shattila-ekadashi
|| षटतिला एकादशी ||
हिंदू पंचांगानुसार सध्या माघ महिन्याचा कृष्ण पक्ष सुरू आहे. या महिन्यातील एकादशीला षट्‌तिला एकादशी म्हणून संबोधलं जातं. इतर एकादशींप्रमाणेच या दिवशी भगवान विष्णूंची विधिवत पूजा केली जाते आणि त्यांना तिळाचा विशेष नैवेद्य अर्पण केला जातो. या दिवशी स्नानाच्या पाण्यात तीळ मिसळून आंघोळ करणं आणि गरजूंना तीळ दान करणं याला खूप महत्त्व आहे. हे व्रत मनोभावे केल्याने जीवनात सुख-शांती आणि समृद्धी येते, असा विश्वास भक्तांमध्ये आहे.
षट्‌तिला एकादशी व्रताची पद्धत :
या व्रताची सुरुवात दशमी तिथीपासूनच होते. दशमीच्या संध्याकाळी सूर्य मावळण्यापूर्वी साधं आणि शुद्ध भोजन घ्यावं, त्यानंतर रात्री काहीही खाऊ नये. व्रताच्या दिवशी पहाटे लवकर उठून पाण्यात तीळ घालून स्नान करावं. स्नान करताना भगवान विष्णूंचं नाव जपावं आणि त्यांचं ध्यान करावं. त्यानंतर पूजेची जागा स्वच्छ करून तिथे तुपाचा दिवा लावावा. भगवान विष्णूंची मूर्ती किंवा चित्र ठेवून व्रताचा संकल्प घ्यावा.
मग त्यांना फुलं, चंदन, तीळ, धूप, तुळशीपत्र, अक्षता आणि पंचामृत अर्पण करावं. पूजेनंतर षट्‌तिला एकादशीची पौराणिक कथा वाचावी किंवा ऐकावी आणि नंतर भगवंताची आरती करावी. तिळापासून बनवलेले पदार्थ देवाला अर्पण करावेत. शक्य असल्यास संपूर्ण दिवस उपवास करावा; जर उपवास कठीण वाटला तर दिवसातून एकदा फळं खावीत.
षट्‌तिला व्रताचं महत्त्व :
एकादशीचं व्रत हे सर्व व्रतांमध्ये श्रेष्ठ मानलं जातं, पण प्रत्येक एकादशीचं स्वतःचं खास महत्त्व शास्त्रात सांगितलं आहे. षट्‌तिला एकादशीचं व्रत केल्याने घरात शांतता आणि आनंद नांदतो, असं मानलं जातं. जो भक्त हे व्रत श्रद्धेने करतो, त्याला जीवनातील सर्व सुखं मिळतात आणि त्याच्या संकटांचा अंत होतो, अशी धारणा आहे.
तिळाचं दान आणि उपवास यामुळे पापांचं क्षालन होतं आणि भगवान विष्णूंचा आशीर्वाद प्राप्त होतो. ही माहिती धार्मिक श्रद्धा आणि परंपरेवर आधारित आहे; याला शास्त्रीय आधार नाही आणि लोकांच्या रुचीसाठी येथे मांडली आहे.
षट्‌तिला एकादशीची पौराणिक कथा :
प्राचीन काळात एकदा नारदमुनींनी भगवान विष्णूंना षट्‌तिला एकादशीचं महत्त्व जाणून घेण्यासाठी प्रश्न विचारला. तेव्हा भगवंतांनी एक खरी घटना सांगायला सुरुवात केली आणि म्हणाले, “हे नारद, मन लावून ऐक, मी तुला सत्यकथा सांगतो.”
खूप वर्षांपूर्वी मृत्युलोकात एक श्रद्धाळू ब्राह्मणी राहत होती. ती नियमितपणे व्रतं करायची आणि भगवंताची भक्ती करायची. एकदा तिने संपूर्ण महिना कठोर व्रतं केली, पण त्यामुळे तिचं शरीर खूपच दुर्बल झालं. ती हुशार आणि भक्तीप्रिय होती, पण तिने कधीही देव किंवा ब्राह्मणांना अन्न किंवा धन दान केलं नव्हतं.
हे पाहून भगवान विष्णूंना वाटलं की, या ब्राह्मणीने व्रतांनी आपलं शरीर शुद्ध केलं आहे, त्यामुळे तिला विष्णुलोकात स्थान मिळू शकतं. पण अन्नदान न केल्यामुळे ती तिथे सुखी राहू शकणार नाही.
मग भगवान विष्णू भिकाऱ्याच्या रूपात मृत्युलोकात तिच्याकडे गेले आणि भिक्षा मागितली. ब्राह्मणीने विचारलं, “महाराज, तुम्ही इथे कशासाठी आलात?” भगवंत म्हणाले, “मला भिक्षा हवी आहे.” तेव्हा तिने भिक्षापात्रात मातीचा ढेकूळ टाकला. भगवान शांतपणे स्वर्गात परतले. काही काळाने त्या ब्राह्मणीचा मृत्यू झाला आणि ती स्वर्गात पोहोचली.
मातीच्या दानामुळे तिला एक सुंदर महाल मिळाला, पण घरात धान्य नव्हतं. हे पाहून ती घाबरली आणि भगवंतांकडे गेली. तिने विचारलं, “मी इतकी व्रतं आणि पूजा केली, तरी माझ्या घरात धान्य का नाही?” भगवान म्हणाले, “तू आधी घरी जा. तिथे देवकन्या तुला भेटायला येतील. त्यांच्याकडून षट्‌तिला एकादशीचं माहात्म्य जाणून घे आणि मग दार उघड.”
ब्राह्मणी घरी परतली. जेव्हा देवकन्या आल्या आणि दार ठोठावलं, तेव्हा तिने म्हणालं, “मला भेटायचं असेल तर आधी षट्‌तिला एकादशीचं महत्त्व सांगा.” एका देवकन्येने तिला सविस्तर माहात्म्य सांगितलं. मग तिने दार उघडलं. देवकन्यांनी पाहिलं की ती गंधर्वी किंवा राक्षसी नसून साधी मानवी स्त्री आहे.
नंतर ब्राह्मणीने षट्‌तिला एकादशीचं व्रत विधिवत केलं. त्याच्या प्रभावाने ती सुंदर आणि तेजस्वी झाली, आणि तिचं घर धन-धान्याने भरून गेलं. म्हणूनच भगवंतांनी सांगितलं की, माणसाने लोभ आणि मूर्खपणा सोडून षट्‌तिला एकादशीचं व्रत करावं आणि तिळाचं दान द्यावं. यामुळे दारिद्र्य, दुर्भाग्य आणि संकटांपासून मुक्ती मिळते.
