sant-limbai-charitra
संत लिंबाई
संत नामदेव यांची मुलगी संत लिंबाई यांच्या जन्म आणि समाधीचा नेमका काळ इतिहासात नोंदलेला नाही. त्यांचे जन्मस्थान बहुधा पंढरपूर असावे, असे मानले जाते, कारण संत नामदेवांचे संपूर्ण कुटुंब तिथेच वास्तव्य करत होते. संत नामदेवांच्या सहवासात त्यांची सर्व मुले – नारा, विठा, गोंदा, महादा आणि मुलगी लिंबाई – वाढली. या सर्वांवर नामदेवांच्या अतूट विठ्ठलभक्तीचा गाढ प्रभाव पडला होता.
या भावंडांमध्ये लिंबाई ही धाकटी मुलगी होती. तिचे जीवन आणि काव्य यातून तिच्या पित्याच्या भक्तीचा ठसा स्पष्टपणे दिसून येतो. संत लिंबाई यांनी आपल्या अभंगांतून विठ्ठलावर असलेला विश्वास आणि भक्तीभाव अत्यंत साध्या पण हृदयस्पर्शी शब्दांत व्यक्त केला आहे. एका अभंगात त्या म्हणतात:
“तुझ्या वचनावर विश्वास ठेवून ॥ मी तुझी कास धरली पांडुरंगा ॥ नामदेवाची लेक लिंबाई म्हणे ॥ कृपाळू केशवा मला सांभाळ नगा ॥”
संत लिंबाई यांचे अभंग त्यांच्या मनातील निखळ आणि सरळ भक्तीभावाचे दर्शन घडवतात. त्यांच्या रचनांवर संत नामदेवांचा प्रभाव असणे स्वाभाविकच होते, कारण त्या त्यांच्या भक्तिमय वातावरणात वाढल्या. त्यांचे फक्त दोनच अभंग आज उपलब्ध आहेत, पण त्यातून त्यांची विठ्ठलावरील नितांत श्रद्धा आणि प्रेम दिसून येते. त्यांचे काव्य जरी संख्येने कमी असले, तरी ते भावनिक गहनतेने परिपूर्ण आहे.
लिंबाई यांचे जीवन संत नामदेवांच्या कुटुंबातील इतर सदस्यांप्रमाणेच विठ्ठलभक्तीने ओतप्रोत होते. त्यांनी आपल्या अभंगांतून पांडुरंगाच्या कृपेची आणि संरक्षणाची याचना केली आहे, ज्यामुळे त्यांच्या मनातील नम्रता आणि ईश्वरावरचा दृढ विश्वास प्रकट होतो.
लिंबाई यांचे व्यक्तिमत्त्व आणि कार्य याबद्दल फारशी माहिती उपलब्ध नसली, तरी त्यांचे अभंग त्यांच्या आध्यात्मिक जीवनाची साक्ष देतात. संत नामदेवांच्या घरात वाढलेली ही धाकटी मुलगी आपल्या भावंडांप्रमाणेच वारकरी संप्रदायाच्या भक्तीपरंपरेत सामील झाली. त्यांचे अभंग साधे असले, तरी त्यातून विठ्ठलाच्या चरणांशी असलेली त्यांची आत्मीयता आणि भावनिक नाते उमटते. त्या काळात स्त्रियांना अभंगरचनेत सहभागी होण्याची संधी दुर्मीळ होती, पण लिंबाई यांनी आपल्या काव्याद्वारे भक्तीचा संदेश पोहोचवला.
त्यांच्या रचनांमधून पांडुरंगाला मायबापासारखे संबोधताना त्यांचे बालसुलभ प्रेम आणि श्रद्धा दिसून येते. आज त्यांचे दोनच अभंग शिल्लक असले, तरी ते वारकरी संप्रदायातील एक मौल्यवान ठेवा मानले जातात. संत लिंबाई यांचे जीवन आणि त्यांचे काव्य हे संत नामदेवांच्या भक्तीपरंपरेचा एक छोटासा पण महत्त्वाचा भाग आहे, ज्यामुळे त्यांचे नाव भक्तांच्या मनात कायम राहते.
