shree-dattabhavsudharas-stotra
|| श्री दत्तभावसुधारस स्तोत्र ||
श्रीदत्तभावसुधारसस्तोत्र हे एक अप्रतिम आणि प्रभावशाली स्तोत्र आहे, जे दत्तसंप्रदायातील भक्तांना परम आनंद आणि अध्यात्मिक उन्नती प्रदान करते. या स्तोत्राच्या नियमित पठणाने श्री गुरुचरित्राच्या पारायणासारखे पुण्यफळ मिळते. भक्तीमार्गातील एक शक्तिशाली साधन म्हणून स्तोत्राला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे.
विष्णुसहस्रनामात परमेश्वराला स्तोत्रप्रिय असल्याचे वर्णन आहे, आणि त्याच्या स्तुतीने प्रसन्न होऊन भक्तांना कृपेचा वर्षाव करणाऱ्या गजेंद्र, पुष्पदंत यांसारख्या भक्तांच्या कथा प्रसिद्ध आहेत.
हे स्तोत्र श्री वासुदेवानंद सरस्वती स्वामी महाराजांनी त्यांच्या गरुडेश्वर येथील अंतिम चातुर्मासात रचले. स्वामी महाराजांनी श्री दत्तात्रेयांच्या कृपेने एकूण एकावन्न स्तोत्रांची रचना केली, त्यापैकी हे स्तोत्र विशेष प्रभावी मानले जाते. साध्या आणि सुबोध संस्कृत भाषेत रचलेले हे स्तोत्र विविध छंदांनी युक्त असून, गेय स्वरूपात आहे.
स्वामी महाराजांच्या भक्तिरसाने ओथंबलेल्या अंतःकरणातून हे स्तोत्र उगम पावले आहे, त्यामुळे यातील प्रत्येक शब्द भक्तीच्या अमृताने न्हाऊन निघाला आहे. केवळ या स्तोत्राच्या पठणाने निर्माण होणाऱ्या नादमय लहरी भक्तांच्या मनाला भक्तिरसात बुडवून टाकतात.
जर यातील शब्दांचा गहन अर्थ समजला, तर भक्ताचे चित्त पूर्णपणे दत्तमय होऊन जाते. अशा या स्तोत्राला ‘दत्तभावसुधारस’ हे नाव अगदी सार्थ आहे, कारण ते दत्तभक्तीच्या अमृताचा वर्षाव करते.
स्तोत्राचा प्रारंभ मंगलाचरणाने होतो, ज्यामध्ये श्री दत्तात्रेयांच्या स्वरूपाचे विलक्षण वर्णन आहे:
दत्तात्रेयं परमसुखमयं वेदगेयं ह्यमेयं
योगिध्येयं हृतनिजभयं स्वीकृतानेककायम्॥
दुष्टागम्यं विततविजयं देवदैत्यर्षिवन्द्यं
वन्दे नित्यं विहितविनयं चाव्ययं भावगम्यम् ॥१॥
या श्लोकात “दत्तात्रेयं वंदे” हे मुख्य विधान आहे, तर बाकी सर्व शब्द दत्तात्रेयांचे गुणविशेष दर्शवणारी विशेषणे आहेत. परमसुखमयं, अमेयं, नित्यं, अव्ययं ही विशेषणे परमब्रह्माच्या सच्चिदानंद, सनातन, असीम आणि अविनाशी स्वरूपाची ओळख करून देतात. श्री स्वामी महाराज येथे दत्तप्रभूंचे शुद्ध ब्रह्मस्वरूप अधोरेखित करतात.
पुढे, भावगम्य (भक्तीने जाणवणारे), दुष्टागम्य (दुष्टांना न समजणारे), स्वीकृतानेककाय (कार्यांनुसार अनेक रूपे धारण करणारे), विततविजय (तीनही लोकांत यश पसरवणारे), हृतनिजभयं (भक्तांचे भय दूर करणारे), विहितविनयं (शरणागतांचे रक्षण करणारे), देवदैत्यर्षिवन्द्यं (देव, दैत्य आणि ऋषींनी वंदनीय) ही विशेषणे सगुण ब्रह्माची वैशिष्ट्ये दर्शवतात.
श्री दत्तप्रभू हे निर्गुण, निराकार, सच्चिदानंदस्वरूपी ब्रह्म आहेत, परंतु भक्तांच्या भावनांनुसार ते मायेच्या गुणांचा स्वीकार करून साकार रूपात प्रकट होतात. दुष्टांचा नाश आणि सज्जनांचे पालन हे त्यांचे शाश्वत कार्य आहे. या श्लोकातून “सगुण-निर्गुण एकच” हा श्री ज्ञानेश्वर माऊलींचा सिद्धांत स्वामी महाराजांनी सूचित केला आहे.
॥ नमो गुरवे वासुदेवाय ॥
