shri-shetra-baneshwar-mandir-nsrapur
शिवगंगा नदीच्या तीरावर, निसर्गाच्या रमणीय सौंदर्याच्या मध्यभागी, नानासाहेब पेशवे यांनी १७४९ मध्ये बांधलेले बनेश्वर मंदिर एक आदर्श धार्मिक स्थान आहे. या प्राचीन मंदिराची रचना, परिसरातील पाणी कुंडे, आणि त्याच्या विशिष्ट वास्तुकला यामुळे ते एक सुंदर व आकर्षक आश्रयस्थान बनले आहे.
मुख्य बनेश्वर मंदिर चारही बाजूंनी बंदिस्त आवारात स्थित आहे. अग्नेय बाजूस असलेल्या दरवाजातून आत प्रवेश केल्यावर, उजव्या बाजूला पाण्याची दोन कुंडे लक्षात येतात. उत्तरेकडील कुंडाच्या पश्चिमेला एक भव्य नंदी मंडप आहे, ज्यामध्ये शक्तिशाली नंदीची मूर्ती प्रतिष्ठित आहे. या नंदी मंडपासमोरच मुख्य बनेश्वर मंदिर आहे, ज्याच्या पूर्वाभिमुखी दिशेने स्थित असलेले आहे.
मुख्य मंदिराचा सोपा, सभामंडप, आणि गर्भगृह असे तीन भाग आहेत. सोप्याच्या तीन खणांची रचना आणि चौकोनी शिखर त्याचे स्थापत्यशास्त्र दर्शवतात. सोप्यातील मधल्या खणाच्या छताला काशाच्या मोठ्या आकाराची घंटा लटकवलेली आहे. ही घंटा पोर्तुगीज बनावटीची असून वसई मोहिमेचे विजय चिन्ह आहे. बाजीराव पेशवे यांचे बंधू चिमाजी आप्पा यांच्या विजयाची निशाणी म्हणून अशी घंटा अनेक मंदिरात ठेवली गेली आहे. या घंटेवर १६८३ सालचा आकडा आणि क्रॉसचे चिन्ह पाहता येते.
मंदिराचा सोपा पार करून पुढे जाताच, एक अत्यंत विशेष सभामंडप लक्षात येतो. या सभामंडपात एकही खांब नाही; हे सभामंडप चार भिंतींवर आधारित असून घुमटाने अच्छादलेले आहे. यातील स्थापत्यशास्त्रीय वैशिष्ट्ये तेथील वास्तुकला प्रेमी आणि अभ्यासकांना आकर्षित करतात.
सभामंडपातून गर्भगृहाच्या पाय-या उतरल्यावर, श्री विष्णू आणि श्री लक्ष्मी यांच्या मूर्त्या प्रथम दृष्टीस पडतात. या मूर्त्यांच्या समोर एक शिवलिंग आहे, जे प्रतिकात्मक असून एक झाकण आहे. या झाकणाखाली एक गोलाकार पोकळी आहे, ज्यात पाच शिवलिंगे कोरलेली आहेत. हे शिवलिंगे सुमारे सहा इंच व्यासाचे असून, येथे सतत पाणी वाहते. गर्भगृहातील अंधारामुळे हे शिवलिंग स्पष्टपणे दिसत नाही.
या प्राचीन मंदिराचे सौंदर्य, धार्मिक महत्त्व, आणि स्थापत्यशास्त्रीय वैशिष्ट्ये यामुळे बनेश्वर मंदिर भक्त आणि पर्यटकांसाठी एक अविस्मरणीय अनुभव प्रदान करते.