पिंपळनेर: श्री संत निळोबाराय हे रामचंद्र प्रभूने घोडनदीच्या काठावर स्थापन केलेल्या रामलिंगाचे अत्यंत निष्ठावान उपासक होते. ते प्रपंचात रममाण होऊन रामलिंगाची पूजा आणि अर्चा अत्यंत भक्तिपूर्ण पद्धतीने करीत होते. त्यांच्याकडे कुलकर्ण वतन होते, परंतु वतनाच्या कामात व्यत्यय आल्यामुळे त्यांनी ते सोडून दिले आणि भगवान रामचंद्राच्या पूजेच्या आणि पंढरपूरच्या वारीच्या मार्गावर आपला जीवनक्रम सुरु केला. त्यांनी पंढरपूर, आळंदी, देहू या तीर्थस्थळांची नियमित वारी सुरु केली. त्यांची पत्नी सौ. मैनाबाई देखील पंढरपूर वारीला पंढरपूर जाऊन पंढरपूरसाठी सन्मान देत होती.

शिरुरहून पंढरपूर, आळंदी आणि देहू मार्गे पंढरपूरच्या वारीत असताना, संत निळोबारायांचे चिंरजीव नारायण महाराज यांच्याशी परिचय झाला. नारायण बुवांकडून तुकाराम महाराजांचे चरित्र ऐकून निळोबाराय खूप प्रभावित झाले. तुकाराम महाराजांच्या तत्वज्ञानाने त्यांना एक नवीन मार्ग दाखवला.

एक दिवस पारनेरमध्ये असताना निळोबारायांच्या मुलीचे विवाह झाले. या विवाह प्रसंगी पंढरपूर भगवान पांडुरंगाने विठू गडयाच्या रूपात सर्व कार्ये पार पडली. लग्नानंतर, निळोबारायांनी विठू गडयाला हाक मारली, परंतु त्याला देवघरात फक्त तुळशी फुले आणि बुक्का दिसले. यामुळे निळोबारायांच्या मनाला शरण आणि भक्तीच्या गहिर्या भावनांची जाणीव झाली. पंढरपूरच्या भगवान पांडुरंगानेच मुलीच्या विवाहाचा भार उचलला हे त्यांच्या मनाला मोठे धक्का होता.

पिंपळनेरच्या भुलोजी पाटील गाजरे यांनी निळोबारायांना आपल्या गावात राहण्याची विनंती केली. त्यानुसार निळोबारायांनी पिंपळनेर येथे स्थायिक होण्याचा निर्णय घेतला. तेथून पंढरपूर व आळंदीच्या वारीत पुढे भाग घेऊ लागले. त्यांना तुकाराम महाराजांचे देहवियोग व त्यांच्या आकाशीय गमनाचे सांगण्यात आले. हे ऐकून निळोबारायांचे तुकाराम महाराजांवरील प्रेम अधिकच प्रगाढ झाले. त्यांचे तोंड आणि मन फक्त तुकाराम महाराजांचेच नाव घेत होते.

sant-nilobaray-maharaj-charitra

निळोबारायांनी ४२ दिवस उपवास करुन तुकाराम महाराजांचा अखंड जप सुरू केला. यावेळी त्यांना पंढरपूरच्या भगवान पांडुरंगाने दर्शन दिले, पण निळोबारायांनी त्याला सांगितले, “देवा, मी तुला बोलवले नाही, मग तू का आलास? मी तुकाराम महाराजांच्या भेटीस आसुसलो आहे.” या प्रखर भक्ति आणि गुरु निष्ठेने पंढरपूरच्या भगवान पांडुरंगाला परत जावे लागले. आणि त्याने तुकाराम महाराजांना सांगितले की, “तुम्हाला मृत्युलोकात जाऊन निळोबारायांवर कृपा करणे आवश्यक आहे.”

त्यानंतर तुकाराम महाराजांनी मृत्युलोकात येऊन निळोबारायांना अनुग्रह दिला. त्यांना मस्तकावर हात ठेवून आशीर्वाद दिला. निळोबारायांनी अभंग, गवळणी, विरहीणी आणि चांगदेव चरित्र यांसारखी अनेक धार्मिक काव्ये लिहिली. त्यांच्या वारीला कायम चालू ठेवले आणि एकदा पंढरपूरच्या दर्शनाच्या आशेने त्यांनी पांडुरंगाला प्रार्थना केली की, “देवा, मला तुझ्या चरणात विलीन होण्याची इच्छा आहे, पण माझ्या गावात पंढरपूर ये.”

त्यांच्या भक्तीमुळे पंढरपूरची मूर्ती भिमानदीच्या काठावर स्थित तळेगावातील विठठलवाडीच्या डोहातून बाहेर काढून पिंपळनेर आणण्यात आली. त्यानंतर पिंपळनेर हे प्रतिपंढरपूर म्हणून ओळखले जाऊ लागले. निळोबारायांच्या भक्तिरूपाने तेथे एक मंदिर उभारले गेले, जे आजही लोकांचे श्रद्धास्थान आहे.

भुलोजी पाटलांनी निळोबारायांना स्थायिक होण्यासाठी जागा आणि जीवननिर्वाहासाठी जमीन दिली. पिंपळनेरमध्ये संत निळोबारायांचे समाधी स्थळ आहे, जे आज तिर्थक्षेत्र म्हणून ओळखले जाते. यामुळे जिल्हा परिषद सदस्य भास्करराव रासकर यांच्या प्रयत्नांनी पिंपळनेरचे तिर्थक्षेत्र म्हणून अधिकृतपणे घोषित केले आणि संत निळोबारायांच्या कार्याची महत्ता व वाढ झाली.