shravani-somavar
|| सण – श्रावणी सोमवार ||
श्रावण महिना हा भक्ती आणि श्रद्धेचा महिना मानला जातो, आणि यातील प्रत्येक सोमवार, ज्याला श्रावणी सोमवार म्हणतात, हा विशेष महत्त्वाचा असतो. या महिन्यात काही भक्त संपूर्ण महिनाभर उपवास करतात, तर काहीजण विशिष्ट दिवस, विशेषतः सोमवार, उपवासासाठी निवडतात. पण श्रावणी सोमवारला उपवास करण्यामागचे कारण काय आहे? याचे उत्तर आपण आज सविस्तरपणे जाणून घेऊया.
सोमवार हा भगवान शंकराचा वार मानला जातो. शंकर, ज्यांना देवांचा देव आणि महादेव असे संबोधले जाते, त्यांना प्रसन्न करण्यासाठी श्रावणातील सोमवारी अनेक महिला आणि अविवाहित मुली उपवास करतात. श्रावण महिन्यात देशभरातील शिवमंदिरांमध्ये ‘हर हर महादेव’च्या जयघोषाने वातावरण भक्तिमय बनते.
या महिन्यातील प्रत्येक सोमवारी शिवमंदिरांमध्ये महादेवाची पूजा विशिष्ट विधींनी आणि उत्साहाने केली जाते. हिंदू धर्मग्रंथांनुसार, श्रावण हा भगवान शिव आणि माता पार्वतीच्या पूजनासाठी अत्यंत पवित्र आणि फलदायी महिना मानला गेला आहे. या महिन्यातील शिवपूजा अनेक पटींनी पुण्यप्रद ठरते, कारण श्रावण हा शंकराच्या उपासनेचा विशेष काळ मानला जातो.
शिवमूठ
श्रावणी सोमवारच्या पूजेत ‘शिवमूठ’ अर्पण करण्याची प्रथा आहे. यात तांदूळ, तीळ, मूग, जवस आणि सातू यांचा समावेश असतो. ही शिवमूठ भगवान शंकराला अर्पण करून भक्त आपली श्रद्धा आणि भक्ती व्यक्त करतात. या पूजेत गंगाजल, पंचामृत आणि बिल्वपत्र यांचा विशेष वापर केला जातो, ज्यामुळे शिवाला थंडावा मिळतो आणि भक्तांच्या मनोकामना पूर्ण होतात.
श्रावणातील पौराणिक कथा: सती आणि पार्वती
श्रावण महिन्याचे महत्त्व वाढवणारी एक पौराणिक कथा माता सती आणि पार्वती यांच्याशी जोडलेली आहे. सतीने आपले वडील दक्ष यांच्या घरी योगशक्तीने देहत्याग केला होता. त्यापूर्वी तिने भगवान शंकरांना प्रत्येक जन्मात पती म्हणून प्राप्त करण्याचा संकल्प केला होता. सतीच्या पुनर्जनमात ती पर्वतराज हिमाचल आणि राणी मैना यांची कन्या म्हणून पार्वतीच्या रूपात जन्मली.
पार्वतीने श्रावण महिन्यात कठोर तपश्चर्या आणि निराहार व्रत करून भगवान शंकरांना प्रसन्न केले आणि त्यांच्याशी विवाह केला. या घटनेमुळे श्रावण महिना शंकरांसाठी विशेष प्रिय झाला. याच परंपरेनुसार, आजही अविवाहित मुली सुयोग्य वर प्राप्तीसाठी आणि विवाहित महिला पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी श्रावणी सोमवारी उपवास आणि व्रत करतात.
पौराणिक कथा: भगवान परशुराम आणि कावड परंपरा
श्रावण महिन्याशी जोडलेली आणखी एक पौराणिक कथा भगवान परशुराम यांच्याशी संबंधित आहे. परशुराम, जे भगवान शंकरांचे परम भक्त होते, त्यांनी श्रावण महिन्यात नियमितपणे शिवाची पूजा केली. ते कावडीत गंगाजल भरून शिवमंदिरात नेत आणि शिवलिंगावर अभिषेक करत. असे मानले जाते की, कावड परंपरेची सुरुवात परशुरामांनीच केली.
श्रावणातील प्रत्येक सोमवारी ते गंगाजलाने शिवाचा अभिषेक करत, ज्यामुळे श्रावणी सोमवारला विशेष महत्त्व प्राप्त झाले. आजही अनेक भक्त कावडीत गंगाजल आणून शिवमंदिरात अर्पण करतात आणि उपवास पाळतात. असे मानले जाते की, गंगाजल आणि पंचामृताने शिवाचा अभिषेक केल्याने शंकराला शीतलता प्राप्त होते, आणि भक्तांच्या सर्व मनोकामना पूर्ण होतात.
श्रावणी सोमवारचे महत्त्व
श्रावणातील सोमवारला उपवास आणि शिवपूजा करण्यामागे भक्तांची श्रद्धा आणि भगवान शंकरांप्रती असलेली निष्ठा आहे. या उपवासातून भक्तांना मानसिक शांती, आत्मिक समाधान आणि जीवनातील अडचणींवर मात करण्याची शक्ती मिळते. अविवाहित मुलींसाठी हा उपवास सुयोग्य जीवनसाथी मिळवण्याचा मार्ग मानला जातो, तर विवाहित महिलांसाठी पतीच्या आरोग्य आणि सुखासाठी हे व्रत केले जाते. शिवमंदिरांमध्ये भक्त बिल्वपत्र, दूध, दही, मध आणि गंगाजल अर्पण करून शंकराची कृपा प्राप्त करतात.
श्रावण महिना आणि त्यातील सोमवार हे भगवान शंकर आणि माता पार्वतीच्या भक्तीने परिपूर्ण असतात. या काळात शिवमंदिरांमध्ये होणारी भजन-कीर्तन, अभिषेक आणि पूजाविधी यांमुळे वातावरण भक्तिमय बनते. श्रावणी सोमवारच्या उपवास आणि पूजेतून भक्तांना शारीरिक, मानसिक आणि आध्यात्मिक लाभ मिळतात, आणि त्यांचा भगवान शंकरांशी असलेला बंध अधिक दृढ होतो.
