संत कबीरदास यांचे जन्मस्थान आणि जीवनाची कथा अत्यंत प्रेरणादायक आहे. त्यांचा जन्म विक्रमी संवत १४५५ (सन् १३९८) मध्ये वाराणसी, उत्तर प्रदेश येथे झाला. त्यांचा जन्म एका मुसलमान कुटुंबात झाला, जे समुद्राच्या लाटांवर त्यांना एक पेटीत सापडले. या जोडप्याला आपले स्वकीय न मिळाल्याने त्यांनी कबीरदास यांचा सांभाळ केला. कबीरदास लहान असतानाच त्यांना जीवनात एक अद्वितीय मार्गदर्शन मिळाले.

कबीरदास लहानपणापासूनच कार्यशील होते आणि विणकाम करत होते. त्याचवेळी त्यांची भक्तीही निरंतर चालू होती. त्याच्या काव्यरचनांमध्ये ते समाजातील विविध तत्त्वज्ञानावर, अध्यात्मावर, आणि भक्ति साक्षात्कारावर गाढ विश्वास ठेवत होते. एके दिवशी, कबीरदास जेव्हा विणलेल्या शालूला विकायला निघाले होते, तेव्हा त्यांना एका भिकाऱ्याने शालू मागितला. कबीरदासाने त्याला तो शालू दिला, जो बाजारात विकायला त्याने नेला होता. या कृत्याने कबीरदासांच्या जीवनातील उदारतेची आणि श्रद्धेची उदाहरणे स्पष्ट केली.

कबीरदासांना गुरु कोण म्हणून माहीत नव्हते, पण ते काशीतील प्रसिद्ध साधू रामानंद यांचे शिष्य बनले. रामानंदांच्या संगतीत त्यांनी हिंदू आणि मुस्लिम धर्माच्या एकतेवर जोर दिला. ते समाजात एकता आणि सद्भावना वाढवण्यासाठी कार्यरत होते. कबीरदासांच्या दोहांमध्ये अत्यंत साध्या आणि प्रभावी भाषेत उपदेश दिला जातो. समाजातील जटिलतेला ते स्पष्ट आणि सोप्या शब्दांत सांगत होते. त्यांचा एक प्रसिद्ध दोहा आहे, “सहज मिले ओ पानी है भाई, मागने से मिले ओ दुध है, खीच के ले तो खून है”, ज्याद्वारे त्यांनी इष्ट कार्ये करण्याचे महत्त्व आणि प्रत्येकाच्या आचारधर्माच्या पद्धतीचे महत्त्व स्पष्ट केले.

त्यांच्या जीवनातील प्रमुख कृत्ये आणि संदेश आजही समाजात महत्त्वाची भूमिका बजावत आहेत.

sant-kabir-das-charitra

संत कबीर यांचा धर्म आणि धार्मिक दृष्टीकोन एकदम वेगळा आणि सर्वसमावेशक होता. त्यांच्या जीवनात धर्म, पंथ आणि जाती यांपेक्षा मानवता, प्रेम आणि एकात्मतेला अधिक महत्त्व होते. कबीर हे मानवतेचे आणि समाजाच्या ऐक्याचे प्रतीक होते, जे कधीही धर्माच्या नावावर भेदभाव करत नव्हते. त्यांच्या विचारधारेनुसार, सर्व समाजाने एकमेकांसोबत शांततेत वागावे, एकजूट राहावे आणि जीवनात समानता राखावी.

कबीर यांचे धार्मिक दृष्टीकोणाने अनेक हिंदू देवते जसे की राम, कृष्ण, विठोबा इत्यादींवरील पदे रचली आहेत. त्यांनी त्यांच्यातील परमेश्वराला निराकार, निरगुण आणि एक असलेला परमब्रह्म मानले. त्यांचा विश्वास होता की या सृष्टीचे निर्माण करणारा आणि त्याचा नियंता असलेला ईश्वर सर्वव्यापी आणि निर्गुण आहे. कबीरांच्या दृष्टीने, सगळे संत आणि साधू हे त्या एकाच परमेश्वराचे भक्त आहेत, जे सर्वांच्या हृदयात वास करत असतो.

कबीर यांना त्यांच्या कालखंडातील अनेक संतांनी, विशेषतः संत रविदास यांनी मोठा भाऊ मानले होते. त्यांची शिकवण सर्व धर्मांमध्ये एकता निर्माण करणारी होती, आणि त्याच्यामुळे आजही अनेक लोक कबीर यांच्या उपदेशांचा आदर्श घेऊन जीवन जगतात.

संत कबीर हे उत्तर भारतातील एक अत्यंत प्रसिद्ध आणि प्रभावशाली संत होते. त्यांच्या जन्मवर्षाबद्दल विविध मत आहेत. काहींच्या मते ते इ.स. १३७० मध्ये जन्मले होते, तर इतर काहींना मान्यता आहे की ते १३७८ मध्ये जन्मले.

संत कबीर यांच्या जन्माविषयी एक लोकप्रिय कथा सांगितली जाते. त्यानुसार, एका ब्राह्मण विधवेच्या पोटी एका मुलाचा जन्म झाला, पण त्या मुलाला उज्ज्वल भविष्य देण्यासाठी तिने त्याचे पालनपोषण करणे शक्य समजले नाही. म्हणून ती त्या मुलाला काशीतील लहरतारा सरोवराच्या काठी टाकून दिली. त्या मुलाला एक मुस्लिम जोडप्याने सापडले, ज्यांचे नाव निरू आणि निमा होते. ते त्या मुलाचे चांगले पालनपोषण करून त्याला ‘कबीर’ या नावाने ओळखू लागले.

कबीर जरी मुस्लिम कुटुंबात वाढले तरी त्यांचा आध्यात्मिक मार्ग रामाच्या उपासनेचा होता. कबीर यांच्या जीवनाविषयी काही ठोस माहिती उपलब्ध नाही, परंतु असे सांगितले जाते की त्यांचा विवाह झाला होता. त्यांची पत्नी लोई आणि त्यांना एक मुलगा कमाल आणि एक मुलगी कमाली होती.

कबीर हे काशीमध्ये विणकर म्हणून काम करत होते. ते आयुष्यभर काशीमध्येच राहिले, पण त्यांचा मृत्यू काशीत न होता मगहर येथे झाला, हे त्यांनी स्वतःच आपल्या ओवीत सांगितले आहे.

“सकल जनम शिवपुरी गंवाया। मरती बार मगहर उठि आया।”

कबीर हे १५ व्या शतकातील महान संत होते. त्यांनी त्यावेळच्या समाजाच्या रूढी आणि परंपरांविरोधात आपले विचार व्यक्त केले. त्यांची ओवींची शैली निर्भीड आणि प्रतिकूल समाजाविरोधात एक शक्तिशाली संदेश देणारी होती. त्याच्या ओव्यांमध्ये त्यांनी समाजातील अंधश्रद्धा, बेधडकपणा आणि पोकळपणावर प्रहार केला, आणि त्याच्याद्वारे समाजाला सत्य आणि योग्य मार्गावर चालण्याची प्रेरणा दिली. आजही त्यांच्या ओव्यांमधून आपल्याला जीवनातील सन्मार्गाचा धडा मिळतो.

संत कबीर यांनी चोरी आणि लबाडीपासून दूर राहण्याचा सल्ला दिला आहे. त्यांचे म्हणणे आहे की, दुस-याला लुटण्यापेक्षा स्वतः लुटले जाणे अधिक चांगले. कारण दुस-याला लुटले तर त्याच्याच जीवनात दु:ख आणि अशांतता येईल. कबीर सांगतात की, ज्याला दुस-याचे नुकसान करून सुख मिळवायचे आहे, त्याला शेवटी दु:खच मिळणार आहे.



संत कबीर म्हणतात, सिंह जंगलात एकटाच वावरतो, त्याच्या आसपास कधीही कळप नसतात. हंस देखील एकटा उडतो, आणि रत्न देखील एका ठिकाणी एकट्याच साठवले जातात. याचप्रमाणे, संत देखील कोणत्याही जाती किंवा समूहाच्या बाहेर राहतो. तो एकटा असतो, परंतु त्याचे सर्व कार्य जगाच्या भल्यासाठी आणि लोकांच्या कल्याणासाठी असते.

संत कबीर या दोह्यात सांगतात की, कोणालाही कमी लेखू नये. पायाखालचे गवत जरी छोट्या प्रमाणात असले तरी ते डोळ्यात पडल्यास किती त्रास होतो, हेच ते दाखवतात.

कबीर यांची एक ओवी आहे ज्यात ते म्हणतात: “साई इतना दीजिये, जामै कुंटुब समाय। मैं भी भूखा न रहूं, साधु न भूखा जाए।

या ओवीत कबीर साध्या जीवनाचे महत्त्व सांगतात. ते ईश्वराला प्रार्थना करतात की, मला एवढेच द्या की ज्याने माझ्या कुटुंबाची आवश्यकता पूर्ण होईल आणि जेव्हा कोणीतरी पाहुणा येईल, तेव्हा मी त्याचे योग्य स्वागत करू शकेन. यामध्ये ते आनंदाने थोड्या प्रमाणात राहण्याचे आणि इतरांच्या गरजा पूर्ण करण्याचे उपदेश देतात.

या दोह्यात संत कबीर ज्ञानाचे महत्त्व योग्य ठिकाणी सांगण्याचे महत्त्व सांगत आहेत. ते ज्ञान हि-यासारखे असते, आणि जिथे प्रामाणिक लोक नाहीत, तिथे त्याचे उघडपणे प्रदर्शन करू नये. उलट, त्या ज्ञानाला अधिक सुरक्षितपणे ठेवावे आणि योग्य ठिकाणी पोहचवण्यासाठी त्याचा वापर करावा.

संत कबीर या दोह्यात सत्याच्या महत्त्वावर प्रकाश टाकतात. ते सांगतात की, सत्य जिथेही मिळाले, ते निःसंकोचपणे स्वीकारा. सत्याचा स्वीकार करतांना भेदभावाची भावना मनात येऊ देऊ नका. त्यांनी हा संदेश अत्यंत विचारपूर्वक आणि सोप्या शब्दात दिला आहे.

संत कबीर यांचा मृत्यू १५९८ मध्ये झाला असावा, असे मानले जाते. त्यांच्या मृत्युनंतर, मगहरमध्ये त्यांचं दफन मुस्लिम प्रथेनुसार करण्यात आले, असे मानले जाते.