sant-raka-kumbhar-charitra
संत राका कुंभार
संत राका कुंभार यांची जन्म आणि मृत्यूची तारीख किंवा समाधीचा ठिकाण नोंदवलेली नाही. राका कुंभार हे संत नामदेव यांच्या समकालीन होते आणि पंढरपूर येथे राहायचे. त्यांचा कुटुंबीय संबंध संत नामदेवांच्या कुटुंबाशी होता. महिपतीबुवा ताहराबादकर यांच्या ‘भक्तविजय’ या ग्रंथानुसार राका कुंभार मूळचे गुजरातचे होते, पण विठोबाच्या भक्तीत स्वतःला पूर्णपणे समर्पित केल्यानंतर ते पंढरपूरात स्थिर होऊन विठोबा भक्ति करु लागले.
राका कुंभार यांची विठोबावर अत्यंत अनन्यसाधारण भक्ती होती. संत नामदेवांच्या कुटुंबात ते आपले स्थान घेऊन विठोबा भक्ता प्रमाणे जीवन जगत होते. राका कुंभार आणि त्यांच्या कुटुंबीयांचा भक्तिरसावलेला जीवनप्रवास अतिशय प्रेमळ आणि श्रद्धेने परिपूर्ण होता. त्यांच्या कुटुंबात पत्नी बाका आणि मुलगी बंका देखील भक्त होत्या. त्यांचे जीवन अत्यंत साधे आणि निस्संकोच प्रेमाने भरलेले होते.
तथापि, राका कुंभार यांचे जीवन आणि कार्य याचे प्रमाण असलेली कोणतीही अभंग किंवा रचनात्मक लेखन उपलब्ध नाही. तथापि, संत नामदेव यांच्या अभंगांमध्ये राका कुंभारांचे चरित्र आणि त्यांच्या जीवनाची अनेक चमत्कारकथा दिली आहेत. या कथांमध्ये राका कुंभारांच्या जीवनातील अनेक अद्भुत प्रसंग आणि चमत्कार मांडले गेले आहेत.
राका कुंभारांच्या जीवनातील एक विशेष घटना अशी आहे की, एकदा त्यांच्या मुली बंका आंघोळ करत असताना नामदेवांच्या कन्येने तिला बोलत जाऊन चिडवले. तिने बंकावर जातीवाचक शब्द वापरले आणि त्यावर बंका अत्यंत शांतपणे उत्तर दिले. नंतर नामदेवकन्येने राका कुंभारांच्या भक्तीवर टीका केली. बंका तिला म्हणाली, “तुझे वडील किती निःस्वार्थ भक्त आहेत! फक्त देवापुढे रडत बसलेले आहेत.” यावर नामदेवकन्येने बंकाला उपदेश केला की, “तुम्ही भक्त आहात की स्वार्थासाठी देवाची पूजा करता?”
या संवादानंतर नामदेवांनी विठोबाच्या मठात जाऊन विठोबास विचारले की राका कुंभार खर्‍या अर्थाने एक निःस्वार्थ भक्त आहेत की नाही. त्यावर विठोबा उत्तरले, “त्यांचे भक्तिपथ निखळ, शुद्ध आणि सर्वोच्च आहे. त्यांच्या भक्तीत कुठेही स्वार्थाचा थोडा पण नाही.” विठोबा नामदेवांना दाखवले की राका आणि त्यांचे कुटुंब त्याच्या भक्तीत पूर्णपणे समर्पित होते, जरी त्यांचे जीवन अत्यंत दारिद्र्याने भरलेले होते.
विठोबाने नामदेवांना दाखवले की भक्ती म्हणजे केवळ देवापुढे रडणे नाही, त्याला प्रामाणिकपणे वासना आणि इच्छांची जळत असलेल्या हृदयातून निराकार परमेश्वराच्या प्रती श्रद्धा व्यक्त करणे आहे. राका कुंभारांच्या जीवनातून हे शिकायला मिळते की वास्तविक भक्ती म्हणजे त्याग, समर्पण आणि प्रेमाच्या पवित्र भावनांमध्ये रुळलेले जीवन होय.
या घटनेतून संत नामदेव यांनी राका कुंभारांच्या भक्तीचा साक्षात्कार घेतला आणि त्यांना ‘विरक्त भक्त’ म्हणून मान्यता दिली. राका कुंभार यांचे चरित्र, त्यांची भक्ती आणि त्यांच्या कुटुंबीयांचे जीवन एक नवा दृष्टिकोन देणारा आहे. संत नामदेवांच्या ‘श्रीसकलसंतगाथा’ मध्ये या सर्व गोष्टींचे वर्णन केले आहे, आणि त्यातून राका कुंभार यांच्या भक्तिरसाचा अनमोल अनुभव मांडला आहे.