तीर्थक्षेत्र
shri-ekmukhi-dattamurth
|| तीर्थक्षेत्र ||
कोल्हापूरमधील श्री एकमुखी दत्तमुर्ती: एक ऐतिहासिक परिभाषा–
कोल्हापूर शहरातील एकमुखी दत्त मंदिरातील दत्ताची मूर्ती १८ व्या शतकात बनवलेली आहे. या मूर्तीला नृसिंह सरस्वती महाराज (गाणगापूर), श्रीपाद वल्लभ महाराज, आणि स्वामी समर्थ यांच्याकडून पूजा अर्चा करण्यात आली आहे. मूळ मूर्ती उत्तर भारतातील असून तिच्या प्रतिष्ठापनेची माहिती उपलब्ध नाही. पाटगाव (जि. कोल्हापूर) येथील पू. मौनी महाराजांनी मंदिराचा जीर्णोद्धार केला. पुढे, शके १८८६ मध्ये श्री. पांडुरंग गोविंदराव भोसले आणि वर्ष १९९७-९८ मध्ये श्री. अमोल जाधव यांनी या मंदिराचा पुनर्निर्माण केला.
मूर्तीचे वर्णन–
ही दत्त मूर्ती महादेव लिंगाच्या आकारात एकाच पाषाणात शिल्पित आहे आणि तिची उंची सुमारे ५ फूट आहे. मूर्ती पश्चिम दिशेला पाहणारी आहे आणि तिच्या उजव्या बाजूला जपमाला, कमंडलू, आणि डमरू धरलेले आहेत, तर डाव्या बाजूला त्रिशूळ, शंख आणि योगदंड आहेत. मूर्तीच्या शीर्षावर शिवपिंडी स्थापित आहे आणि ती दगडी चबुतऱ्यावर उभी आहे. मंदिराच्या बाहेर, समोरच नंदी सोबत महादेव मंदिर आहे.
गुरुपीठ आणि मंदिर पंचायतन–
या परिसराला मंदिर पंचायतन असे संबोधले जाते, ज्यात श्रीविष्णु मंदिर, नरसिंह मंदिर, ओंकारेश्वर मंदिर, विठ्ठल मंदिर आणि श्रीराम मंदिर समाविष्ट आहेत. (एकमुखी) श्री दत्त मंदिर पूर्ण गुरुपीठ म्हणून मानले जाते आणि अवधूतस्वरूप असल्याचे मानले जाते. मंदिराच्या दक्षिण बाजूला, एक हजार वर्षे जुना पिंपळ वृक्ष आहे, ज्यात वड, उंबर आणि अन्य दोन वृक्ष एकाच कडून उगले आहेत. वटवृक्ष दत्त मंदिराकडे झुकला आहे, तर पिंपळ वृक्ष दक्षिणेकडील हनुमान मंदिरावर झुकला आहे.
शिलालेख–
दत्तमंदिरातील दत्तमूर्तीच्या मागील खांबावर एक शिलालेख आहे, जो सध्या बुजवण्यात आलेला आहे. ओंकारेश्वर मंदिरात एक, श्रीराम मंदिराच्या पायरीवर एक, नरसिंह मंदिराच्या खाली भूमीत जोडलेले दोन, आणि विष्णु मंदिराच्या छतावर एक असे एकूण सहा शिलालेख या मंदिर पंचायतन परिसरात आहेत.
यज्ञकुंड आणि दत्तयाग–
१५ डिसेंबर २०१४ रोजी, पहाटे ४ वाजता दत्त महाराजांनी स्वप्नात आदेश दिला की, “माझी धुनी शाश्वत करा!” याचे योग्य अर्थ समजून, १६ नोव्हेंबर २०१४ ते ६ डिसेंबर २०१४ या कालावधीत दत्तयाग यज्ञाच्या ठिकाणी खोदकाम सुरू झाले. १७ डिसेंबर २०१४ रोजी, खोदकाम करताना ११.४५ वाजता यज्ञकुंड आढळले. हे यज्ञकुंड ७०० वर्षांपूर्वीचे असावे, असे मानले जाते. या स्थळी दुर्वासऋषींनी साधना केली असून तेव्हापासूनच येथे धुनी असावी, हे सत्य आहे.
या वर्णनाने श्री एकमुखी दत्तमुर्तीचे ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्त्व याची सखोल माहिती दिली आहे.