sant-jaloji-maloji-charitra
संत जळोजी मळोजी
जळोजी आणि मळोजी या दोन बंधूंविषयी संतसाहित्यात फारसा उल्लेख आढळत नाही, त्यामुळे त्यांच्याबद्दल सविस्तर माहिती मिळवणे कठीण आहे. शिरवळकर फडाकडून मिळालेल्या माहितीवरून त्यांचे चरित्र थोडक्यात उलगडते. हे दोघे वारकरी सुतार बंधू लातूर जिल्ह्यातील उदगीर तालुक्यातील हंडरगुळी या गावचे रहिवासी होते.
त्यांचे जीवन साधेपणाने सुरू असताना एकदा पंढरपूरच्या वारीचा काळ जवळ आला आणि त्याचवेळी त्यांच्या नातेवाइकांपैकी एकाचे अकस्मात निधन झाले. सुतकाचा काळ असूनही त्यांनी वारीला जाण्याचा निर्णय घेतला. या निर्णयामुळे गावकरी आणि नातेवाइकांमध्ये नाराजी पसरली आणि त्यांना सामाजिक बहिष्काराला सामोरे जावे लागले.
काही काळानंतर त्यांना एका घराच्या बांधकामाचे काम मिळाले. पण घरमालकाने कठोर अट घातली की, जर वारीच्या काळात काम सोडून ते पंढरपूरला गेले, तर त्यांचे सर्व पैसे बुडवले जातील. तरीही जळोजी आणि मळोजी यांनी आपला निश्चय बदलला नाही.
ते वारीसाठी पंढरपूरला गेले आणि तिथेच कायमचे वास्तव्यास राहिले. आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे, त्यांच्या अनुपस्थितीत देवाने त्यांचे रूप धारण करून गावात सुतारकाम पूर्ण केले. जेव्हा हे बंधू गावी परतले, तेव्हा हा चमत्कार त्यांच्या लक्षात आला आणि त्यांच्याविषयी लोकांचा दृष्टिकोन बदलला.
या घटनेनंतर जळोजी आणि मळोजी यांनी आपला परिवार पंढरपूरला हलवला आणि तिथेच स्थायिक झाले. सुरुवातीला त्यांचे वास्तव्य गंगूकाका शिरवळकर यांच्या वाड्यात होते. कालांतराने त्यांची मुले स्वावलंबी झाली आणि या बंधूंनी आपले जीवन पूर्णपणे अध्यात्म आणि परमार्थाला वाहून दिले. मंदिरात सेवा करणे सोयीचे व्हावे म्हणून त्यांनी मंदिर परिसरातच राहायला सुरुवात केली. मंदिरात प्रवेश केल्यानंतर लागणाऱ्या ओवऱ्यांपैकी उजव्या बाजूच्या एका ओवरीत त्यांचे निवासस्थान होते.
पौष वद्य पंचमी या दिवशी जळोजी यांचे निधन झाले. ही बातमी कळताच मळोजी यांनीही आपला देह सोडला. हा योगायोग असा की, दोघांचाही अंतिम क्षण एकाच दिवशी आला. त्यांचे अंत्यसंस्कार शिरवळकर फडाने केले आणि पुंडलिक मंदिरासमोर ज्या ठिकाणी हे विधी पार पडले, तिथेच त्यांची समाधी बांधण्यात आली. या समाधीशेजारीच त्यांचे शिष्य रामानुज माळी यांचीही समाधी आहे.
पुंडलिक मंदिराच्या पुजाऱ्यांनी सांगितलेल्या माहितीनुसार, सुरुवातीच्या काळात जळोजी आणि मळोजी हे बंधू मंदिराच्या आसपासच राहत असत. काही वेळा तर त्यांना अन्नाअभावी शेवाळ खाऊन उदरभरण करावे लागले. पण त्यांच्या भक्तीची परीक्षा घेण्यासाठीच जणू देवाने चमत्कार घडवला.
बडवे उत्पातांना दृष्टांत देऊन त्यांच्यामार्फत या बंधूंना प्रसाद पाठवला गेला. पुढे मंदिरात वास्तव्य करताना त्यांनी मंदिराच्या लाकडी बांधकामातही मोलाचे योगदान दिले. काही लोकांच्या मते, मंदिरातील लाकडी सभामंडप त्यांनीच बांधला असावा, पण याबाबत ठोस पुरावे किंवा संदर्भ उपलब्ध नाहीत. तरीही त्यांचे जीवन आणि कार्य आजही भक्तांसाठी प्रेरणादायी ठरते.