तीर्थक्षेत्रshri-dasabhuja-datta-mandir-loni-bhapkar
|| तीर्थक्षेत्र ||
श्री दशभुजा दत्तमंदिर, लोणी भापकर-
स्थान: लोणी भापकर, तालुका बारामती, जिल्हा पुणे.
सत्पुरुष: श्री दत्तानंद सरस्वती स्वामी महाराज.
विशेषता: दशभुजा दत्तमूर्ती, पुरातत्व विभागाने संरक्षित वस्तू, दगडी मंदिर.
लोणी भापकर, तालुका बारामती, जिल्हा पुणे येथे स्थित श्री दशभुजा दत्तमंदिर एक ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्त्वाचे स्थान आहे. हे मंदिर लोणी भापकरच्या पश्चिमेस सुमारे ३ फर्लांग अंतरावर स्थित असून, एक प्राचीन श्रीशैल्यमल्लिकार्जुन देवालयाच्या समोरील क्षेत्रात स्थित आहे.
मंदिराची वास्तुकला मोठ्या दगडी बांधकामाची असून, ती २५ x २५ फूट क्षेत्रफळ असलेल्या आणि सुमारे ३० फूट उंच शिखर असलेल्या मंदिरामध्ये आहे. मंदिराच्या पाश्चिम भागात श्रीदत्ताची पादुकांची स्थापना करण्यात आलेली आहे.
शके १८३० च्या चैत्र शुद्ध गुरुवारी, सन १९०८ मध्ये ब्रह्मीभूत सद्गुरू दत्तानंद सरस्वती स्वामी महाराजांनी मंदिराची पादुकांची स्थापना केली. याच मंदिरात देवाच्या प्रदक्षिणेसाठी विशेष व्यवस्था आहे आणि मंदिराच्या मागे औदुंबर (कल्पवृक्ष) उभा आहे. तीन ओवऱ्या मंदिराच्या मागे आहेत, ज्याचा उपयोग श्रीगुरुचरित्र पारायण आणि सेवेकऱ्यास विश्रांतीसाठी करण्यात येतो.
मंदिराच्या पूर्वद्वाराकडे मंदिराच्या मध्यभागी श्रीदत्तपादुकांची स्थापना आहे. यामध्ये, उत्तम दगडी सिंहासनावर श्रीदत्तमूर्ती बसविल्या आहेत.
या मूर्तीची प्राणप्रतिष्ठा शके १८५० च्या मार्गशीर्ष शुद्ध १५ रोजी गुरुवारी सन १९२८ मध्ये सूर्योदयाच्या वेळी करण्यात आली. दगडी मंडपाने मंदिराची पूर्वीची बाजू सजवलेली आहे आणि श्रीदत्ताची मूर्ती मोहक असून, संगमरवरी दगडाची आहे, जी जयपूरमधून आणली गेली आहे.
श्रीदत्तानंद सरस्वती यांचे परंपरेतील श्रीदत्त-नृसिंहसरस्वती-पूर्णानंद-कृष्णानंद यांचे पौराणिक संबंध आहेत. सद्गुरू येण्याआधी, मल्लिकार्जुनमंदिर हा एक ओसाड आणि भयावह स्थळ होता. देवाचे दर्शन घेतल्यास लोकांना भयानकतेची भीती होती. त्यामुळे देवालयाच्या भोवती उंच निवडुंग, सर्प आणि दाट झाडीने भरलेले होते. सद्गुरूंच्या आगमनाने हा स्थळ जागृत झाले आणि लोकांचे दर्शन घेण्यास गर्दी झाली.
दशभुजा दत्तमूर्ती विशेष असून, ती येथे सापडली आहे. मंदिर पुरातत्व विभागाच्या संरक्षणात आहे आणि भक्तांचे श्रद्धास्थान आहे. येथे हजारो भक्त गुरुचरित्र पारायण, भजन, कीर्तन सेवा अर्पण करतात.
श्रीदत्तानंद स्वामी महाराजांनी येथे अनेक चमत्कार केले आहेत. त्यांच्या चरित्राची ७ अध्यायांची प्रासादिक पोथी भक्त नियमितपणे वाचतात. मंदिरात देवीचे स्थान असून, येथे नवस बोललेल्या भक्तांचे नवस पूर्ण होतात.
श्रीदत्तानंद सरस्वती यांच्या जन्मस्थान, राहण्याचे ठिकाण याबद्दल स्पष्ट माहिती उपलब्ध नाही. इंग्रजांच्या काळात डांग देशातील बंडाळींचा नाश करण्यासाठी त्यांना मोठ्या सैन्याच्या अधिकारी म्हणून पाठवण्यात आले.
याच काळात श्री अक्कलकोटच्या स्वामींना भेटून उपदेश प्राप्त झाला. त्यांना नास्तिकतेच्या अवस्थेतून बाहेर काढण्यात आले. श्रीदत्तानंद सरस्वती एक दृढ आणि गौरवर्णाचे व्यक्तिमत्व होते आणि लहान मुलांबरोबर खेळण्याची आवड होती.
वानप्रस्थ स्वीकारल्यानंतर, ते नेपाळमध्ये भ्रमण करत दक्षिण भारतीय प्रदेशात पुण्याजवळ आले. येथे श्रीनृसिंह सरस्वती, जंगली महाराज भांबूर्डा यांच्यासह त्यांनी लोणीस स्थान घेतले. शके १८३८ च्या फाल्गुन त्रयोदशी, इ.स. १९१६ च्या बुधवारी सकाळी ६ वाजता त्यांनी समाधी घेतली.