलेले वचन या जन्मातच संपेल असे नाही. हे चैतन्य विशाल स्वरूपात परिवर्तित होऊन भविष्यात कोणत्या तरी देशात, कोणत्या तरी काळात बापनाचार्युलुंच्या वंशातील कोणी तरी श्रेष्ठींच्या वंशातील व्यक्तीकडे महalaya पक्षात भोजन आणि दक्षिणा स्वीकारेल. हे कधी आणि कसे घडेल हे मला विचारू नका, कारण कर्माचे स्वरूप अत्यंत गूढ आणि सूक्ष्म आहे. काही कर्मे भौतिक काळात पूर्ण होतात, तर काही योग्य काळाची वाट पाहतात.”
मी (शंकर भट्ट) उत्सुकतेने म्हणालो, “गुरुदत्त भट्ट, हे भौतिक काळ आणि योग काळ म्हणजे काय? मला सविस्तर समजावून सांगा.” गुरुदत्त म्हणाले, “भौतिक काळ म्हणजे शरीराशी संबंधित वेळ, जसे सहा ते दहा वर्षांचे वय किंवा साठ वर्षांचे आयुष्य. मानसिक काळ हा मनाच्या अवस्थेशी जोडलेला असतो, जो साधारणतः वीस वर्षांचा असतो. उदाहरणार्थ, एखाद्या वृद्धाला वीस वर्षांच्या तरुणाचे मानसिक सामर्थ्य असू शकते, तर एखाद्या तरुणावर साठ वर्षांच्या व्यक्तीप्रमाणे जबाबदाऱ्या असू शकतात. भौतिक आणि मानसिक काळ एकाच वेळी संनादित असतीलच असे नाही; ते वेगवेगळेही असू शकतात.”
काशी आणि पीठापूर निवासाचे फल
श्रीपाद प्रभूंनी सांगितले, “मी कालातीत आहे. ज्या भक्ताला काशीत राहण्याची तीव्र इच्छा आहे, त्याला मानसिकदृष्ट्या काशी निवासाचे फल मिळते, मग तो भौतिकदृष्ट्या कोणत्याही प्रदेशात असो. पण काशीत राहून पापकर्म करणाऱ्याला काशीवासाचा लाभ मिळत नाही, जसे गंगेत मासे शोधणाऱ्या बगळ्याला गंगास्नानाचे फल मिळत नाही. त्याचप्रमाणे, पीठापूरात राहून माझे दर्शन घेणारा भक्त जर मनाने माझ्यापासून दूर असेल, तर तो माझा खरा भक्त होऊ शकत नाही. योग काळ आणि योग देश ही संकल्पना केवळ अध्यात्मिक सामर्थ्य असणाऱ्यालाच समजते. माझा अनुग्रह कोणाला, कधी आणि कोठे मिळेल हे एक रहस्य आहे. माणसाला फक्त कर्म करण्याचा अधिकार आहे.”
“देह हे एक क्षेत्र आहे, पण त्यात मन नसेल तर क्षेत्रवासाचे फल मिळत नाही. सत्कर्माने सुख आणि दुष्कर्माने दुःख मिळते हे अटळ आहे. पूर्वजन्माचे बंधन आपल्याला सतावते, पण सद्गुरूंच्या कृपेने त्यापासून मुक्ती मिळते. काळ प्रतिकूल असेल तर कोणत्याही देशात असलो तरी कर्मफल टाळता येत नाही.”
शिवय्याचा चमत्कार
पीठापूरात नरसिंह वर्मा यांच्या घरी शिवय्या नावाचा सेवक होता. एकदा त्याने श्रीपादांचे दर्शन घेतले आणि त्याच्या मनात अचानक बदल झाला. तो अन्न-पाणी विसरला आणि विचित्र बडबड करू लागला, “मीच सृष्टीचा निर्माता आहे. सर्व काही माझ्यापासून उत्पन्न झाले आणि माझ्यातच लय पावेल.” नरसिंह वर्मांना त्याची कीव आली आणि त्यांनी श्रीपादांना विनंती केली. श्रीपाद शिवय्याला स्मशानात घेऊन गेले.
तिथे औदुंबराच्या झाडाची कोरडी फांदी ठेवून त्यांनी ती शिवय्याच्या हातून जाळली. या कृतीने शिवय्या त्याच्या विचित्र अवस्थेतून मुक्त झाला. नरसिंह वर्मा आश्चर्यचकित झाले. श्रीपाद म्हणाले, “आजोबा, यात आश्चर्य नाही. वायसपूर गावात एक पंडित माझ्यावर टीका करीत होता. तो म्हणायचा, ‘वेदस्वरूप परमेश्वर आणि हा लहानगा श्रीपाद यात काय साम्य?’ काही दिवसांत तो मरण पावला आणि ब्रह्मराक्षस बनला. पूर्वजन्मात हा शिवय्या त्याचा कर्जदार होता. मी योग काळ आणि योग देश निर्माण करून त्या ब्रह्मराक्षसाची मुक्ती केली आणि शिवय्याला वाचवले.”
“शंकर भट्टा, हे पीठापूरात अवतरलेले तेजस्वी श्रीपाद प्रभू कुरवपूरात आले आणि त्यांनी हे क्षेत्र पवित्र केले. त्यांच्या संकल्पाने ग्रहांचे फल ठरते. ज्योतिषशास्त्रातील भौतिक काळ आणि नियम त्यांच्यासमोर निष्प्रभ ठरतात.”
प्रारब्धावर विजय
श्रीपादांचे ज्योतिषशास्त्र अनन्य आहे. ते एक हजार वर्षांनंतर घडणारी घटना आताच घडवू शकतात आणि दूरची घटना जवळ आणू शकतात. एकदा श्रेष्ठींच्या देवाला नारळ फोडताना श्रीपादांनी तो स्वतः फोडला आणि तुकडे केले. ते म्हणाले, “आजोबा, आज तुमचा मरण योग होता, पण मी तो नारळ फोडून टाळला.” संध्याकाळी आम्ही श्रीपादांची आज्ञा घेऊन कुरवपूर सोडून कृष्णकथवल्ली ओढ्याकडे निघालो.
श्रीपादांचा सत्संग आणि लीला
श्रीपाद प्रत्येक गुरुवारी पंचदेव पहाडावर सत्संग करीत. ते कृष्णा नदीच्या पाण्यावर चालत जात आणि जिथे पाय पडेल तिथे कमळ उगवून त्यावर त्यांच्या पादचिन्हांचा ठसा उमटत असे. हे दृश्य मानवी बुद्धीला न समजणारे होते. सुरुवातीला लोकांना आश्चर्य वाटायचे, पण हळूहळू ही त्यांची सामान्य लीला वाटू लागली. सायंकाळपर्यंत सत्संग चाले आणि ते पाण्यावर चालत परत जात तेव्हा भक्त जयजयकार करीत. रात्री ते कुरवपूरात एकटेच राहत. शुक्रवारी ते विवाहेच्छुक कन्यांना सौभाग्याचा आशीर्वाद आणि हळकुंड देत. ते महिलांना “अम्मा सुमती,” “अम्मा वासवी,” तर पुरुषांना “अय्या,” “ताता” असे संबोधत.
नित्य कार्यक्रम
सत्संग गुरुवार-शुक्रवारी कुरवपूर किंवा पंचदेव पहाडावर होई. रविवारी योगविद्या, सोमवारी पुराणकथा, मंगळवारी उपनिषदांचा बोध, बुधवारी वेदांचे विवरण, गुरुवारी गुरुतत्त्व आणि शुक्रवारी श्रीविद्या यावर चर्चा होई. भक्तांच्या समस्यांचे निराकरण होई. गुरुवारी विशेष स्वयंपाक असे; श्रीपाद स्वतः अन्न वाढीत. अन्न कमी पडले तर ते कमंडलूतील जलाने ते वाढवीत. रात्री देवता आणि योगी त्यांची सेवा करीत. श्रीपादांचे जेवण मूठभर असे, पण भक्तांचे पोट भरले की त्यांना समाधान मिळे.
दत्तानंद स्वामींची कथा
दत्तानंद स्वामींना बालपणी तोतरेपणा होता आणि एक अनामिक आजाराने त्यांचे शरीर झपाट्याने वृद्धत्वाकडे गेले. वयाच्या दहाव्या वर्षी ते पन्नास वर्षांचे दिसू लागले. त्यांचे वडील त्यांना पीठापूरात बापनाचार्युलुंच्या यज्ञात घेऊन गेले. तिथे सहा वर्षांचे श्रीपाद होते. यज्ञासाठी तूप एका वृद्ध ब्राह्मणाकडे सोपवले होते, पण त्याने एक तृतीयांश तूप लपवले. तूप संपत आले तेव्हा श्रीपाद म्हणाले, “चोर माझे धन लुबाडत आहेत, पण मी त्यांना शिकस्त करीन.” त्यांनी ताडपत्रीवर लिहिले, “गंगामाते, यज्ञासाठी तूप दे. बाकी माझे आजोबा देतील.” श्रेष्ठींनी मान्य केले. तीर्थाचे जल यज्ञात आणले आणि ते तूप झाले. यज्ञ पूर्ण झाला.
दत्तानंदाच्या वडिलांनी त्यांच्या आजाराची व्यथा सांगितली. श्रीपाद म्हणाले, “थांबा, रोग निघून जाईल.” त्या वृद्ध ब्राह्मणाचे घर जळाले. श्रीपादांनी त्याचे भस्म पाण्यात मिसळून दत्तानंदाला प्यायला दिले. तीन दिवसांत तोतरेपणा गेला. श्रीपादांनी शक्तिपात करून त्यांना ज्ञान दिले आणि म्हणाले, “तू दत्तानंद म्हणून ओळखला जाशील. पूर्वजन्मात तू या ब्राह्मणाला विष दिलेस आणि त्याने तुझे घर जाळले. मी तुम्हा दोघांना मुक्त केले.”
श्रीपाद श्रीवल्लभांचे वैभव
श्रीपाद श्रीवल्लभ पद (अभंग)
|| श्रीपाद श्रीवल्लभ जय, नरसिंह सरस्वती योगिवर दत्त || ध्रु ||
|| कृष्णा काठावर विहार, भवदुःखांचा करणारा संहार, शिक्षण देतो मत्तांना ||
|| तुझी सत्ता हे विश्व व्यापून, चित्तापलीकडे अनंत शक्ती असत्ता || १ ||
|| तूं सर्वांचा तारणारा, स्थिर-चरांचा आधार, माझ्या मनाला तुझ्या चरणी लाव ||
|| रमणारा रमादास, भवभय नष्ट करणारा, मुनिजनांना करुणेचा पाठलाग || २ ||
|| धन-श्रुतींचा शिरोभाग, जर मन वळले तर चित्ताला दे आल्हाद ||
|| माझ्यावर आता दत्त, करुणेची नजर टाक, मृदु हृदयाने कर प्रेमप्रसाद || ३ ||
श्रीपाद श्रीवल्लभ आणि रक्षाबंधन
हनुमंताला अवताराची आज्ञा
श्रीपाद प्रभूंनी काशी नगरीत अनेक महान आत्म्यांना आपल्या कृपेचा आशीर्वाद दिला आणि त्यांना इच्छित योगसिद्धी प्रदान केल्या. एकदा ते ऋषीसमुदायाला संबोधत म्हणाले, “मी पुढील काळात नरसिंह सरस्वती या नावाने अवतार घेणार आहे. पीठापूरातून मी अदृश्य होऊन या पवित्र काशी क्षेत्रात येण्यामागे विशेष कारण आहे.
हे क्षेत्र पुण्यभूमी आहे, जिथे संकल्प सिद्ध होतात. मी दररोज योगमार्गाने गंगेत स्नानासाठी येतो. नरसिंह सरस्वती अवतारात मी येथेच संन्यास स्वीकारणार आहे. येत्या शतकात गृहस्थांना क्रिया योगाचे ज्ञान देण्यासाठी श्यामचरण नावाच्या साधकाला काशीत जन्म घेण्याचा आदेश देत आहे.”
या संभाषणानंतर श्रीपाद प्रभू ऋषींसह योगमार्गाने बद्रीकाश्रमातील वनात पोहोचले. तिथे नर-नारायण गुहेत त्यांनी अनेक शिष्यांना क्रिया योगाची दीक्षा दिली. तेथून बारा कोसांवर असलेल्या उर्वशी कुंडाजवळ ते आले आणि ऋषीगंगेत स्नान केले. या ठिकाणी पाच हजार वर्षांपासून तपश्चर्या करणाऱ्या सर्वेश्वरानंद नावाच्या महायोग्याला त्यांनी आपली कृपादृष्टी दिली.
पुढे ते नेपाळातील एका पर्वतावर गेले, जिथे हनुमान श्रीरामनामाच्या ध्यानात मग्न होता. श्रीपादांनी हनुमंताला श्रीराम, सीता, लक्ष्मण, भरत आणि शत्रुघ्न यांचे एकत्रित दर्शन घडवले. ते म्हणाले, “हनुमंता, तुझ्या रामनाम जपाची गणती कोट्यवधींवर पोहोचली आहे. इतक्या अल्प काळात तुझा हा जप इतका प्रचंड झाला की चित्रगुप्तालाही त्याचा हिशोब ठेवणे अशक्य झाले.”
श्रीपाद पुढे म्हणाले, “कलियुगात तू अवतार घे. जितेंद्रिय होऊन सर्वांचा आदर्श बनशील.” हनुमंताने विचारले, “प्रभो, मी कोणत्या रूपात अवतार घ्यावा?” श्रीपादांनी हसत उत्तर दिले, “तू शिवांशाचा रामभक्त हो. अरबीत ‘अल’ म्हणजे शक्ती आणि ‘अहा’ म्हणजे ती शक्ती धारण करणारा. म्हणून ‘अल्लाह’ हे शिवशक्तीचे स्वरूप आहे. आतापर्यंत तू सीतापती श्रीरामाची सेवा केलीस, आता यवन जातीत शिवशक्तीच्या अल्लाह नावाने माझी आराधना कर.”
हनुमान म्हणाला, “प्रभो, तुमच्यापासून मी वेगळा कसा राहू? आमचे गोत्र एकच आहे, मी तुमचा पुत्रच आहे ना?” श्रीपादांनी प्रेमाने त्याला आलिंगन दिले आणि म्हणाले, “हनुमंता, देहबुद्धी सोड. तू माझाच अंश आहेस.”
हनुमान म्हणाला, “प्रभो, मी तुमचा अंश मानतो. तुमचे कार्य पूर्ण करून मी मूळ तत्त्वात विलीन होईन. अंश अवतारातही मूळ तत्त्व माझ्यासोबत राहील. जेव्हा ते तत्त्व फोफावेल, तेव्हा तुमच्या शक्तींनी मला संभाळावे.” श्रीपाद म्हणाले, “हनुमंता, तू बुद्धिमान आहेस. माझ्या सर्व शक्ती तुझ्याच आहेत.
नरसिंह अवतारानंतर मी श्रीशैल्याजवळ कदलीवनात तीनशे वर्षे योग समाधीत राहीन. त्यानंतर प्रज्ञापूर (अक्कलकोट) येथे स्वामी समर्थ म्हणून प्रकट होईन. या अवताराच्या समाप्तीला साई रूपाने तुझ्यात अवतरिन. तेव्हा तू एका समर्थ गुरूच्या रूपात प्रसिद्ध होशील.” हनुमान म्हणाला, “प्रभो, मी ‘अल्ला मलिक है’ म्हणत तुमची सेवा करीन. तुम्ही माझ्यात आणि मी तुमच्यात बदललो तर अद्वैत सिद्ध होईल. मला दत्ताची सायुज्यता द्या.”
श्रीपादांच्या आज्ञेने कालपुरुष समोर आला. ते म्हणाले, “कालपुरुषा, हनुमान कालातीत आहे. मी त्याला सायुज्यता दिली आहे. आता त्याला साईनाथ म्हणून संबोधले जाईल.” त्या दिवशी दत्तजयंती साजरी झाली. हनुमंतातील चैतन्य दत्तरूपात प्रकट झाले. हे पाहून ऋषी आश्चर्यचकित झाले. त्याच क्षणी हनुमंताच्या शरीरातील जिवाणू विघटित झाले आणि अनसूया माता प्रकट झाल्या. त्या म्हणाल्या, “बाळा कृष्णा, तू किती अप्रतिम आहेस.
तुला जन्म देताना मला प्रसववेदना झाल्या नाहीत. मातेला वेदनेतही सुख असते, पण तुझ्या जन्मात मी त्या सुखाला मुकले. तू पुन्हा माझ्या पोटी जन्म घेणार नाहीस ना?” श्रीपाद म्हणाले, “माते, पुत्राने मातेची इच्छा पूर्ण करावी. हनुमान तुझ्या गर्भातून प्रकट झाला आहे. त्याला सायुज्यता देऊन मी पुन्हा तुझ्या पोटी जन्म घेतलाय.”
लवकरच अनसूयेला प्रसववेदना सुरू झाल्या आणि त्यांनी तीन शिरांचे दत्त स्वरूप जन्माला घातले. थोड्याच वेळात ते स्वरूप अंतर्धान पावले आणि त्यांच्या मांडीवर एक शिशु आले. अनसूयेनं त्याला दूध पाजले. नंतर हनुमान पुन्हा प्रकट झाला आणि श्रीराम-सीतेचे दर्शन घेऊन त्याने साष्टांग नमस्कार केला. तो सीतेला म्हणाला, “माते, तू मला माणकांचा हार दिलास. मी तो फोडला, पण त्यात राम नव्हते म्हणून फेकून दिला.
मला क्षमा कर.” श्रीपाद म्हणाले, “देवाशिवाय कोणतेही कार्य पूर्ण होत नाही. तो हार मी जपून ठेवला आहे. त्यात माझी आत्मज्योती ओतली आहे. तो गुरुरूपात माणिकप्रभू म्हणून प्रसिद्ध होईल.”
‘श्रीपादराजं शरणं प्रपद्ये’ मंत्राचे वैभव
‘श्रीपादराजं शरणं प्रपद्ये’ हा मंत्र केवळ शब्द नाही, तर श्रीपादांच्या चरणी शरण जाण्याची अनुभूती आहे. शंकर भट्ट यांच्या गुरुचरित्रातून हा मंत्र लोकप्रिय झाला. हा मंत्र संकटातून तारतोच, पण जीवनाचा आधारही बनतो. मनुष्यापुरते मर्यादित नसून, सर्व सृष्टीत त्याचे स्पंदन आहे. कलियुगात श्रीपाद दत्तात्रेय गुप्तरूपाने सद्गुरूंमार्फत कार्य करतात. त्यांचे तीन मंत्र – ‘ॐ द्राम दत्तात्रेयाय’, ‘दिगंबरा दिगंबरा श्रीपादवल्लभ दिगंबरा’ आणि ‘श्रीपादराजं शरणं प्रपद्ये’ – भक्तांना कृपेचा आधार देतात.
‘दिगंबरा दिगंबरा श्रीपादवल्लभ दिगंबरा’ हा जयघोष आहे, जो श्रीपादांच्या गुणांचे गान करतो. वासुदेवानंद स्वामींच्या साधनेतून त्याची अनुभूती भक्तांना मिळाली. ‘ॐ द्राम दत्तात्रेयाय’ हा बीजमंत्र आहे, जो षड्रिपूंवर विजय मिळवून चैतन्य जागृत करतो. ‘श्रीपादराजं शरणं प्रपद्ये’ हा मंत्र देह-आत्म्याचे समर्पण आहे.
एकदा श्रीपादांनी या मंत्राचे मुद्रारूप सांगितले, जे ३३ ओव्या आहेत. ‘प्रपद्ये’तील ‘द’ आणि ‘ध’ हे दत्त आणि धर्माचे प्रतीक आहेत. ‘श्रीपादराजं’ आणि ‘शरणं’ मधील ‘म’ श्रीमद्भावनेने आला आहे. हा मंत्र जन्मोजन्मी कल्याण करतो.
श्रीपाद श्रीवल्लभ १०८ नामावली (पुनर्रचित)
१. ॐ श्रीपाद श्रीवल्लभाय नमः
२. ॐ प्रथम दत्तावताररूपाय नमः
३. ॐ परमचैतन्याय नमः
४. ॐ त्रिगुणरहित निर्गुणाय नमः
५. ॐ अनघालक्ष्मीप्रियाय नमः
६. ॐ अर्धनारीनाथाय नमः
७. ॐ सवित्रुपुण्यदाय नमः
८. ॐ राजमांबा-सुताय नमः
९. ॐ सुमतीनंदनाय नमः
१०. ॐ दिव्यबालरूपाय नमः
११. ॐ श्रीधरसहोदराय नमः
१२. ॐ षोडशकलापूर्णाय नमः
१३. ॐ नित्ययौवनरूपाय नमः
१४. ॐ पीठापूरविहाराय नमः
१५. ॐ सुवर्णक्षेत्राधिपाय नमः
१६. ॐ औदुंबरनिवासाय नमः
१७. ॐ व्याघ्रचर्मासनस्थाय नमः
१८. ॐ अग्निवस्त्रधारकाय नमः
१९. ॐ कमंडलुधराय नमः
२०. ॐ रक्षाबंधनप्रियाय नमः
२१. ॐ अदृश्यकृपाहस्ताय नमः
२२. ॐ सुलभसाधनाय नमः
२३. ॐ स्मरणमात्रसंतुष्टाय नमः
२४. ॐ पावनस्वरूपाय नमः
२५. ॐ तेजोज्योतिषे नमः
२६. ॐ भावभक्तिप्रियाय नमः
२७. ॐ दासानुदासाय नमः
२८. ॐ भक्तकल्याणकारकाय नमः
२९. ॐ वत्सलरूपाय नमः
३०. ॐ दीनोद्धारकाय नमः
३१. ॐ संकटनाशकाय नमः
३२. ॐ प्रेममूर्तये नमः
३३. ॐ दुष्टसंहारकाय नमः
३४. ॐ भवतारणाय नमः
३५. ॐ शांतिकारकाय नमः
३६. ॐ निर्मलहृदयाय नमः
३७. ॐ पीडितरक्षकाय नमः
३८. ॐ भूतनाशकाय नमः
३९. ॐ चमत्कारसमर्थाय नमः
४०. ॐ सर्वतंत्रनाथाय नमः
४१. ॐ चतुर्भुजरूपाय नमः
४२. ॐ सूर्यतेजाय नमः
४३. ॐ चंद्रशीतलाय नमः
४४. ॐ विश्वनायकाय नमः
४५. ॐ सर्वसाक्षिणे नमः
४६. ॐ कालविजेताय नमः
४७. ॐ अनादिरूपाय नमः
४८. ॐ ग्रहदोषनाशकाय नमः
४९. ॐ कर्ममोचनाय नमः
५०. ॐ योगनाथाय नमः
५१. ॐ क्षेमदाय नमः
५२. ॐ योगमार्गदर्शकाय नमः
५३. ॐ योगकृपादाय नमः
५४. ॐ दुर्लभयोगप्रदाय नमः
५५. ॐ चित्रानक्षत्रजन्माय नमः
५६. ॐ नामसंतोषकाय नमः
५७. ॐ पालखीप्रियाय नमः
५८. ॐ अन्नदानप्रियाय नमः
५९. ॐ पादुकापूजकाय नमः
६०. ॐ अनघाष्टमीव्रतदाय नमः
६१. ॐ सिद्धस्तोत्रप्रियाय नमः
६२. ॐ सर्ववर्णप्रियाय नमः
६३. ॐ कौतुकदाय नमः
६४. ॐ अनुष्ठानप्रियाय नमः
६५. ॐ चरित्रपठनफलदाय नमः
६६. ॐ महादानदाय नमः
६७. ॐ विद्याफलदाय नमः
६८. ॐ सत्यप्रदाय नमः
६९. ॐ आरोग्यदाय नमः
७०. ॐ मोक्षप्रदाय नमः
७१. ॐ कलिदोषनाशकाय नमः
७२. ॐ धर्मरक्षकाय नमः
७३. ॐ पंचतत्त्वयज्ञाय नमः
७४. ॐ लक्ष्मीगणबोधकाय नमः
७५. ॐ विश्वचैतन्यरूपाय नमः
७६. ॐ कुंडलिनीजागृताय नमः
७७. ॐ अनंतशक्तये नमः
७८. ॐ ज्ञानमूर्तये नमः
७९. ॐ महानंताय नमः
८०. ॐ सर्वकार्यनाथाय नमः
८१. ॐ कारणस्वरूपाय नमः
८२. ॐ संकल्पसिद्धाय नमः
८३. ॐ सत्यसंकल्पाय नमः
८४. ॐ संस्थाननिर्माताय नमः
८५. ॐ विशालसंकल्पाय नमः
८६. ॐ महातत्त्वाय नमः
८७. ॐ शांतमायारूपाय नमः
८८. ॐ भव्यदिव्यरूपाय नमः
८९. ॐ योगपूर्णाय नमः
९०. ॐ चतुर्युगीरूपाय नमः
९१. ॐ अवतारविजेताय नमः
९२. ॐ मनोहररूपाय नमः
९३. ॐ मंगलमूर्तये नमः
९४. ॐ धर्मशास्त्राय नमः
९५. ॐ वासवीभ्रात्रे नमः
९६. ॐ अरुणनाथाय नमः
९७. ॐ अग्निरूपाय नमः
९८. ॐ व्यंकटेशरूपाय नमः
९९. ॐ त्रिमूर्तये नमः
१००. ॐ ब्रह्मस्वरूपाय नमः
१०१. ॐ सर्वदेवरूपाय नमः
१०२. ॐ विराटरूपाय नमः
१०३. ॐ कलियुगदत्ताय नमः
१०४. ॐ नरसिंहावताराय नमः
१०५. ॐ स्वामीसमर्थाय नमः
१०६. ॐ माणिक्यसंकल्पाय नमः
१०७. ॐ साईवरदाय नमः
१०८. ॐ दिगंबरनाथाय नमः
|| सर्वं श्रीपाद चरणी समर्पित ||
