sant-sakhu-charitra
संत सखू
कृष्णा नदीच्या किनाऱ्यावर स्थित करवीर हे एक पवित्र तीर्थक्षेत्र आहे. अनेक वर्षांपूर्वी तेथे एक स्त्री, सखू, राहत होती. तिच्या पतीचे नाव दिगंबर होते आणि तिच्या सासूचा राग तीव्र होता. सासूने सखूला अत्यंत कष्ट देत तिच्या जीवनाला दुरावले होते. सखूला झोपण्या-उठण्यापासून काम करण्यापर्यंत, तिच्या प्रत्येक कृतीवर सासूचे नियंत्रण होते. तिला उपाशी ठेवणे, मारहाण करणे, आणि सर्व कामे करत राहणे हेच तिच्या जीवनाचे धोरण झाले होते. परंतु, सखू नेहमीच शांतपणे सर्व सहन करत होती. तिच्या कष्टाच्या दरम्यान तिच्या तोंडातून नामस्मरण चालू असायचे आणि तिला सदैव विठोबाचे नाम स्मरण करत राहणे आवडत असे.
आषाढी एकादशीच्या दिवशी, एक पंढरीला जाणारी दिंडी सखूच्या गावी थांबली. दिंडीतील वारकऱ्यांनी भजन सुरू केले आणि त्या भजनात पंढरपूरच्या विठोबाच्या महिम्याचे गाणे चालू झाले. सखू नदीवर पाणी भरायला जात असताना ती त्या कीर्तनात गहाण होऊन, भक्तिरसात चिंब झाली. विठोबाचे नाम ऐकून ती आपल्याला पंढरपूरला जाऊन त्याचे दर्शन घ्यावे असे ठरवते. ती आपल्या शेजारणीला घागर देऊन, घराच्या कामाचे निबंध करून, दिंडी सोबत निघाली. त्याच्या पंढरपूरच्या मार्गावर विठोबा आणि त्याच्या नामाने गंधित व्हायला ती निघाली.
तिच्या घरात असलेल्या सासूला हे समजल्यावर, ती रागाने भरली आणि तिने दिगंबरला बोलावले. त्यांना पंढरीच्या दिंडीला गाठण्याचा आदेश दिला. दिगंबर, तिला मारहाण करत, सखूला परत आणतो. तिचा बंद खोलीत बंदोबस्त करून, अन्न-आहार देण्यापासून वंचित केले. परंतु, सखूच्या हृदयात पंढरपूरच्या विठोबाचे दर्शन घेण्याची तीव्र इच्छा होती. ती गहाण होऊन पंढरपूरच्या नामस्मरणात समर्पित झाली.
सखूने तक्रार करत, विठोबाला आळवले:
बा रे पांडुरंगा, केव्हा भेट देसी।
झाले मी परदेसी, तुजविण।
तुजविण सखा, मज कोणी नाही।
वाटते चरणी, घालावी मिठी।
ओवाळावी काया, चरणावरोनी।
विठोबा तिच्या प्रेमळ हाकेला प्रतिसाद देतो आणि रुक्मिणीला तो सांगतो की, सखूची भक्ती प्रगल्भ आहे. विठोबा स्त्री रूप घेऊन सखूच्या खोलीत येतो. ती अविचार करत त्याच्याशी संवाद साधते. विठोबाने तिला पंढरपूरला जाऊन दर्शन घेण्याचा निर्देश दिला. सखू पंढरपूरला पोहोचते आणि त्याचे दर्शन घेतल्यावर ती अत्यंत आनंदित होते. तिने आपल्या जीवनाची पूर्तता केली आणि तिथेच त्याचा अंत झाला.
घरी, दिगंबरने सखूच्या खोलीचे दार उघडले आणि तेथे सखूच्या रूपात पांडुरंग सखूच्या घरकामात गुंतला होता. रुक्मिणीला सखूची काळजी लागली आणि तिने सखूच्या राखेचा वापर करून तिला पुनः जिवंत केले. सखू घरी परतली, त्यानंतर ती पुन्हा घरकाम करत होती. गावकऱ्यांनी तिच्या परत येण्यावर प्रश्न केला. त्यांना त्याचे सत्य समजले, आणि सखूने सर्व घटनांची कहाणी सांगितली. ते ऐकून तिच्या पती व सासूला खूप पश्चात्ताप झाला.
या घटनेचा संदेश असा आहे की, सखूच्या निस्सीम भक्तीने आणि त्याच्या भोळेपणाने पंढरपूरच्या विठोबाशी तिचा साक्षात्कार झाला. तिच्या धैर्याने आणि भक्तीच्या मार्गाने तिने केवळ आपल्या जीवनाचे सार्थक केलेच, पण तिच्या कुटुंबाला व सामाजिक व्यवस्थेला देखील एक महत्त्वपूर्ण शिकवण दिली.