sant-keshavdas-charitra
संत केशवदास
संत केशवदास (सुमारे १५५५–१६१७) हे भक्तियुगातील एक महत्त्वाचे हिंदी संतकवी होते. त्यांच्या जन्म आणि मृत्यूच्या तारखांबाबत विद्वानांमध्ये मतमतांतर आहेत. त्यांचा जन्म मध्य प्रदेशातील ओर्च्छा येथे एका प्रतिष्ठित विद्वान कुटुंबात झाला, ज्यांचे पूर्वज राजाश्रय प्राप्त होते. संत केशवदास ओर्च्छा राजे इंद्रजीत सिंह यांचे आश्रित होते. त्यांचे संपर्क अकबर, बिरबल, तोडरमल आणि राणा अमरसिंह यांसारख्या मोठ्या व्यक्तींशी होता. ते एक रसिक, पंडित आणि कुशल धोरणी होते. साहित्य, संगीत, धर्मशास्त्र, राजनीती, वैद्यक आणि ज्योतिष यांसारख्या विविध क्षेत्रात त्यांना गती होती.
त्यांनी आपल्या काव्यशास्त्रीय ग्रंथांनी रीतिकाव्याच्या पंढरपूरच्या पिढीवर मोठा प्रभाव केला. त्याचे प्रमुख काव्यशास्त्रीय ग्रंथ म्हणजे रसिकप्रिया (१५९१), कविप्रिया (१६०१) आणि छंदमाला. त्याचे संस्कृत काव्यशास्त्र हिंदी भाषेत आणण्याचे कार्य विशेष महत्त्वाचे मानले जाते. त्याचे रामचंद्रिका (१६०१) हे काव्य रामकथेला एक नवीन दृष्टिकोन देणारे होते, पण त्यात पांडित्यप्रदर्शनाच्या अधिक आग्रहामुळे त्याचे काव्यगुण कमी झाले.
तरीही, संत केशवदास याचे नाव उत्कृष्ट कवी म्हणून घेतले जात नसले तरी, त्यांना मध्ययुगीन हिंदी साहित्याचे ‘आचार्यकवी’ म्हणून एक विशेष स्थान प्राप्त आहे. त्यांच्या कार्याचा प्रभाव पुढील कवींवर, विशेषतः बिहारी आणि देव यांच्या काव्यांवर, पडला.
त्याच्या इतर काव्यग्रंथांमध्ये वीरचरित्र (१६०६), विज्ञानगीता (१६१०, हे संस्कृतातील प्रबोधचंद्रोदय वर आधारित), जहांगीरजसचंद्रिका (१६१२), रतनबावनी (रत्नसेनाच्या पराक्रमाचे वर्णन) आणि नखशीख यांचा समावेश आहे. त्याने मुख्यतः ब्रज भाषेत लेखन केले, तरी त्याच्या लेखनात संस्कृत भाषेचा प्रभाव आणि अलंकारांची भरपूर वापर केल्याने त्याचे काव्यकाळा वेळा अवघड व गूढ बनले आहे.