shri-kanakeshwar-devsthan-mapgav
|| तीर्थक्षेत्र ||
मापगांवच्या श्री कनकेश्वर देवस्थानाला जाण्यासाठी सुमारे ४५० पायऱ्यांची थकवणारी चढण पार करावी लागते. ह्या चढणीतून नैसर्गिक सौंदर्याचा आनंद घेत, आपण पालेश्वराच्या छोटेखानी मंदिराजवळ पोहोचता. त्या ठिकाणाहून काही पायऱ्या पुढे गेल्यावर, विशाल ब्रह्मकुंडाच्या दिशेने चढत, एका नव्याने बांधलेल्या देवळात स्थापित मिशीवाल्या मारुतीरायाची अद्वितीय मूर्ती पाहता येते.
अजून पन्नास-शंभर पायऱ्या चढल्यावर, एकदम उतार सुरू होतो आणि दूरवरून श्री कनकेश्वराचे प्राचीन देवालय आपल्या नजरेस पडते. एकूण सुमारे ७०० पायऱ्यांची चढाई करून, आपण या प्राचीन देवळाच्या पायथ्याशी पोहोचता. मार्गावर पाणी उपलब्ध नसल्यामुळे, पुरेसे पाणी घेऊनच या ठिकाणी येणे श्रेयस्कर आहे.
देवळाच्या बाह्य भिंतींवर नृत्यमग्न गणपती, नटराज अशा सुंदर शिल्पांची सजावट केलेली आहे. तथापि, ही शिल्पे अतिशय बटबटीत रंगवलेली असून, काहीशी खंडित आहेत. सभामंडप आधुनिक असून, अंतराळ आणि गर्भगृह प्राचीन शैलीतील आहेत. गर्भगृहाच्या द्वारपट्टीवरील शिल्पकाम सुंदर असून, काही शिल्पे भंगलेली आढळतात.
गर्भगृहात प्रवेश केल्यावर, ७-८ पायऱ्या उतरून आपण श्री कनकेश्वराच्या चांदीने मंडित प्राचीन शिवलिंगापर्यंत पोहोचता. स्थानिक आख्यायिकेनुसार, पांडवांनी वनवासाच्या काळात येथे सोन्याचे शिवलिंग स्थापित केले आणि उपासना केली. ‘कनक’ म्हणजे सोने, म्हणूनच या देवतेचे नाव ‘कनकेश्वर‘ ठेवले गेले. सध्या ते चांदीच्या मुखवट्याखाली असते.
कालांतराने, स्थानिक राजांनी देवालयाचे नूतनीकरण केले आहे. देवळाच्या मागे एक विशाल कुंड आहे, ज्याला ब्रह्मकुंडापेक्षा मोठे आणि खोल असलेले आहे. त्याच्या चारही बाजूला पायऱ्या असलेले कुंड आहे. या कुंडाच्या भोवती रामेश्वर, विष्णू, आणि १९व्या शतकात बांधलेले श्रीरामसिद्धिविनायक देवालय आहे. येथे सिद्धिविनायक मूर्ती ऋद्धी-सिद्धीसह आणि दोन मुलांसह विराजमान आहे, जी जयपुरच्या शिल्पकाराने तयार केली आहे.
संपूर्ण कनकेश्वर देवालयाची व्यवस्था उत्तम प्रकारे देखरेखलेली आहे. वरच्या भागात खाण्या-पिण्याच्या दुकानांची सोय असून, साधना करण्यासाठी मुक्कामाची सुविधा उपलब्ध आहे. परिसरातील घनदाट वनश्री, शांतता आणि आध्यात्मिक वातावरण हे देवस्थानास अधिक रमणीय बनवते.