sant-muktabai
संत मुक्ताबाई –
|| संत मुक्ताबाई ||
संत मुक्ताबाई हा एक महान आध्यात्मिक आणि साहित्यिक व्यक्तिमत्व आहे, ज्यांचे जीवन आणि कार्य आजही अनेकांना प्रेरित करत आहे. त्या महाराष्ट्रातील पवित्र संत कुटुंबातील एक अत्यंत प्रभावशाली महिला संत होत्या. मुक्ताबाईंचे जीवन त्याच्या भक्तिरसाने आणि तत्त्वज्ञानाने परिपूर्ण होते. त्या संत निवृत्तीनाथ, संत ज्ञानेश्वर आणि संत सोपानदेव यांच्या बहिणी होत्या. या सर्व संतांनी एकत्र मिळून भक्तिपंथाची एक नवी दिशा ठरवली, आणि मुक्ताबाईंचे योगदान त्यात महत्त्वाचे होते.
मुक्ताबाईंचे विचार साधे पण गहरे होते. त्यांच्या अभंगांमध्ये जीवनाच्या गूढतेची आणि आध्यात्मिकतेची सखोलता दिसते. त्या सर्व सामान्य लोकांना समजावून सांगत होत्या की, आंतरिक शांती आणि भक्तिरसाचा अनुभव कसा मिळवता येईल. मुक्ताबाईंचे अभंग आजही भक्तांना मार्गदर्शन करत आहेत.

संत मुक्ताबाईंच्या कार्याचे महत्त्व केवळ धार्मिक नाही, तर सामाजिक सुधारणेतही आहे. त्या काळात समाजातील असमानतेविरुद्ध त्यांचा आवाज उठवला आणि स्त्रीधर्माचा गौरव केला. मुक्ताबाई यांनी “ज्ञानबोध” या ग्रंथाचे लेखन केले, ज्यामध्ये संत निवृत्तीनाथ आणि मुक्ताबाई यांचा संवाद आहे. या संवादातून जीवनाचे तत्त्वज्ञान, आत्मज्ञान आणि भक्ति यांचे गहन विवेचन केले आहे.
संत मुक्ताबाईंच्या जीवनाचा एक महत्त्वाचा भाग म्हणजे त्यांची तीर्थयात्रा. संत ज्ञानेश्वरांच्या समाधी नंतर, मुक्ताबाई व त्यांच्या बंधू निवृत्तीनाथ यांनी एकत्र तीर्थयात्रेची योजना केली. यात्रा करत असताना, १२ मे १२९७ रोजी तापी नदीच्या किनारी एक चमत्कारीक घटना घडली. संत मुक्ताबाई अचानक विजेच्या प्रवाहात लुप्त होऊन, एका अलौकिक अनुभवात समाविष्ट झाल्या. त्यांचे शरीर जळगाव जिल्ह्यातील कोथळी येथे समाधी घेतले.
संत मुक्ताबाईंचे कार्य, विचार, आणि अभंग यांचा प्रभाव आजही समृद्ध आहे. त्या भारतीय भक्तिसंप्रदायाच्या एक अत्यंत महत्त्वाच्या स्तंभ होत्या, आणि त्यांच्या जीवनाची गाथा भक्तिपंथ आणि मराठी साहित्याच्या इतिहासात अजूनही उज्जवल आहे.