sant-namdev-gatha-shri-dnyaneshwar-samadhii
|| संत नामदेव ||
||१||
मंगळमूर्ति सुखधामा । भक्तांचिया कल्पद्रुमा ।
निवृत्तीचिया पुरुषोत्तमा । नमो तुज ॥१॥
विद्यासागरा वैरागरा । संकटीं माउली ज्ञानेश्वरा ।
भरित दाटलें अंबरा । तो तूं योगेश्वरा मोक्षदायी ॥२॥
मति चालविली रसाळ । संत श्रोतिया केला सुकाळ ।
दिधलें पुरुषार्थाचें बळ । तें तूं केवळ संजीवन ॥३॥
अमृतानुभव आनंदलहरी । ग्रंथ सिद्ध केला ज्ञानेश्वरी ।
संस्कृत प्राकृत वैखरी । वदविली माझी ॥४॥
आतां मोक्षाचिया वाटा । पाहिला षड्रचक्र चोहटा ।
आज्ञा द्यावी वैकुंठा । ज्ञानदेव म्हणे ॥५॥
||२||
आतां पदपदांतराची सेवा । संपादिली स्वामी केशवा ।
धन्य आमुचिया दैवा । जोडिलां तुम्ही ॥१॥
आत्मविद्या बोलावया कारणें । सुख पावले श्रोते सज्जन ।
आतां जें आरंभिलें मनें । तें आपण सिद्धि न्यावें ॥२॥
भूवैकुंठ एक पंढरी । ल्याहूनि आगळी आळंकापुरी ।
सिद्धेश्वरा शेजारीं । इंद्रायणी ॥३॥
त्रिपुटी पश्चिम मोक्षाची वाट । प्रत्यक्ष कैलास सिद्धपेठ ।
गोपाळपुरीं केलीं गोष्ट । चौघीजणी ॥४॥
नलगे कलियुगींचा वारा । जें जें बोलिलों जगदोद्वारा ।
मागितला थारा । पदीं तुझ्या ॥५॥
आतां वैराग्याचें बळ । सिद्धि प्राप्तीचें फळ ।
ज्ञानदेवें घेतली आळ । जाणा स्थळ आवडीचें ॥६॥
||३||
अष्टोत्तरशें तीर्थें सारीं । ओघें आलीं आळंकापुरीं ।
वाद्यें वाजताती गजरीं । कीर्तन लहरी अमृताची ॥१॥
जैसा कस्तुरीचा सुगंधु । अनुभवी न म्हणतीच बद्धु ।
तैसा औटपिठाचा नादु । आठवी गोविंदु आवडीनें ॥२॥
बौद्ध अवतार चक्रपाणि । सत्रावी कळा माय रुक्मिणी ।
जाणत असे अंतःकरणीं । भक्त इच्छा ॥३॥
भावें विठठलें केली गोष्टी । ज्ञानदेवें अपूर्व इच्छिलें पोटीं ।
जावें उठाउठीं । समुदायेंसी ॥४॥
||४||
विठठल रुक्मिणीसहित गरुड हनुमंत । आणिक संत महंत जमा जाले ॥१॥
परिसा भागवत नामा पुंडलिक । पताकासहित उठावले ॥२॥
गंधर्व आणि देव आले सुरगण । चाललीं विमानें आळंकापुरीं ॥३॥
लहान थोर सारे आले ऋषीश्वर । उतरले भार वैष्णवांचे ॥४॥
नामा म्हणे देवा दिसती तांतडी । जाती मज घडी युगा ऐसी ॥५॥
||५||
पंढरीचा पोहा आला आळंकापुरीं । पंच कोसावरी साधुजन ॥१॥
पांडुरंगा संगें वैष्णवांचे भार । दिंड्या ते बाहेर निघाल्यस ॥२॥
पताकांचे भार निघाले बाहेर । भेटती ऋषीश्वर पांडुरंगा ॥३॥
अवघिया भेटी जाल्या त्या बाहेरी । मग आळंकापुरी येते जाले ॥४॥
सोपानानें मग केला नमस्कार । उतरिले पार पांडुरंगा ॥५॥
||६||
हरिहरविधाता आले आळंकापुरीं । इंद्रायणी तीरीं एक थाटी ॥१॥
योगियांचा सखा कोठें ज्ञानेश्वर । जाती ऋषीश्वर भेटावया ॥२॥
शून्याचिया पोटीं निरंजन गुंफा । ज्ञानयज्ञ सोपा सिद्ध केला ॥३॥
उन्मनीं निद्रा लागलीसे फार । स्वरुपीं ज्ञानेश्वर जागा जाला ॥४॥
नामा म्हणे देवा भली देली बुद्धी । लागली समाधि ज्ञानदेवा ॥५॥
||७||
लागली उन्मनी वैराग्याचे धुणी । जागा निरंजनीं निरंतर ॥१॥
भूचरी खेचरी चाचरीच्या छंदें । अगोचरीच्या नादें सहस्त्र दळीं ॥२॥
औटहातध्वनी चित्तवृत्ती जेथें । उजळली ज्योत चैतन्याची ॥३॥
नामा म्हणे देवा करा सावधान । नाहीं देहभान ज्ञानदेवा ॥४॥
||८||
धन्य इंद्रायणी पिंपळाचा पार । धन्य ज्ञानेश्वर पुण्यभूमी ॥१॥
धन्य भागिरथी मनकर्णिका वोघा । आणिक हो गंगा त्रिवेणी त्या ॥२॥
धन्य ऋषीश्वर धन्य पांडुरंग । मिळाले ते सांग आळंकापुरीं ॥३॥
नामा म्हणे धन्य भाग्याचे हे संत । जाला पहा एकांत ज्ञानोबाचा ॥४॥
||९||
अल्याड पल्याड पताकांचे भार । मध्यें मनोहर इंद्राहणी ॥१॥
पिवळ्या पारव्या आणिक हिरव्या । नीळवर्ण सार्‍या लखलखित ॥२॥
जरी जर्तातरी जाल्या रानभरी । विजा त्यावरी खेळताती ॥३॥
सर्पाकार दंड तारांगणावाणी । पताका तिकोनी दाटताती ॥४॥
नामा म्हणे तेथें पताकांचे भार । केव्हडें भाग्य थोर ज्ञानोबाचें ॥५॥
||१०||
कैलासासा वास अधिक सिद्धबेट । विष्णूचें वैकुंठ पुरातन ॥१॥
भूमीवरी पंढरी तैसी आळंकापुरी । पंच कोशावरी पुण्यभूमी ॥२॥
सुखाची हे मूर्ति नीलकंठलिंग । चक्रतीर्थ सांग मोक्ष भेटे ॥३॥
परमार्थ सुअर्थ देखतांची संत । सांगितली मात अनुभवाची ॥४॥
नामा म्हणे देवा हें स्थळ चांगलें । चित्त मन रंगलें ज्ञानोबाचें ॥५॥
||११||
पुसताती संत सांगा देवा मातें । पूर्वीं येथें होतें कोण क्षेत्र ॥१॥
देव म्हणे स्थळ सिद्ध हें अनादि । येथेंच समाधि ज्ञानदेवा ॥२॥
अष्टात्तरशें वेळां साधिली समाधी । ऐसें हें अनादि ठाव असे ॥३॥
नामा म्हणे देवा सांगितलें उत्तम । ज्ञानांजन सुगम देखों डोळां ॥४॥
||१२||
स्वानंदें देवभक्तां भेटी । वोरसोनि कंठीं आलिंगावें ॥१॥
देव म्हणे भले आठवलें तुज । ते हे संधी मज कळली असे ॥२॥
पदपदांतरें केला मार्ग सोपा । त्यांत माझी कृपा वोळली असे ॥३॥
देव म्हणे तुझी पुरवीन आळी । सुखी सही मंडळी वैष्णवांची ॥४॥
नामा म्हणे देवा आज्ञा देगा यासी । नेणूं काय आम्हांसी आरंभिलें ॥५॥
||१३||
उदित जालें मन आतां काय अनुमान । करी शीघ्र प्रस्थान आज्ञा माझी ॥१॥
देवाचा हो कर धरोनी ज्ञानेश्वर । निघाला बाहेर योगिराज ॥२॥
मागें पुढें संत चालिले मिरवित । कौतुक पहात इहलोकीं ॥३॥
नारा विठा गोंदा माहादा विरक्त । परसा भागवत उभें तेथें ॥४॥
समुदाय वैष्णव मिळालासे भारी । महोत्सव गजरीं आरंभिला ॥५॥
नामा म्हणे गुज दाविलें श्रीहरी । धन्य आळंकापुरीं पुण्यभूमी ॥६॥
||१४||
सारासार विचार करिती अवघे जन । हे ज्ञान अंजन दाविलें डोळां ॥१॥
पाहिलें गे माय अंतरींचें सुख । वैकुंठनायक उभा असे ॥२॥
ज्ञानदेवायोगें सकळांशी दर्शन । परब्रह्म निधान डुल्लतसे ॥३॥
अवघे जन कोडें घालिती सांकडें । सांगावे निवाडे नामयाचे ॥५॥
देव म्हणे नामा विचारिलें आम्हां । ते कां संधी तुम्हां कळली नसे ॥६॥
||१५||
देव म्हणे नामया ब्रह्मक्षेत्र आदी । येथेंचि समाधि ज्ञानदेवा ॥१॥
चौयुगां आदिस्थळ पुरातन । गेले तें नेमून मुनिजन ॥२॥
चालिले सकळ जाले ते विकळ । अनादि हें स्थळ ज्ञानदेवा ॥३॥
नामा म्हणे आम्हां सांगितलें हरी । दीर्घध्वनि करी वोसंडोनी ॥४॥
||१६||
खेद दुःख करी मनाचा कळवळा । प्रेमाश्रु डोळां दाटताती ॥१॥
नारा विठा गोंदा पाठविला महादा । साहित्या गोविंदा सांगितलें ॥२॥
काय काय आणूं सांगा हें प्रमाण । नेमियेला नेम पांडुरंगें ॥३॥
तुळसी आणि बेल दर्भ आणि फुलें । उदक हें चांगलें भागिरथीचें ॥४॥
नामा म्हणे देवा साहित्य करितां । आठवितें चित्ता खेद दुःख ॥५॥
||१७||
साडेतीन पाउलें टाकिलीं निश्चळ । नेमियेलें स्थळ उत्तरायणी ॥१॥
देव म्हणे ज्ञाना होई सावधान । माग वरदान मज कांहीं ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे शुद्ध कार्तिक मासीं । व्रत एकादशी स्वामीकडे ॥३॥
कृष्णपक्षीं व्रत हरिदिन परिपूर्ण । मागितला मान ज्ञानदेवें ॥४॥
नामा म्हणे देवा आवडीनें देतां । जोडलें हें संतां पियुष जें ॥५॥
||१८||
वोसंडोनी हरि आनंदला तेथें । पुण्य हें अगणित सांगितलें ॥१॥
सर्वांगालागीं न्याहाळिलें परिपूर्ण । केलें निंबलोण आवडीनें ॥२॥
आळंकापुरीं कोणी करील कीर्तन । तयालागीं येणें वैकुंठीचें ॥३॥
अस्ति नास्ति उदकीं करिल ब्रह्मरुप । कोटी कुळांसहित उद्धरीन ॥४॥
जेथें ज्ञानदेव तेथें मी निशिदिनीं । येथें सुखें ज्ञानी डुल्लताती ॥५॥
नामा म्हणे आतां वोसंडले हरी । जडमूढावरी कृपा केली ॥६॥
||१९||
वन वृक्ष वल्ली ईश्वरासमान । ऋषि मुनिजन राहाती जेथें ॥१॥
होऊनियां पक्षी कपोद कोकिळा । वेष्टियेलें स्थळा ब्रह्मबोधें ॥२॥
मृत्तिका पाषाण पंचक्रोशीचे खडे । जाले पहा धडफुडे ब्रह्मरुप ॥३॥
पंचमहापातकी गेले आळंकापुरीं । न चाले त्याजवरी काळ यम ॥४॥
सांगताती देव ऐकती रुक्मिणी । नामा म्हणे चक्रपाणि वर दिला ॥५॥
||२०||
चक्रतीर्थीं पाहा उभा तो गोपाळ । पुढें विणे टाळ वाजताती ॥१॥
स्वर्गींहुनि पुष्पें वर्षती सुरवर । उभे ऋषीश्वर समुदायेंसी ॥२॥
आणिक वाद्यें तेथें वाजती अपार । जाती ज्ञानेश्वर समाधीसी ॥३॥
नामा म्हणे देवा चुकों नेदी संधी । पोहोचविताम सिद्धि बाळकासी ॥४॥
||२१||
कोण जाणे माझे जीवींचा कळवळा । प्रेमाश्रु डोळां लोटताती ॥१॥
अवघियांचे मन दूषित तटस्थ । लहान थोर संत वोसंडती ॥२॥
तारियेले जड बा माझ्या कीर्तनीं । आठवती मनीं गुण तुझे ॥३॥
नामा म्हणे येथें बोलवेना मज । जातसे निजगुज आवडीचें ॥४॥
||२२||
काय सांगो देवा ज्ञानोबाची ख्याती । वेद म्हैशामुखीं वदविले ॥१॥
कोठवरी वानूं याची स्वरुप स्थिती । चालविली भिंती मृत्तिकेची ॥२॥
अविद्या मायेचा लागों नेदी वारा । ऐसें जगदोद्वारा बोलविलें ॥३॥
नामा म्हणे यांनीं तारिले पतित । भक्ति केली ख्यात ज्ञानदेवें ॥४॥
||२३||
अनुभव हा सागर गुह्य आणि ब्रह्म । उघडे अध्यात्म बोलियेलें ॥१॥
प्रगट हें गुह्य उकलिलें गाबाळ । केलें करतळमळ ज्ञानयानें ॥२॥
कोणाची कल्पना नुरेचि बा येथें । उघडा गुह्यार्थ सिद्ध केला ॥३॥
करणें न करणें सांगितला पंथ । तिहीं लोकीं कीर्त वाढविली ॥४॥
ज्ञान हें अंजन साधी संजीवनी । नामा म्हणे यांनीं ख्याती केली ॥५॥
||२४||
अहंकार पोटींचे उतरिले जहर । केला उपकार जगामाजीं ॥१॥
कामक्रोध उतें उतरिले दंभ । करपले कोंभ संशयाचे ॥२॥
विकल्पाचे पायीं घातियेली बेडी । केली ताडातोडी इंद्रियांची ॥३॥
स्वर्गादिक सुखें कमाविली रोकडीं । वैकुंठासी शिडी लावियेली ॥४॥
नामा म्हणे धन्य उभारिल्या ध्वजा । घातयेल्या शेजा सुखाधामीं ॥५॥
||२५||
कासाविस प्राण मन तळमळी । जैसी कां मासोळी जीवनाविण ॥१॥
दाही दिशा वोस वाटती उदास । करिताती सोस मनामाजीं ॥२॥
घातियेली घोण प्राण आला कंठीं । ज्ञानेवासाठीं तळमळीं ॥३॥
नामा म्हणे देवा वाटतसे खंती । चालली विभूति योगियाची ॥४॥
||२६||
नानापरी मन आवरितों भारी । कांही केल्या हरि विसर न पडे ॥१॥
दृश्यादृश्याच्या दूर केल्या गोष्टी । उघडिली दृष्टि ज्ञानदेवें ॥२॥
गीतेवरी टीका ग्रंथ केला सार । केवळ ईश्वर ज्ञानाचा हा ॥३॥
नामा म्हणे आतां देहासी विटला । स्वरुपीं पालटला ज्ञानदेव ॥४॥
||२७||
गंध आणि अक्षता पंचामृत उदक । धूप आणि दीप आणियेले ॥१॥
संत सज्जनांचा मिळाला समुदावो । मध्यें ज्ञानदेवो चालतसे ॥२॥
क्षेत्र प्रदक्षणा करावया उद्देशी । मुहूर्त देवापाशीं विचारिला ॥३॥
दशमीचे दिवशीं रिघावें बाहेर । हरिदिनीं जागर निशिदिनीं ॥४॥
द्वादशी पारणें सोडावे निश्चळ । नेमियेलें स्थळ सिद्धेश्वरी ॥५॥
नामा म्हणे हरि नेमिला सिद्धांत । काय माझा अंत पाहातसां ॥६॥
||२८||
ज्ञानेश्वरापाशीं आनंदी आनंद । नाचतो गोविंद कीर्तनासी ॥१॥
दशमीच्या दिवशीं महोत्सव आळंकापुरीं । करितसे हरि आवडीनें ॥२॥
हरिदिनीं जागरण होत सारी रात्र । बसोनि पंढरीनाथ स्वयें अंगे ॥३॥
द्वादशी पुण्यतिथी केली ज्ञानेश्वरा । पांच दिवस सारा महोत्सव ॥४॥
अमावस्ये दिवशीं केला गोपाळकाला । मग वैष्णवाला लाभ मोठा ॥५॥
नामा म्हणे देवा आनंद आळंकापुरी । कांही दिवस हरि राहा येथें ॥६॥
||२९||
विनविति संत आणिक सज्जन । नव्हे समाधान कांहीं केल्या ॥१॥
नानाचि प्रकार करितसे घोर । कांहीं केल्या स्थिर चित्त नव्हे ॥२॥
काय पाहावें याला विरक्त पुरुषाला । स्वरुपीं मिळाला ज्ञानदेव ॥३॥
नामा म्हणे यांचें उचंबळलें प्रेम । म्हणोनि परब्रह्म मागें पुढें ॥४॥
||३०||
निवृत्ति सोपान आणिक मुक्ताई । जाताती पाहीं कोणीकडे ॥१॥
देवासी गुह्यार्थ केला पां एकांत । ज्ञानदेवें हित आरंभिलें ॥२॥
नामा म्हणे अवघे बसा एकीकडे । ऐको द्या निवाडे गुज याचें ॥३॥
||३१||
निवृत्ति सोपान मुक्ताई धाकुटी । धरियेली कंठी पांडुरंगें ॥१॥
कळवळिली मनीं करिती दीर्घ ध्वनी । आठविती मनीं ज्ञानदेव ॥२॥
विकळ जालें चित्त संत हे दुश्चित । नामा विकळ तेथ होत असे ॥३॥
||३२||
तिघांजणांलागीं केलें समाधान । सांगितली खूण अंतरींची ॥१॥
कलियुगी जग आत्याती करिती । साहवेना कीं यासी कांहीं केल्या ॥२॥
पापी उद्धरिले पतित तारिले । जड पावविले मोक्षपंथीं ॥३॥
नामा म्हणे याचें करितां समाधान । कळलें अंतःकरण मन यांचें ॥४॥
||३३||
निसंगाची संग न लगे आणिकाचा । परमार्थ हा साचा गहन केला ॥१॥
जड या जीवाचें हरविलें अज्ञान । नेले उतरुन भवसिंधु ॥२॥
ज्ञानियासि केली सिंधुसंजीवनी । जालें जनीं वनीं एक तारुं ॥३॥
नामा म्हणे सत्य बा माझ्याचें बोलणें । करी निंबलोण पदीं त्यांचें ॥४॥
||३४||
फार आठवतें निवृत्तीचे चित्तीं । सोपान स्फुंदती मुक्ताबाई ॥१॥
आम्हां माता पिता नित्य ज्ञानेश्वर । नाहीं आतां थार विश्रांतीसी ॥२॥
छळिलें ब्राह्मणें प्रतिष्ठानीं जातां । रेड्यामुखीं वेदांता बोलविलें ॥३॥
आला चांगदेव व्याघ्र वहान घेऊन । नेला अभिमान ज्ञानदेवें ॥४॥
नाना प्रकारचे आठविती शब्द । नामा म्हणे बोध भाविकाला ॥५॥
||३५||
देव म्हणे असे आठवाल फार । लागे उशीर समाधीसी ॥१॥
रुक्माबाई म्हणे याजलागी जाण । ब्रह्मीं ब्रह्म खूण मेळविली ॥२॥
अवतार हे चौघे जाले कैशापरी । सांगा आम्हां हरी उकलोनी ॥३॥
शिव तो निवृत्ती सोपान ब्रह्मास्थिती । ज्ञानदेव मूर्ति विष्णूची हो ॥४॥
ब्रह्मणी हे कळा माय मुक्ताबाई । विचारुनि पाही स्वयं मुक्ता ॥५॥
नामा म्हणे याला नाही पां उपाधी । पूर्ण हे समाधि ज्ञानदेवा ॥६॥
||३६||
अंतर बाहेर कळलें स्वरुपं । स्वयें नंदादीप उजळिला ॥१॥
येणें जाणें कोठें योगी पहा अवीट । सान वैकुंठ करुनि ठेवी ॥२॥
ज्ञानियाला मरण म्हणती अज्ञान । वायां तुम्ही शीण करुं नका ॥३॥
घटाचिया योर्गे प्रतिबिंब भासे । काय म्हणे नासे निरालंब ॥४॥
दर्पणाचे योर्गे दुसरें देखणें । काय मुखें दोन त्यांसी जालीम ॥५॥
दृष्याचियामुळें जीव दिसे येथें । काय पा परमार्थ विटंबले ॥६॥
तंतूचियामुळें पटाला विस्तार । काय निराकार वायां गेलें ॥७॥
रुक्मादेवीवरें केलें समाधान । नामा म्हणे मौन धरुनि ठेले ॥८॥
||३७||
छत्र चामरें उभा सन्मुख भोंवती । रुक्माईचा पति मध्यभागीं ॥१॥
निंबें आणि नारळ गोण्याची पोफळें । उदंड तिहीं केळें आणियलीं ॥२॥
आणिक बहुता परी घेतली सामुग्री । पीत पीतांबरी मृगछाला ॥३॥
भगवीं आभरणें घेतलें भस्म । अंगें परब्रह्य साह्य त्यासी ॥४॥
नामा म्हणे स्वामी तिष्ठताती अंगें । मेळविली सांगें साहित्यासी ॥५॥
||३८||
उगमापासुनी गंगा सागरासी गेली । काय दोन जालीं उदकें त्यांची ॥१॥
तैसा ज्ञानदेव जाला अनुभव । काय आम्हां देव दुरावला ॥२॥
सरिता सरोवरचे एके ठायीं झरे । लहान थोर सारे स्वरुपीं माझ्या ॥३॥
रुक्मादेवीवरें उगविलें गाबाळ । संत कृपाळ डुल्लाताती ॥४॥
नामा म्हणे येणें मोहिलें चित्त । राहिले तटस्थ चौघेंजण ॥५॥
||४०||
आणिक वाद्यें तेथें वाजताती अपार । उठावले भार वैष्णवांचे ॥१॥
चिद्रत्नमंडप दिसला कल्लोळ । जैसे दीपमाळ दीप ठेले ॥२॥
नक्षत्र गोंधळ उसळती भारी । चक्रें त्याजवरी उल्लाळती ॥३॥
मोतियें तोरणें लाविलीं अपार । झळकती तारे विभु ऐसे ॥४॥
नामा म्हणे देवा नवल केलें गहन । पुजाळिलें गगन ज्ञानदेवें ॥५॥
||४१||
निवृत्ति ज्ञानदेव उभे दोहींकडे । सोपान तो पुढें मुक्ताबाई ॥१॥
देहुडे सुरगण थक्त पडिलें लोकां । सुरु केला डंका वैकुंठींचा ॥२॥
चक्रतीर्थीं उभे देव साधुजन । करविलें स्नान ज्ञानदेवा ॥३॥
देवाचें हें तीर्थ घेतलें ज्ञानेश्वरें । केला नमस्कार पादपद्मीं ॥४॥
विठठल रुक्मिणी ऋषि सुरवर । पूजा ज्ञानेश्वर करितसे ॥५॥
नामयाच्या हातीं गंध अक्षता । पूजा महंता मान्य जाली ॥६॥
||४२||
टाळ विणे मृदंग वाजती अपार । नारद तुंबर गीत गाती ॥१॥
शुक वामदेव अंबऋषि सादर । मध्यें ज्ञानेश्वर ब्रह्मरुप ॥२॥
पिपिलिकेसी मार्ग जावया न मिळे । जाती भार मेळे वैष्णवांचे ॥३॥
नामा म्हणे देवा दाविली नवाळी । पुरविली आळी ज्ञानोबाची ॥४॥
||४३||
दशमीचे दिवशी केली प्रदक्षिणा । आणिक कीर्तना संत उभे ॥१॥
रात्रंदिवस त्यांही केला हरिजागर । हरिदिनीं थोर कृष्णपक्षीं ॥२॥
मग केलें स्नान भागिरथीचे तीरीं । संत महंता भारी पूजिजेलें ॥३॥
अवलोकिलें डोळां अंतर बाहेरी । मग सिद्धेश्वरी येत झाले ॥४॥
सिद्धेश्वरालगीं पूजिले निवळ । मागितलें स्थळ समाधीसी ॥५॥
गंगा आणि गिरजा नीलकंठ ईश्वर । केला नमस्कार नामा म्हणे ॥६॥
||४४||
अष्टोत्तरशें वेळ समाधि निश्चळ । पूर्वीं तुझें स्थळ वहनाखालीं ॥१॥
उठविला नंदी शिवाचा ढवळा । उघडिली शिळा विवराची ॥२॥
आसन आणि धुनि मृगछालावर । पाहाती ऋषीश्वर वोसंडोनि ॥३॥
बा माझी समाधि पाहिली जुनाट । केवळ वैकुंठ गुह्यगोप्य ॥४॥
नामा म्हणे देवा पुरातन स्थान । ऐसें नारायणें दावियेलें ॥५॥
||४५||
नारा विठा गोंदा महादा पाठविला । झाडविली जागा समाधीची ॥१॥
हरिदिनीं जागर केला निशीदिनीं । उदईक पारणीं द्वादशींची ॥२॥
गंगा गिरजा राही रुक्माबाई भामा । उठिल्या रांधण्या पारण्याच्या ॥३॥
नाना प्रकारचे पाक ते अपार । मुनि ऋषीश्वर बोलाविले ॥४॥
वैष्णव देव आणि आले सुरगण । करोनियां स्नान इंद्रायणी ॥५॥
पिंपळाचे पारीं बैसविल्या पंक्ती । पात्रें ते श्रीपती वाढूं लागे ॥६॥
नामा म्हणे देवा करणें साहित्यासी । येतो कासाविसी प्राण माझा ॥७॥
||४६||
सोवळ्यानें हरि वाढतो सकळां । मनींचा कळवळा कोण जाणे ॥१॥
रुक्माईचे कानीं सांगितली गोष्ट । विस्तारावें ताट ज्ञानदेवा ॥२॥
राही रुक्माबाई वाढिती आवडीनें । सोडितो पारणें ज्ञानदेव ॥३॥
नामा म्हणे देवा परब्रह्म अन्न । जातों बोलावण ज्ञानदेवा ॥४॥
||४७||
निवृत्ति सोपान मुक्ताई चवथी । अनेक विभूति ज्ञानेश्वरा ॥१॥
नामा पुंडलिक गरुड हनुमंत । परस भागवता बोलविलें ॥२॥
विठ्ठल रुक्माई सत्यभामा राही । इतुके तयेठायीं जमा जाल्या ॥३॥
विसोबा खेचर चांगा वटेश्वर । सांवता कुंभार एके ठायीं ॥४॥
गंगा गिरजा दोघी नीळकंठ ईश्वर । मध्यें ज्ञानेश्वर घेतियेला ॥५॥
||४८||
निवृत्ति मुक्ताईचें करिती समाधान । घेतला सोपान मध्यभागीं ॥१॥
ऐक्य अहिक्याची बैसली एकवटे । विस्तारिलीं ताटें रुक्माईने ॥२॥
एक एकालागीं देताती प्रसाद । आतां ज्ञाजराज पाहूं डोळां ॥३।
नामा म्हणे स्वस्थ जेवितां पंगती । घृतपात्र हातीं विस्तारितु ॥४॥
||४९||
ज्ञानदेवालागीं चंदनाची उटी । पंचारती होती आनंदाच्या ॥१॥
गंध आणि अक्षता पुष्पपरिमळा । घेती वोसंगळा नामदेव ॥२॥
ज्ञानदेव स्वस्थ देवा वोसंगळा । माळा घाली गळां नामदेव ॥३॥
||५०||
जेऊनियां स्वस्थ उठिले परिपूर्ण । केलें आचमन वैष्णवांनीं ॥१॥
वैकुंठींचा प्रसाद पावेल निवाडे । गोंदा महादा विडे वांटिताती ॥२॥
दोन प्रहरपावेतों आटोपलें भोजन । तृतीय प्रहरीं कीर्तन आरंभिलें ॥३॥
कीर्तनाच्या नादें मोहिला गोविंद । करावा उद्योग समाधीचा ॥४॥
नामा म्हणे देवा करितां उशीर । विकळ ज्ञानेश्वर जात असे ॥५॥
||६१||
निवृत्तिदेव म्हणे करितां समाधान । कांही केल्या मन राहात नाहीं ॥१॥
बांधल्या तळ्याचा फुटलासे पाट । ओघ बारा वाट मुरडताती ॥२॥
बांधल्या पेंढीच्या सुटलासे आळा । तृण रानोमाळा पांगलेसे ॥३॥
हरिणीविण खोपी पडियेली वोस । दशदिशा पाडसें भ्रमताती ॥४॥
मायबापें आम्हां त्यागियेलें जेव्हां । ऐसें संकट तेव्हां जालें नाहीं ॥५॥
नामा म्हणे देवा पेटला हुताशन । करा समाधान निवृत्तीचें ॥६॥
||६२||
देव रुक्माबाई आणिक साधुजन । करिती समाधान निवृतीचें ॥१॥
ज्ञानियांनी ऐसी करावी जंव खंती । अज्ञानाचा किती पाड आला ॥२॥
धन्य तुमचा महिमा बोलती पुराणीं । दृश्य कांहीं मनीं आठवूं नये ॥३॥
आकाशाचे ठायीं अभ्रें येती जाती । कोण त्याची खंती करुं पाहे ॥४॥
अवतारादिक गेले आले अपार । जैसा का विस्तार मृगजळाचा ॥५॥
नामा म्हणे देवें धरियेलें हातीं । उठविली विभूति निवृत्तिराज ॥६॥
||६३||
गरुड हनुमंत मुक्ताई सोपान । देव साधुजन आनंदले ॥१॥
मागें पुढें संत पताकांचे भार । मध्यें ज्ञानेश्वर मिरवतो ॥२॥
टाळ आणि विणे मृदंग गायन । करिती कीर्तन सुस्वरेंसी ॥३॥
जयजयकार ध्वनि करिती सुरगण । वर्षती सुमन स्वर्गींहुनी ॥४॥
हरिपाठ गजन करिती अपार । नामा म्हणे भार उठविले ॥५॥
||६४||
सर्व स्वस्ति क्षेम वैष्णव मंडळी । बैसलेती पाळी समाधीच्या ॥१॥
पताकांची छाया दुणावली फार । सिद्ध ज्ञानेश्वर तेव्हां जाले ॥२॥
अजानवृक्षदंड आरोग्य अपार । समाधीसमोर स्थापियेला ॥३॥
कोरड्या काष्टीं फुटियेला पाला । तेव्हां अवघियाला नमस्कारी ॥४॥
नामा म्हणे देवा घार गेली उडोन । बाळें दाणादाण पडियेली ॥५॥
||६५||
मुंग्यांचिये विवरीं लागलीसे आग । पुढें आणि मागें जालें नाहीं ॥१॥
राही रुक्माई आणि सत्यभामा । ओवाळिती प्रेमा ज्ञानेश्वरा ॥२॥
उभारिल्या गुढिया आणि तोरणें । छाया सुदर्शन धरियेलें ॥३॥
नारा विठा गोंदा भेटला महादा । उभे जागोजागा राहिलेती ॥४॥
विसोबा खेचर चांगा वटेश्वर । केला नमस्कार अवघियांनीं ॥५॥
गोरा कुंभार सांवता माळी । नामा तळमळी वत्सा ऐसें ॥६॥
||६६||
प्रसा भागवतें केला नमस्कार । सारे लहान थोर जमा जाले ॥१॥
सकलांचिया पायीं नमियलें नमना । केली प्रदक्षिणा समाधीसी ॥२॥
प्रथम पायरी बाहेरील जेथ । उभा पंढरीनाथ भेटावया ॥३॥
देव म्हणे बापा अमृत नेदी पाट । फार केले कष्ट जगासाठीं ॥४॥
नामा म्हणे यांनीं अनुभवाच्या नौका । पार केलें लोकां जडमूढां ॥५॥
||६७||
देव निवृत्ति यांनी धरिले दोन्ही कर । जातो ज्ञानेश्वर समाधीसी ॥१॥
नदीचिया माशा घातलें माजवण । तैसें जनवन कलवलें ॥२॥
दाही दिशा धुंद उदयास्ताविण । तैसेंचि गगन कालवलें ॥३॥
जाऊनि ज्ञानेश्वर बैसले आसनावरी । पुढें ज्ञानेश्वरी ठेवियेली ॥४॥
ज्ञानदेव म्हणे सुखी केलें देवा । पादपद्मीं ठेवा निरंतर ॥५॥
तीन वेळां जेव्हां जोडिलें करकमळ । झांकियेले डोळे ज्ञानदेवें ॥६॥
भीममुद्रा डोळा निरंजनीं लीन । जालें ब्रह्मपूर्ण ज्ञानदेव ॥७॥
नामा म्हणे आतां लोपला दिनकर । बाप ज्ञानेश्वर समाधिस्थ ॥८॥
||६८||
निवृत्तीनें बाहेर आणिले गोपाळ । घातियेली शिळा समाधीसी ॥१॥
सोपान मुक्ताई सांडिती शरीरा । म्हणती धरा धरा निवृत्तीसी ॥२॥
आणिकांचीं तेथेम उद्विग्न तीं मनें । घालिताती सुमनें समाधीसी ॥३॥
नामदेवें भावें केली असे पूजा । बापा ज्ञानराजा पुण्यपुरुषा ॥४॥
||६९||
अवघी जयजयकारेम पिटियेली टाळी । उठली मंडळी वैष्णवांची ॥१॥
सह मंडळी सारे उठले ऋषीश्वर । केला नमस्कार समाधीशी ॥२॥
पंचद्वारे संत रिघाले बाहेर । सखा ज्ञानेश्वर आळंकापुरीं ॥३॥
इंद्रायणी केलें अवघ्यांही आचमन । करिती समाधान निवृत्तीचें ॥४॥
सोपानासी पोटीं धरिलें देवानें । संवत्सरगांवी जाणें नेम केला ॥५॥
मुक्ताबाईलागीं सांगितली खूण । जाय तो सोपान स्थिर असा ॥६॥
त्रिवर्ग तीं ऐसीं राहिलीं एकमनें । जाणोनियां खूण नामा म्हणे ॥७॥
||७०||
देवसमागमें परतले भार । केला हरिगजर समाधीसी ॥१॥
नव दिवस संत समाधीजवळी । देव चंद्रमौळी कीर्तनासी ॥२॥
शुद्धमार्गेसर दशमी भोजनें । विधि नारायणें संपादिली ॥३॥
एकादशीं कीर्तन द्वादशीं पारणीं । मग ऋषि मुनि संतोषले ॥४॥
त्रयोदशीं देव रिघाले बाहेरी । धन्य आळंकापुरीं ज्ञानराज ॥५॥
नामा म्हणे धन्य पलाटण पाउलीं । पंचक्रोश ठेलीं सकळ तीर्थें ॥६॥
||७१||
धन्य आळंकापुरी शिवपीठ शिवाचें । अगस्ति ऋषीचेम पूर्वस्थळ ॥१॥
त्रिवर्गीं म्हणितलें जाताम जातां हरी । आम्हां कौंडण्यपुरीं आज्ञा द्यावी ॥२॥
इंदनीळ पर्वत नेमिला सोपान देवा । तोंवरी करुं सेवा अंबिकेची ॥३॥
देव म्हणे भलें आरंभिलें तुम्ही । आज्ञा घेतों आम्हीं पंढरीसी ॥४॥
इंद्रनीळ पर्वती समाधि सोपान । सर्वत्र आमंत्रण देवेम दिलें ॥५॥
देवभक्तालागीं जालें समाधान । मग सुरगण आंवतिले ॥६॥
नामा पुंडलिक निघाले बाहेरी । गरुडावरी देव स्वार जाले ॥७॥
||७२||
समाधी परिपूर्ण बैसले ज्ञानेश्वर । उठविले भार वैष्णवांचे ॥१॥
आळंकापुरीं सव्य घेतली ते संतीं । दिली भागीरथी ज्ञानालागीं ॥२॥
भैरवापासुनि उगम निरंतर । रानोमाळ झरे तीर्थ गंगा ॥३॥
सैघं इंद्रायणी वाहाती मिळोनी । अखंड क्षणीं वोघ जाती ॥४॥
चालिलें विमान गंधर्व सुरगण । यात्रा परिपूर्ण जाली म्हणती ॥५॥
तीर्थ महोत्साह जाला सारासार । देव ऋषीश्वर परतले ॥६॥
वैष्णवांचे भार निघाले बाहेर । केला जयजयकार सर्वत्रांनीं ॥७॥
पंढरीचा पोहा निघाला बाहेर । गरुडावरी स्वार देव जाले ॥८॥
नामा म्हणे ऐसा सुखी ज्ञानेश्वर । जाला असे स्थिर ब्रह्मबोधें ॥९॥
