तीर्थक्षेत्र
shrikshetra-basavakalyan
|| तीर्थक्षेत्र ||
बसवकल्याण, सोलापूरपासून ११० किलोमीटर अंतरावर, हैदराबाद मार्गावर सस्तापूर फाट्याजवळ स्थित असलेले एक ऐतिहासिक दत्तक्षेत्र आहे. हे एक अत्यंत प्राचीन श्रीदत्त क्षेत्र असून याला भुयारी समाधी मंदिर असेही संबोधले जाते. या दत्त संप्रदायाला आनंद संप्रदाय असे नाव आहे.
कथा अशी आहे की, द्वापारयुगाच्या समाप्तीनंतर आणि कलियुगाच्या प्रारंभानंतर पाच पांडव द्रौपदीसह बद्रीनाथकडे निघाले. अभिमन्युचा पुत्र परीक्षित आणि त्याचा पुत्र जन्मेजय याने एक भव्य यज्ञ केला. यज्ञातून एक अत्यंत हसतमुख आणि आनंदी बालक बाहेर आले. त्या आनंदी वृत्तीमुळे त्यांना सदानंद असे नाव मिळाले. श्रीदत्तप्रभूने कलियुगाच्या प्रारंभात श्रीसदानंद या रूपात जन्म घेतला, अशी श्रद्धा आहे.
सदानंद महाराजांनी बालपणीच तीव्र तपश्चर्या करून श्री शंकराचा आशीर्वाद मिळवला. शंकरांनी त्यांना पश्चिमेकडे जाऊन अवधूतांबरोबर भेटण्याचे निर्देश दिले. सदानंदाने त्या सूचनेचे पालन केले आणि पश्चिमेकडे चालू लागले, प्रत्येक हजार पावले टाकताना ‘अहो, श्रीदत्ता’ असा गर्जना करत. बसवकल्याण नगरीत आल्यावर त्यांना श्री दत्तात्रेयांचा प्रतिसाद मिळाला आणि त्यांनी तेथे तपश्चर्या केली. याठिकाणी श्री दत्तात्रेयांचे दर्शन घेतल्याने सदानंदांची कृपा प्राप्त झाली आणि त्यांनी आनंद संप्रदायाची स्थापना केली. श्रीरामानंद यांनी या संप्रदायाची पुढील पिढीसाठी जतन केले आणि परंपरा आजही चालू आहे.
श्री बसवकल्याण येथे ४८ समाधी आहेत आणि इतर ठिकाणी असलेल्या ३० समाधींसह एकूण ७८ मठाधीशांच्या समाधी आहेत. याठिकाणी नऊ भुयारे आहेत, जी एक गढीसारखी दिसतात आणि प्रत्येक भुयारामध्ये अनेक समाधी आहेत. या भुयारांमध्ये प्रवेश केल्यावर त्या समाध्या पाहून एक अत्यंत अद्वितीय अनुभव येतो.
स्थान: सोलापूरपासून ११० किलोमीटर अंतरावर, हैदराबाद मार्गावर सस्तापूर फाट्याजवळ स्थित आहे.
सत्पुरुष: सदानंद महाराज
विशेषता: येथे ४८ समाधी असून श्री गणेशाच्या जन्म कथा अनुसार शंकराने शिरच्छेदापूर्वीच्या श्री गणेशाची अतिशय सुंदर मूर्ती आहे.
पादुका: श्री शेष दत्त पादुका
या क्षेत्राचे विशेष म्हणजे सदानंद महाराजांची संजीवन समाधी. येथे श्री दत्त पीठ आणि श्री सरस्वती पीठ एकत्र आहेत. सरस्वती पीठ अत्यंत जागृत आहे, आणि पूर्वी सरस्वती माता बोलत असे, असा विश्वास आहे. शंकराचार्यांनी येथे येऊन तिचे दर्शन घेतले आणि तिच्या कृपेने प्रचंड लेखन केले, असे मानले जाते.
श्री गणेशाची एक ‘सुमुख गणेशमूर्ती’ येथे आहे. गणेशाच्या जन्म कथेनुसार, शंकराच्या शिरच्छेदापूर्वीची अत्यंत सुंदर मूर्ती येथे ठेवलेली आहे. श्री दत्तात्रेयांचे पीठ असलेल्या या ठिकाणी श्री दत्तपादुका देखील आहेत. मुख्य मंदिरामागे औदुंबर वृक्ष असून, भुयारामध्ये अत्यंत अद्वितीय ‘श्री शेष दत्त पादुका’ आहेत. या पादुका शेषनागाच्या उदरामध्ये ठेवलेल्या आहेत आणि त्यांचे दर्शन अत्यंत समाधानकारक आहे.
याठिकाणी भक्तनिवास आणि भोजनप्रसादाची नि:शुल्क व्यवस्था आहे. हे आनंद संप्रदायाचे एक प्रमुख पिठ आहे आणि प्रत्येक दत्तभक्ताने येथे जाऊन दर्शन घ्यावे, अशी सूचना आहे.