sant-banka
संत बंका
संत बंका, १४व्या शतकातील एक महत्त्वपूर्ण भक्तिपंथी संत आणि कवी होते, जे महाराष्ट्रातील भक्तिसंप्रदायात मोठ्या प्रमाणावर प्रसिद्ध आहेत. त्यांचा जन्म मेहेनपुरी या ठिकाणी एका महार कुटुंबात झाला, जो त्या काळातील समाजातील अस्पृश्य जातीत समाविष्ट होता. संत बंका यांना “वंका” म्हणूनही ओळखले जाते. त्यांचे जीवन आणि कार्य हा संघर्ष, भक्ती आणि समानतेच्या संदेशाचा प्रतीक होता.
संत बंका यांनी त्याच्या अभंगांमध्ये मुख्यत: भगवान विठोबा आणि भक्ति मार्गावर आपले विचार मांडले. त्यांच्या कवितांमध्ये त्यांनी जातीपातीचे भेदभाव नाकारले आणि प्रत्येक व्यक्तीला भक्तीच्या माध्यमातून ईश्वराशी संपर्क साधण्याचे महत्त्व सांगितले. त्यांच्या कवितांमध्ये आणि अभंगांमध्ये विठोबाच्या नामस्मरणाची महती आहे, जे प्रत्येक समाजाच्या कडवट्या भेदभावातून व्यक्तीला मुक्ती मिळवण्यासाठी एक साधा आणि प्रभावी मार्ग आहे.
बंका यांचा समाजातील स्थान हे एक प्रेरणा स्रोत ठरले, कारण त्यांना जन्मत:च अशा समाजात आणि परिस्थितीत वाढावे लागले ज्यात त्यांना जातिवादामुळे अनेक प्रकारचे शोषण सहन करावे लागले. तरीदेखील, त्यांनी एक भक्तिपंथी कवी म्हणून आपल्या काव्यद्वारे समाजातील समानता, एकात्मता आणि भक्तीचा संदेश दिला. त्यांच्या काव्यांमुळे विशेषत: दलित समाजाच्या हक्कांचे व स्वातंत्र्याचे प्रबोधन झाले.