shree-satyadattavrat-puja
|| श्री सत्यदत्तव्रत पूजा ||
सत्यदत्त व्रताचा उद्भव आणि महत्त्व
श्रीदत्तात्रेयांचे चतुर्थ अवतार म्हणून पूजनीय प. प. श्री वासुदेवानंद सरस्वती स्वामी महाराजांनी आपल्या करुणामय अंतःकरणाने मानवतेच्या कल्याणासाठी “सत्यदत्त व्रत” प्रकट केले. हे व्रत एक दैवी अस्त्र आहे, जे सर्व प्रकारच्या दुःखांचा, संकटांचा आणि अरिष्टांचा नाश करते. या व्रताच्या अनुष्ठानाने अनेक भक्तांचे जीवन सुखी आणि समृद्ध झाले आहे आणि आजही अनेकजण त्याचा लाभ घेत आहेत. स्वामी महाराजांचा अवतार हा विशेषतः धर्मग्लानी दूर करण्यासाठी आणि वैदिक धर्माची पुनर्स्थापना करण्यासाठी झाला होता.
परकीय सत्तेच्या काळात हिंदू धर्मीयांवर परदेशी संस्कृतीचा प्रभाव पडला, ज्यामुळे ते स्वधर्मापासून दूर गेले आणि स्वधर्माचा तिरस्कार करू लागले. या परिस्थितीत स्वामी महाराजांनी सामान्य जनांना भक्तीमार्गाकडे, विशेषतः श्रीदत्त भक्तीकडे वळवण्याचे महान कार्य केले. त्यांनी माणगाव येथे श्रीदत्त मंदिराची स्थापना करून भक्तीचे आदर्श प्रस्थापित केले आणि भारतभरातील दत्त मंदिरांमध्ये पूजा आणि सेवेचे उच्च मापदंड निर्माण केले. याशिवाय, त्यांनी दत्त भक्तीवर आधारित अनेक स्तोत्रे आणि साहित्य रचले, ज्यामुळे दत्त संप्रदायाचा प्रसार आणि प्रचार झाला.
सत्यदत्त व्रत हे स्वामी महाराजांच्या या कार्याचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. या व्रताची रचना करताना त्यांचा उद्देश सामान्य लोकांना भक्तीच्या सहज मार्गाने दत्तात्रेयांच्या कृपेचा लाभ मिळवून देणे हा होता. त्या काळात सत्यनारायण व्रत भाविकांमध्ये लोकप्रिय होते, आणि लोक आपापल्या उपास्य दैवतांनुसार सत्यविनायक व्रत, सोमवार व्रत अशी विविध व्रते करत असत. या पार्श्वभूमीवर, दत्त भक्तांसाठी एक विशेष व्रत निर्माण करण्याची प्रेरणा स्वामी महाराजांना दत्तप्रभूंकडून मिळाली. त्यांनी सत्यदत्त व्रताची रचना केली, जे दत्त भक्तीला समर्पित आहे आणि सर्वसामान्यांना सहजपणे करता येणारे आहे.
सत्यदत्त व्रताचा विधी
सत्यदत्त व्रताची पूजा इतर व्रतांप्रमाणेच शास्त्रोक्त पद्धतीने केली जाते, पण यातील पुराणोक्त मंत्र स्वामी महाराजांनी स्वतः रचलेले आहेत, ज्यामुळे या व्रताला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. पूजेसाठी अनुभवी पुरोहिताला बोलावून वेदोक्त आणि पुराणोक्त मंत्रांनी विधी करावा. पूजेसाठी आवश्यक साहित्य खालीलप्रमाणे आहे:
- पूजा साहित्य: हळद, कुंकू, गुलाल, बुक्का, रांगोळी, गहू, तांदूळ, विड्याची पाने, खडीसाखर, पाच प्रकारची फळे, उदबत्ती, कपूर, निरांजन, समई, चौरंग, यज्ञोपवीत, वस्त्र, फुले, तुळशी, पंचपल्लव, दुर्वा.
- प्रसादासाठी: साखर, गव्हाचा रवा, तूप, दूध (सव्वा पट प्रमाणात), वेलदोडे, केशर, बेदाणा, बदाम.
- इतर वस्तू: तांब्या, दोन कलश, दोन ताम्हणे, पळी, भांडे, पंचामृत (दूध, दही, तूप, मध, साखर), अत्तर, उष्णोदक, दक्षिणा.
पूजेचा क्रम
सत्यदत्त व्रताची पूजा खालील क्रमाने करावी:
- महागणपती पूजन: सर्वप्रथम गणपतीचे षोडशोपचार पूजन करावे.
- वरुण स्थापन आणि पूजन: वरुण देवतेची स्थापना आणि पूजा करावी.
- पुण्याहवाचन: शुद्धीकरणासाठी पुण्याहवाचन करावे.
- दिक्पाल स्थापना: दिशांचे रक्षण करणाऱ्या दिक्पालांची स्थापना करावी.
- सत्यदत्त पूजा: श्रीदत्तात्रेयांचे मुख्य पूजन वेदोक्त आणि पुराणोक्त मंत्रांनी करावे.
- मंत्रपुष्प आणि राजोपचार: मंत्रपुष्प अर्पण करून राजोपचार करावे.
- प्रार्थना: दत्तप्रभूंची प्रार्थना करावी.
- दकाराद्यष्टोत्तरशत नामावली: दत्तात्रेयांच्या १०८ नावांचा जप करावा.
- सत्यदत्त पोथी कथा वाचन: व्रताच्या कथा वाचाव्या.
पूजेची तयारी
- व्रतकर्त्याने तीळ आणि आवळ्याच्या चूर्णाने स्नान करावे.
- शुभ्र वस्त्रे किंवा सोवळे परिधान करून पवित्र स्थानी यावे.
- पूजेच्या ठिकाणी चौरंगाभोवती रांगोळ्या काढाव्या. शक्य असल्यास चौरंगाला कर्दळी आणि छताला आंब्याचे डहाळे बांधावे.
- तुपाचा दिवा प्रज्वलित करावा.
- देव आणि वडील मंडळींना नमस्कार करून आसन ग्रहण करावे.
- स्वतःच्या कपाळावर कुंकू लावावे.
- नित्यदेवपूजेप्रमाणे सत्यदत्त पूजेचा संकल्प सोडावा.
- तांदळावर सुपारी ठेवून गणपतीचे पूजन करावे, तसेच कलश, शंख, घंटा आणि दिव्याची पूजा गंध, पुष्प, अक्षता, हळद आणि कुंकू वाहून करावी.
- मंत्रांनी पूजा साहित्य आणि शरीर शुद्धी करावी.
सत्यदत्त व्रताच्या कथा
सत्यदत्त व्रतात तीन कथा आणि एक अतिरिक्त प्रसंग आहे, ज्या स्वामी महाराजांनी स्वधर्माचरण आणि ईश्वरभक्ती यांचे महत्त्व अधोरेखित करण्यासाठी रचल्या आहेत:
- अनामिक मुमुक्षु ब्राह्मणाची कथा: एका मुमुक्षु ब्राह्मणाला दत्तप्रभूंनी दर्शन देऊन मुक्तीचा मार्ग दाखवला. या कथेत भक्ती आणि स्वधर्माचे पालन यावर भर दिला आहे.
- आयुराजाची कथा: आयुराजाने सत्यदत्त व्रत केल्याने त्याला पुत्रप्राप्ती झाली आणि त्याच्यावरील संकटे दूर झाली. ही कथा व्रताच्या चमत्कारी प्रभावाचे दर्शन घडवते.
- हरिशर्मा ब्राह्मण कुमाराची कथा: हरिशर्मा नावाच्या ब्राह्मण कुमाराचे अनेक रोग या व्रताच्या प्रभावाने बरे झाले, ज्यामुळे त्याच्या जीवनात सुख आणि समृद्धी आली.
- शौनकादी ऋषींचा प्रसंग: शौनकादी ऋषींनी हे व्रत केल्याने दत्तप्रभूंनी त्यांना दर्शन दिले, ज्यामुळे त्यांचे आध्यात्मिक जीवन समृद्ध झाले.
या कथा इतर व्रतांपेक्षा वेगळ्या आहेत, कारण त्या स्वधर्माचरण, भक्ती आणि दत्तप्रभूंच्या कृपेवर विशेष भर देतात. या कथांमधून स्वामी महाराजांनी सामान्य भक्तांना नीतिमत्ता आणि भक्तीचा मार्ग दाखवला आहे.
सत्यदत्त व्रताचे फायदे
सत्यदत्त व्रत हे अत्यंत प्रभावी आहे आणि याच्या अनुष्ठानाने चारी पुरुषार्थ—धर्म, अर्थ, काम आणि मोक्ष—प्राप्त होतात. हे व्रत भक्तांना शारीरिक, मानसिक आणि आध्यात्मिक लाभ प्रदान करते. यामुळे संकटे दूर होतात, रोगांचा नाश होतो आणि जीवनात सुख-समृद्धी येते. स्वामी महाराजांनी या व्रताच्या माध्यमातून सामान्य लोकांना दत्त भक्तीचा सहज आणि प्रभावी मार्ग उपलब्ध करून दिला. हे व्रत केवळ धार्मिक अनुष्ठान नसून, भक्तांच्या जीवनात सकारात्मक बदल घडवणारा आध्यात्मिक उपाय आहे.