sant-narsi-mehta-charitra
संत नरसी मेहता
संत नरसी मेहता (सोळावे शतक) हे एक प्रख्यात गुजराती वैष्णव संत आणि कवी होते. त्यांचा जन्म भावनगरजवळील तळाजा गावी वडनगर नागर कुटुंबात झाला. त्यांच्या जीवनातील अनेक घटनांशी संबंधित विविध आख्यायिका आहेत. त्याचे पालक दयाकुंवर आणि कृष्णदास हे जुनागढमध्ये राहत होते. लहानपणी त्याचे आई-वडील वारले, त्यामुळे त्याचे पालनपोषण त्याच्या चुलतभावाने केले. या काळात नरसीचे स्वभाव खूपच हुशार नसले तरी त्याला भजन आणि साधुसंग याच गोष्टींचा अत्यंत आवड होता. त्याच्या या प्रेमामुळे त्याने घरचं काम आणि शालेतील अभ्यास वगळून भजनातच लक्ष केंद्रित केले.
एकदा त्याच्या घरच्यांनी त्याला उशीराने परत येण्यावरून ओरडले, तेव्हा त्याने घरकुलाची चिंता न करता जंगलातील शिव मंदिरात जाऊन सात दिवस शिवाची आराधना केली. त्याचं म्हणणं आहे की त्याला शिवाचे दर्शन मिळाले, आणि त्याने कृष्णाच्या रासलीला देखील अनुभवली. त्यानंतर तो निःसीम कृष्णभक्त बनला आणि कृष्णभक्तीवर आधारित गीते रचू लागला.
नरसी मेहताने एक सामान्य कुटुंबात जन्म घेतला, त्याचे विवाह झाले, परंतु त्याच्या मनातील कृष्णभक्ती कधीच कमी झाली नाही. घरचा संसार त्याला अधीर करत होता, आणि त्याने संसारिक धंद्यात थोडा वेळ घालवलाही. त्याला दोन मुले होती, परंतु त्यांच्या निधनानंतर त्याचे जगणे एक प्रकारे एक संन्यासी जीवन बनले. तरीही, तो जीवनाच्या वेदना स्वीकारून कृष्णभक्तीमध्ये मग्न झाला.
नरसी मेहताची रचनांमध्ये भक्तिपंथाशी संबंधित गीते आणि पदे जास्त आहेत. त्याच्या काव्यांमध्ये कृष्ण आणि राधाच्या शृंगाराचा विषय समाविष्ट आहे. त्याच्या पदांची गोडी, भक्तिपर भावनांनी भरलेली असायची. त्याच्या जीवनातील एक प्रमुख घटना म्हणजे त्याच्या कुटुंबातील आर्थिक अडचणी आणि त्याच्या पंढरपूरच्या कृष्णमंदिराकडे एक भक्ताच्या नात्याने प्रगती.
नरसी मेहता हे फक्त कवी नव्हते, तर त्यांच्या जीवनावर गाढ तात्त्विक पिळवण होते. त्यांनी जातिवाद, सामाजिक भेदभाव यांवर टीका केली. त्याने सर्वांना समानतेचे महत्त्व सांगितले आणि कृष्णभक्तीच्या माध्यमातून प्रत्येकाची आध्यात्मिक उन्नती साधण्याचा प्रयत्न केला. एक प्रख्यात घटना अशी आहे की जुनागढच्या नागर समाजाने नरसीला भजनासाठी जात पंचायत करून त्याला वाळीत टाकले. नरसीने ह्या घडामोडीला पचवून तिथेच कृष्णाशी गोड संवाद सुरू ठेवला.
संत नरसी मेहताची रचनांची लोकप्रियता प्रचंड आहे. त्याने रचलेल्या ‘वैष्णव जन तो तेने कहिये जे पीड पराई जाणे रे!’ या प्रसिद्ध ओवीने खूप लोकांना प्रेरित केले. गुजराती साहित्याच्या इतिहासात त्याला आदिकवी मानले जाते आणि त्याच्या काव्याने गुजराती भक्तियुगाची सुरुवात केली.
नरसी मेहताच्या काव्य रचनांमध्ये शृंगार, भक्ति आणि तात्त्विक गोडवट पण उपस्थित आहेत. त्याची काव्यशक्ती आणि कृष्णाच्या जीवनातील विविध प्रसंगांना घेतलेली रचनात्मकता या सर्व गोष्टींनी त्याच्या काव्याला एक अद्वितीय स्थान दिले आहे. वयाच्या प्रत्येक टप्प्यावर त्याच्या रचनांचे काव्यशास्त्रीय महत्त्व अधिकच स्पष्ट होत आहे.