तीर्थक्षेत्र
shri-kshetra-garudeshwar
|| तीर्थक्षेत्र ||
श्री क्षेत्र गरुडेश्वर–
स्थान: नंदोड तालुका, गुजरात राज्य, बडोदा-राजपिंपला मार्गावर, नर्मदा नदीच्या किनारी वसलेले हे स्थळ आहे.
सत्पुरुष: श्री. प.प. वासुदेवानंद सरस्वती.
वैशिष्ट्य: हे स्थळ श्री वासुदेवानंद सरस्वतींच्या समाधी स्थानासाठी विशेष प्रसिद्ध आहे. येथे श्री दत्तमंदिर, गरुडेश्वर महादेव, नारदेश्वर महादेव, श्री टेंबे स्वामी पादुका, करोटेश्वर महादेव यांचे दर्शन घेता येते.
श्री क्षेत्र गरुडेश्वर स्थानाचे माहात्म्य-
प्राचीन काळी, या स्थळी गजासूर नावाचा एक बलाढ्य राक्षस राहत होता. त्याने हत्तीचे रूप धारण केले होते आणि गरुडासोबत त्याचा उग्र संग्राम झाला. या युद्धात गरुडाने गजासूराचा वध केला. गजासूराचे हाडे पर्वतावर विखुरली गेली आणि नंतर नर्मदेच्या पाण्यात वाहून आली, ज्यामुळे त्याचा शरीर पवित्र झाला.
गजासूराने नर्मदेच्या किनारी १०० वर्षे तपश्चर्या करून भगवान शंकरांना प्रसन्न केले. त्यावर भगवान शंकरांनी त्याला वर मागण्यास सांगितले, आणि गजासूराने असा वर मागितला की, जे लोक या पवित्र स्थळावर स्नान, देवपूजा, तर्पण किंवा दान करतील, त्यांचे सर्व पाप नष्ट होतील. विशेषतः अमावस्या, संक्रांती, ग्रहण, अधिक महिना आणि रविवारी किंवा सोमवारी स्नान केल्यास, त्यांना इतर क्षेत्रांपेक्षा लाखपट अधिक फळ मिळेल. केवळ स्नान करण्यानेच जीवमात्रांची पापे दूर होतील.
गजासूराच्या प्रार्थनेनंतर, भगवान शंकरांनी त्याला मान्यता दिली आणि सांगितले की हे क्षेत्र कुरुक्षेत्रासारखे प्रसिद्ध होईल. त्यांनी गजासूराच्या शरीराच्या कातड्याचा वापर करण्याचा वचन दिले आणि या ठिकाणी राहून भक्तांच्या मनोकामना पूर्ण करण्याचे आश्वासन दिले. त्यानंतर, गजासूराने भगवान शंकरांच्या आज्ञेप्रमाणे, गरुडाच्या नावाने एक लिंग स्थापन केले, जे ‘गरुडेश्वर महादेव’ म्हणून ओळखले जाते.
तसेच गजासूराच्या शरीराची कवटी नर्मदेत पडल्यामुळे ‘करोटेश्वर महादेव’ नावाने दुसरे लिंग स्थापन करण्यात आले. या दोन्ही लिंगांचे पूजन भक्तिभावाने केले असता, त्यांना शंकराचे विशेष आशीर्वाद लाभतात.
भगवान शंकरांनी असेही सांगितले की, जे या दोन्ही लिंगांचे पूजन दक्षिण दिशेला तोंड करून करतील, त्यांना तत्काळ फळ प्राप्त होईल. शुक्ल पक्ष आणि कृष्ण पक्षाच्या अष्टमी व चतुर्दशी दिवशी पूजन करणाऱ्यांच्या एकविस पिढ्यांचा उद्धार होईल. येथे नर्मदेत उभे राहून पितृतर्पण करणाऱ्यांचे पूर्वज कैलासावर नेले जातील. या ठिकाणी एक ब्राह्मणास भोजन दिले असता लाखो ब्राह्मण भोजनाचा पुण्य प्राप्त होईल.
श्री क्षेत्र गरुडेश्वर आणि श्री वासुदेवानंद सरस्वती (टेंबे) स्वामी महाराज-
दत्तभक्त आणि दत्तात्रेयांच्या भक्तीचे व्यापक साहित्य संस्कृत आणि मराठीत लिहिणारे, आचरणनिष्ठ सन्यासी प. प. वासुदेवानंद सरस्वती महाराज यांनी शके १८३५ मध्ये चैत्र वद्य षष्ठी शनिवारी गरुडेश्वर महादेव मंदिराच्या ओट्यावर आपला मुक्काम केला. त्या काळात हे स्थळ अतिशय निर्जन आणि जंगलाने वेढलेले होते. स्वामीजी एकांतात नारदेश्वर महादेवाच्या मंदिरात ध्यान, जप यासारख्या साधना करत असत.
स्वामीजींच्या उपस्थितीची माहिती मिळताच भक्त मोठ्या संख्येने गरुडेश्वर येथे येऊ लागले. ते वेदांत, धर्माचरण, ज्योतिषशास्त्र, आयुर्वेद इत्यादी विषयांवर प्रवचने करत असत आणि भक्तांच्या समस्यांवर मार्गदर्शन करत असत. स्वामीजींच्या समाधीस्थळाजवळ त्यांची पर्णकुटी होती. त्रिविध तापांनी पीडित लोकांना स्वामीजी योग्य उपचार सुचवत असत.
बडोद्यातील विठ्ठल सोनी यांनी श्री दत्ताची मूर्ती तयार करून स्वामीजींना अर्पण केली होती. त्यानंतर श्री दत्तप्रभूंच्या मूर्तीची प्रतिष्ठापना श्री रामचंद्रशास्त्री प्रकाशकर यांनी चार ब्राह्मणांसह आश्विन शुद्ध नवमीला श्री धोंडोपंत कोपरकर यांच्या हस्ते केली. सध्या श्री दत्तमंदिरात ही मूर्ती सिंहासनावर विराजमान असून तिची पूजा-अर्चा आजही केली जाते.
निष्कर्ष-
श्री क्षेत्र गरुडेश्वर हे नर्मदा किनारी वसलेले पवित्र तीर्थक्षेत्र असून, भगवान शंकर आणि गजासूराच्या कथा तसेच श्री वासुदेवानंद सरस्वतींच्या वास्तव्यामुळे हे स्थळ महात्म्यपूर्ण आहे.
वैशाख महिन्यात भरूचहून श्री गांडाबुवा यांना बोलावून पूज्य स्वामीजींनी सांगितले, “या देहाचा भरवसा नाही, त्यामुळे ही श्री दत्तप्रभूंची मूर्ती वाडी किंवा गाणगापूर येथे ठेवावी अथवा योग्य भक्तास देऊन टाकावी.” त्याच रात्री श्री दत्तप्रभूंनी गांडाबुवांच्या स्वप्नात येऊन सांगितले, “या ठिकाणी मी सतत लीला करणार आहे.
त्यामुळे येथेच मंदीर उभारून श्रद्धावंत भक्तांच्या सहकार्याने मंदिर बांधावे. या स्थानाचे महात्म्य हळूहळू वाडी आणि गाणगापूर सारखेच वाढेल. त्यामुळे मूर्ती इथेच ठेवावी आणि पूजेसाठी एक योग्य पुजारी नेमावा.”
गांडाबुवांनी स्वप्नातल्या गोष्टीचा उल्लेख करून एक निवेदन तयार केले आणि ते भक्तांस दाखवले. भक्तांपैकी कुणाकडूनही पैसे मागू नये, असेही सांगितले. नंतर श्री दत्तमंदिराची पायाभरणी पूज्य स्वामीजींचे प्रिय भक्त श्री छगनलाल कुबेरलाल भट्ट यांच्या हस्ते संवत १९७० च्या वैशाख शुद्ध सप्तमीला करण्यात आली.
श्री दत्तमंदिराच्या मध्यभागी आज श्री दत्तप्रभूंची मूर्ती आहे, त्यांच्या उजव्या बाजूला आद्य शंकराचार्यांची मूर्ती आणि डाव्या बाजूला विद्यादायिनी सरस्वती मातेची संगमरवरी मूर्ती आहे, ज्यांची प्रतिष्ठा पूज्य ब्रम्हानंद स्वामींनी केली होती.
समाधी घेतलेल्या जागी पूज्य स्वामीजींचे समाधी मंदिर उभारले गेले असून, समाधीसमोर श्री स्वामीजींच्या पादुका ठेवण्यात आल्या आहेत. श्री स्वामीजींनी १९१४ मध्ये गरूडेश्वर येथे नर्मदा मातेच्या कुशीत समाधी घेतली, आणि आजही दत्त भक्तांसाठी गरूडेश्वर हे श्रद्धास्थान बनले आहे.
प. पू. श्री वासुदेवानंद सरस्वती स्वामी समाधीस्थान–
श्री वासुदेवानंद सरस्वती (टेंबे) स्वामीजींनी अंतिमसमयी त्यांच्या सेवकास विचारले, “कमंडलू, छाटी किंवा वस्त्रांपैकी तुला काय हवे?” सेवकाने मात्र स्वामींच्या पादुका मागितल्या. परंतु स्वामीजींनी त्यास सांगितले की, “मी पादत्राणे परिधान करीत नाही.”
शेवटी त्यांनी सेवकाला नर्मदेतील मोठा गोटा आणायला सांगितला, त्यावर स्वामीजी तीन तास उभे राहिले. त्या गोट्यावर त्यांचे पायाचे ठसे उमटले. या पादुकांना सेवकाने स्वत:च्या घरात न ठेवता मंदिरासमोर स्थापन केले. समाधी मंदिराच्या जीर्णोद्धाराच्या वेळी त्या पादुकांना समाधीसमोर स्थान देण्यात आले. धन्य त्या पादुकांवर सेवा करणारा भक्त!
दर्शनीय स्थळे-
श्री गरूडेश्वर महादेव मंदिर, श्री करोटेश्वर मंदिर, श्री नारदेश्वर महादेव मंदिर, श्री दत्त मंदिर, श्री समाधी मंदिर, श्री रंग कुटीर, श्री मन:कामनेश्वर महादेव मंदिर, पूज्य तात्याबाबा समाधी मंदिर, श्री नर्मदा मंदिर, श्री हनुमान (गुफा) मंदिर, श्री गायत्री मंदिर, श्री भाथीजी मंदिर, भादरवा (३ कि.मी.), तिलकवाडा येथील स्वामीजींच्या चातुर्मासाचे स्थळ (१८ कि.मी.), पैराणिक श्री शूलपाणेश्वराचे मंदिर (७ कि. मी.), नर्मदा धरण (१३ कि. मी.), श्री दशावतार मंदिर, रामपुरा (१५ कि. मी.).
आनंदाचा अनुभव-
आज मनात अखंड आनंद आहे, परम पूर्ण आनंदाचा अनुभव घेत आहे. शब्दांत तो व्यक्त करणं अशक्य आहे. बुद्धीनेही याचा संपूर्ण विचार करता येत नाही. सद्गुरूच्या नित्य दर्शनाने जीवनातील संकटे नाहीशी झाली आहेत. त्याला माझा साष्टांग नमस्कार. हे वासुदेवचरण माझ्या हृदयात आले आणि मी धन्य झालो.
श्री क्षेत्र गरुडेश्वर येथे साजरे होणारे महत्त्वाचे उत्सव–
श्री गरुडेश्वर येथे विविध धार्मिक आणि सांस्कृतिक उत्सव मोठ्या उत्साहात साजरे केले जातात. गुढीपाडवा (चैत्र शुद्ध १) हा वर्षाच्या प्रारंभाचा दिवस म्हणून साजरा केला जातो. पूज्य स्वामी महाराजांच्या पुण्यतिथीचे औचित्य साधून आषाढ शुद्ध १ ला विशेष उत्सव आयोजित केला जातो. श्रावण वद्य ५ ला स्वामी महाराजांची जन्म जयंती साजरी केली जाते. याशिवाय जन्माष्टमी, श्री दत्त जयंती, दिवाळी, तुलसी विवाह, होळी, गंगा दशहरा, नृसिंह जयंती, शिवरात्री, नर्मदा पूजन आणि गुरूपोर्णिमा यासारखे विविध उत्सव येथे भक्तांच्या सहभागातून साजरे केले जातात.
गरुडेश्वर यात्रा कशी करावी–
गरुडेश्वर हे पवित्र स्थान श्री वासुदेवानंद सरस्वती (टेंबे) स्वामींच्या समाधीमुळे महत्त्वपूर्ण आहे. नर्मदा नदीच्या काठावर वसलेल्या या क्षेत्राला दत्त संप्रदायात विशेष महत्त्व आहे. नर्मदा पुराणातदेखील या स्थानाचा स्पष्ट उल्लेख सापडतो. टेंबे स्वामींनी आपल्या जीवनात गृहस्थाश्रमाचा अल्प काळ अनुभवला होता.
पत्नीसह एकुलत्या एक अपत्याचा मृत्यु झाल्यानंतर, त्यांनी संपूर्ण समाजाच्या कल्याणासाठी आपल्या जीवनाचा त्याग केला. श्री दत्त प्रभूंचा अवतार असलेल्या स्वामीजींनी १९१४ साली गरुडेश्वर येथे अंतिम समाधी घेतली, आणि आजही त्यांच्या समाधीचे दर्शन घेण्यासाठी भक्तांची सतत रीघ लागलेली असते.
गरुडेश्वरला जाण्याचे मार्ग-
रस्ता मार्ग:
गरुडेश्वरपर्यंत पोहोचण्यासाठी गुजरात राज्य परिवहन निगमच्या बसेस उपलब्ध आहेत. राजपिपळा, भरूच, अंकलेश्वर, वडोदरा, छोटाउदेपूर, बोडेली, लुणावाडा, डेडियापाडा, धरमपूर, शाहदा, आणि नंदूरबार या स्थानकांहून गरुडेश्वरला बससेवा चालू आहे. विशेषतः वडोदऱ्याहून खासगी आणि शासकीय बससेवांचे अधिक आयोजन केले जाते.
रेल्वे मार्ग:
गरुडेश्वर येथे थेट रेल्वे सुविधा नाही. मात्र, अंकलेश्वर, भरूच, वडोदरा, आणि डभोई या रेल्वे स्थानकांपर्यंत जाऊन तेथून रस्ता मार्गे गरुडेश्वरला जाता येते.
विमान मार्ग:
गरुडेश्वरला सर्वात जवळचे विमानतळ वडोदरा येथे आहे. वडोदऱ्याहून एक्सप्रेस हायवेच्या मार्गे डभोई रोडवरून रस्ता मार्गे गरुडेश्वरला सहज पोहोचता येते.
निवास व्यवस्था–
गरुडेश्वर येथे भक्तांसाठी विविध निवास व्यवस्थांचा लाभ घेता येतो. साधी खोली किंवा विशेष सोईसह खोली उपलब्ध करून दिली जाते, ज्याचा कालावधी तीन दिवसांपर्यंत असतो. पारायण, अनुष्ठान इत्यादींसाठी सात दिवसांपर्यंत खोली मिळविण्यासाठी साधकांनी आधी संपर्क साधावा. संस्थानच्या वतीने माफक दरात धार्मिक प्रवासासाठी नव्या धर्मशाळांची बांधणी चालू आहे.
भोजन व्यवस्था-
दत्तमंदिरात रोज दुपारी आरतीनंतर माफक दरात महाप्रसाद देण्यात येतो. महाप्रसाद मिळविण्यासाठी भक्तांनी सकाळी ११:०० वाजेपूर्वी भोजनशाळेत पास मिळवणे आवश्यक आहे.
पत्ता:
श्री गरुडेश्वर दत्त संस्थान,
व्हाया राजपीपडा, गरुडेश्वर,
जिल्हा नर्मदा, पिनकोड- ३९३१५१, गुजरात.
श्री क्षेत्र गरुडेश्वर :