तीर्थक्षेत्र
sant-janabai-mandir
|| तीर्थक्षेत्र ||
|| संत जनाबाई मंदिर – गंगाखेड ||
महाराष्ट्राच्या परभणी जिल्ह्यातील गंगाखेड हा तालुका गोदावरी नदीच्या काठावर वसलेला आहे आणि संत जनाबाई यांच्या जन्मस्थानासाठी प्रसिद्ध आहे. गोदावरी नदीच्या तीरावर वसलेले हे गाव धार्मिक, सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक महत्त्वाचे केंद्र आहे. या ठिकाणी संत जनाबाई यांचे पवित्र मंदिर आहे, ज्यामुळे हे ठिकाण भाविकांचे श्रद्धास्थान बनले आहे.
याशिवाय, गोदावरीच्या काठावर इतरही अनेक लहान-मोठी मंदिरे वसलेली आहेत. गंगाखेडचे प्राचीन इतिहासात विशेष स्थान असून येथे आजही अनेक जुन्या घरांच्या आणि राजवाड्यांच्या अवशेषांचे दर्शन होते. गोदावरी काठच्या भागातील अनेक बांधकामे जुन्या पद्धतीची असून, त्यांचे रचनात्मक वैशिष्ट्य म्हणजे दगडांचा वापर.
गंगाखेडच्या वाढत्या विस्तारासोबत, नवीन पद्धतीच्या आधुनिक इमारती उभ्या राहू लागल्या आणि गावात नव्या वस्त्यांचे निर्माण झाले आहे. हा तालुका परभणी जिल्ह्यातील महत्त्वाचा भाग असून, येथे संत जनाबाई महाविद्यालयदेखील आहे, जे शिक्षण क्षेत्रात योगदान देत आहे.
परळीपासून सुमारे ३५ किलोमीटर अंतरावर वसलेल्या या गावात मन्मथ स्वामी यांचेही भव्य मंदिर आहे, ज्यामुळे गंगाखेडला “दक्षिण काशी” म्हणूनही ओळखले जाते.
गंगाखेडमधील आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे ग्यानु मामा यांची प्रसिद्ध ‘कलम’ मिठाई, जी संपूर्ण महाराष्ट्रात लोकप्रिय आहे. येथे कोणत्याही कार्यक्रमासाठी मिठाई म्हणून इतर मिठाईंपेक्षा ‘कलम’ला अधिक पसंती दिली जाते.
गंगाखेडचा आठवडी सोमवार बाजारही अत्यंत प्रसिद्ध आहे, जिथे विविध प्रकारची दुकाने सजवली जातात. तालुक्यातील अनेक गावांमधील लोक या बाजारासाठी गंगाखेड येथे एकत्र येतात, ज्यामुळे या शहराची बाजारपेठ समृद्ध झाली आहे.