shiddheshwar-manadir-akole-ahamadnagar
|| तीर्थक्षेत्र ||
अकोले शहरातील प्रसिद्ध सिद्धेश्वर मंदिर शोधणे फारसे अवघड नाही. मंदिराच्या परिसरात वाहन सोयीने जाऊ शकते, ज्यामुळे येथे येणे सुलभ होते. विशेष म्हणजे, या मंदिराचे रक्षण पारंपरिक पद्धतीनेच केले जात असून, त्याच्या मूळ रचनेत कोणतेही आधुनिक हस्तक्षेप केलेले नाहीत.
हे मंदिर यादवकालीन असून, त्याची स्थापना अंदाजे १३व्या शतकात झाली असावी. या मंदिराची रचना भूमिज शैलीत आहे, ज्यामध्ये मुखमंडप, सभामंडप, अंतराळ, आणि गर्भगृह असे विविध भाग आहेत.
मंदिराच्या मागील बाजूस प्रवेश सुरू असून, मुख्य सभामंडप सध्या बंद ठेवण्यात आला आहे. सिद्धेश्वर मंदिराचा सभामंडप तत्कालीन शिल्पकलेचे उत्तम उदाहरण आहे. या त्रिदलीय मंदिरात एक मुख्य सभामंडप आणि दोन उपमंडप आहेत. या मंदिरातील नाजूक कोरीवकाम, स्तंभांची सुंदर रचना, कीर्तिमुख, पुष्पशिल्पे, देवता आणि यक्षांच्या प्रतिमा, तसेच पुराणकथांतील प्रसंगांचे शिल्पांकन, हे सर्वच प्रेक्षणीय आहे. बाह्यभागातील शिल्पांमध्ये अमुदल, गजदत यासारख्या अलंकरणांची नजाकत दिसून येते.
सिद्धेश्वर मंदिर १७८० पर्यंत प्रवरा नदीच्या पाण्याखाली दडलेले होते. अठराव्या शतकाच्या अखेरीस मंदिराचे उत्खनन झाले, ज्यामध्ये या पवित्र स्थळाचा पुन्हा शोध लागला. मंदिराच्या काही भागांची दुरुस्ती करावी लागली, त्यात मुखमंडपाच्या एका भागाची पुनर्बांधणी करण्यात आली.
वास्तुशिल्पाच्या दृष्टीने बाकीचे मंदिर अगदी अखंड आणि टिकवलेले आहे. मंदिराला दोन प्रवेशद्वारे आहेत, एक नदीच्या काठावर आणि दुसरे शहराच्या दिशेने, जे रतनवाडी येथील अमृतेश्वर मंदिरासारखे दिसते, ज्यात गर्भगृहाच्या दोन्ही बाजूंनी प्रवेश आहे.
मंदिराच्या परिसरात हनुमान मंदिर, महादेव मंदिर, आणि श्रीराम मंदिर यांसारखी छोटी पेशवेकालीन मंदिरे आहेत. त्यातील हनुमान मंदिरातील मारुतीची मूर्ती अत्यंत सुबक आणि कलात्मक आहे. या परिसरात अनेक वीरगळी विखुरलेल्या स्थितीत आढळतात, ज्यांपैकी काही वीरगळींच्या शिल्पांत वैशिष्ट्यपूर्ण शिल्पकला दिसून येते. अगस्ती ऋषींच्या प्रवरा नदीच्या काठावरील ऐतिहासिक आणि पौराणिक वारशांप्रमाणेच सिद्धेश्वर मंदिरही अकोले शहराच्या समृद्ध ऐतिहासिक वारशाचा महत्त्वाचा भाग आहे.