sant-adkoji-maharaj
संत आडकोजी महाराज
राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज हे नाव महाराष्ट्रातील घराघरांत पोहोचलेले आहे. जितके तुकडोजी महाराज लोकप्रिय होते, तितकेच त्यांचे गुरू आडकोजी महाराज यांचेही नाव विदर्भात गाजले होते.
गुरू आणि शिष्य यांची ही जोडी म्हणजे जणू एकनाथ आणि जनार्दन स्वामी किंवा श्रीचक्रधर स्वामी आणि श्रीगोविंदप्रभु (गुंडम राऊळ) यांच्यासारखीच अतुट नाळ दाखवते. गुरूचे नाव घेतले की शिष्य आठवतो आणि शिष्याचा उल्लेख झाला की गुरूचे नाव आपसूकच मनात येते.
आडकोजी महाराजांचा जन्म १८२३ साली झाला. लहानपणापासूनच त्यांच्यात एक वेगळीच वृत्ती दिसून यायची—जणू ते स्वभावाने कलंदर होते. त्यांनी लग्न केले खरे, पण संसारात त्यांचे मन कधीच रमले नाही. त्यांना एकांतात विचार करणे, मौनात चिंतन करणे आवडायचे.
वयाच्या चाळिसाव्या वर्षापासून तर ते पूर्णपणे देहभान विसरले होते. कपड्यांचे भान नाही, खाण्यापिण्याची आठवण नाही—असे त्यांचे आयुष्य झाले होते. त्यांचे भक्त त्यांची काळजी घ्यायचे, पण आडकोजींना आपल्या भक्तांकडून कसलीही अपेक्षा नव्हती. त्यांचे जीवन पूर्णपणे निस्पृह आणि स्वतंत्र होते.
त्यांच्याबद्दल अनेक कथा आणि चमत्कारांच्या आख्यायिका आजही लोकांमध्ये ऐकायला मिळतात. पण त्यांनी जे काही केले, ते केवळ लोकांच्या भल्यासाठीच केले. “मी चमत्कार करतो,” असे त्यांनी कधीच म्हटले नाही, कारण त्यांना अंधश्रद्धा आणि बुवाबाजी यांना प्रोत्साहन द्यायचे नव्हते. त्यांचे जीवन लोककल्याणासाठी समर्पित होते, आणि त्यातच त्यांचा आनंद होता.
राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराजांचे मूळ नाव माणिक होते. पण आडकोजी महाराजांनी त्यांना ‘तुकड्या’ हे नाव दिले, आणि पुढे ते तुकडोजी महाराज म्हणून प्रसिद्ध झाले. “तुकड्यादास गुरु का प्यारा,” असे खुद्द तुकडोजी महाराजांनीच आपल्या गुरूबद्दल प्रेमाने म्हटले आहे.
आडकोजी महाराज हे विदर्भातील आर्वी गावचे, आणि नंतर ते वरखेड येथे स्थायिक झाले. तुकडोजी महाराज लहान असतानाच त्यांची आडकोजींशी भेट झाली, आणि त्यांनी आडकोजींचे शिष्यत्व स्वीकारले. तुकडोजींची आपल्या गुरूंवर अपार श्रद्धा होती, आणि त्यांचे संपूर्ण जीवन गुरूंच्या शिकवणीने प्रेरित झाले होते.
आडकोजींची हीच निस्पृह आणि समाजहिताची वृत्ती त्यांचे शिष्य तुकडोजी महाराजांमध्येही स्पष्टपणे दिसून येते. तुकडोजींनी भाबडी भक्ती आणि अंधश्रद्धांना कठोर विरोध केला.
त्यांनी समाजाला विवेकबुद्धीचे महत्त्व पटवून दिले आणि लोकांना सत्याच्या मार्गावर चालण्यास प्रेरित केले. आडकोजी आणि तुकडोजी दोघेही विदर्भाचे होते, आणि त्यांनी आपल्या कृतीतून या भूमीला एक वेगळी ओळख दिली.
आडकोजी महाराज हे कासार जातीचे होते. पण खरे तर संतांना जात काय आणि धर्म काय? ते तर सर्वांचे असतात. त्यांच्यासाठी सारे समान होते, कारण त्यांचे जीवन मानवतावादावर आधारित होते.
इथे जातीचा उल्लेख फक्त यासाठी की, महाराष्ट्रात सर्व जाती-धर्माच्या संतांनी भक्तीचा झेंडा उंचावला आणि आध्यात्मिक जागृती घडवली. या कार्यात कधीच जातीचा अडथळा आला नाही, आणि हीच महाराष्ट्राची खरी शक्ती आहे.
आडकोजी महाराजांचा जन्म कार्तिक पौर्णिमेला झाला, आणि एका शतकानंतर त्याच दिवशी त्यांनी महासमाधी घेतली. संत गुलाबराव महाराजांनी त्यांच्याबद्दल खूप आदराने उद्गार काढले आहेत. ते म्हणतात:
“पापांनी भरलेल्या या कलियुगात, लोकांची मने कुजली होती. अशा वेळी खऱ्या वास्तवाने लोकांना तारण्यासाठी संत आडकोजी अवतरले.”
आडकोजी महाराज आणि तुकडोजी महाराज यांच्या गुरु-शिष्य परंपरेने समाजाला एक नवी दिशा दिली, आणि त्यांचे विचार आजही आपल्याला प्रेरणा देतात.