ramraksha-stotra
|| रामरक्षा स्तोत्र ||
अस्य श्रीरामरक्षास्तोत्रमन्त्रस्य ।
बुधकौशिकऋषिः ।
श्रीसीतारामचन्द्रो देवता ।
अनुष्टुप् छ्न्दः । सीता शक्तिः ।
श्रीमद् हनुमान् कीलकम् ।
श्रीरामचन्द्रप्रीत्यर्थे जपे विनियोगः ।
कीलकम् – आधारस्तंभ,कवच
अर्थ:
या श्रीरामरक्षा स्तोत्ररूपी मंत्राचे रचनाकार बुधकौशिक ऋषी आहेत. याची देवता श्रीसीतारामचंद्र, छंद] [छंद अनुष्टुप, शक्ती सीता, आधारस्तंभ (कीलक) श्रीहनुमान आणि उद्देश श्रीरामचंद्रांच्या प्रीत्यर्थ जप आहे.
चरितं रघुनाथस्य शतकोटिप्रविस्तरम् ।
एकैकमक्षरं पुंसां महापातकनाशनम् ॥ १ ॥
अर्थ:
श्रीरामांचे चरित्र इतके विशाल आणि विस्तृत आहे की, ते शंभर कोटी श्लोकांनीही पूर्णपणे वर्णन करता येणार नाही. त्यांच्या चरित्रातील प्रत्येक अक्षर इतके सामर्थ्यशाली आहे की, ते मनुष्याच्या सर्वात मोठ्या पापांचा नाश करू शकते.
ध्यात्वा नीलोत्पलश्यामं रामं राजीवलोचनम् ।
जानकीलक्ष्मणोपेतं जटामुकुटमण्डितम् ॥ २ ॥
अर्थ:
नीलकमळाच्या गडद रंगासारखी सावळी कांती असलेल्या आणि कमळासारखे सुंदर, शांत नेत्र असलेल्या श्रीरामांचे ध्यान करावे. त्यांच्या सान्निध्यात सीतामाता आणि लक्ष्मण असून, त्यांचे मस्तक जटांनी बनलेल्या मुकुटाने सुशोभित आहे.
सासितूणधनुर्बाणपाणिं नक्तंचरान्तकम् ।
स्वलीलया जगत्त्रातुमाविर्भूतमजं विभुम् ॥ ३॥
अर्थ:
तलवार, धनुष्य, बाण आणि भाता हाती धारण केलेल्या, राक्षसांचा संहार करणाऱ्या, मूलतः जन्मरहित आणि सर्वव्यापी असूनही जगाच्या कल्याणासाठी स्वेच्छेने मर्यादित मानवी रूपात सहजपणे अवतरलेल्या श्रीरामांचे ध्यान करावे.
रामरक्षाम् पठेत् प्राज्ञः पापघ्नीं सर्वकामदाम् ।
शिरो मे राघवः पातु भालं दशरथात्मजः ॥ ४ ॥
अर्थ:
रामरक्षा ही पापांचा संहार करणारी आणि सर्व मनोकामना पूर्ण करणारी आहे, त्यामुळे बुद्धिमान आणि विवेकी व्यक्तींनी तिचे नियमित पठन करावे. रघुकुलात जन्मलेले श्रीराम माझ्या मस्तकाचे आणि दशरथाचे पुत्र माझ्या कपाळाचे रक्षण करो.
कौसल्येयो दृशौ पातु विश्वामित्रप्रियः श्रुती ।
घ्राणं पातु मखत्राता मुखं सौमित्रिवत्सलः ॥ ५ ॥
अर्थ:
कौसल्येचा पुत्र श्रीराम माझ्या डोळ्यांचे रक्षण करो, विश्वामित्राला प्रिय असलेले श्रीराम माझ्या कानांचे संरक्षण करो, यज्ञांचे रक्षक श्रीराम माझ्या नाकाचे रक्षण करो, आणि सुमित्रेच्या पुत्रावर प्रेम करणारे श्रीराम माझ्या मुखाचे रक्षण करो.
जिह्वां विद्यानिधिः पातु कण्ठं भरतवन्दितः ।
स्कन्धौ दिव्यायुधः पातु भुजौ भग्नेशकार्मुकः ॥ ६ ॥
अर्थ:
विद्येचा खजिना असलेले श्रीराम माझ्या जिभेचे रक्षण करो, भरताने वंदन केलेले श्रीराम माझ्या कंठाचे रक्षण करो, दैवी शस्त्रांनी सज्ज असलेले श्रीराम माझ्या खांद्यांचे रक्षण करो, आणि शिवधनुष्याचा भंग करणारे श्रीराम माझ्या भुजांचे रक्षण करो.
करौ सीतापतिः पातु हृदयं जामदग्न्यजित् ।
मध्यं पातु खरध्वंसी नाभिं जाम्बवदाश्रयः ॥ ७ ॥
अर्थ:
सीतेचे पती असलेले श्रीराम माझ्या हातांचे रक्षण करो, परशुरामाला पराजित करणारे श्रीराम माझ्या हृदयाचे रक्षण करो, खर नावाच्या राक्षसाचा नाश करणारे श्रीराम माझ्या मध्यभागाचे रक्षण करो, आणि जांबवंताला आश्रय देणारे श्रीराम माझ्या नाभीचे रक्षण करो.
सुग्रीवेशः कटी पातु सक्थिनी हनुमत्प्रभुः ।
ऊरू रघूत्तमः पातु रक्षःकुलविनाशकृत् ॥ ८ ॥
अर्थ:
सुग्रीवाचे स्वामी असलेले श्रीराम माझ्या कंबरेचे रक्षण करो, हनुमानाचे प्रभु श्रीराम माझ्या दोन्ही जांघांचे रक्षण करो, आणि रघुकुलातील श्रेष्ठ तसेच राक्षसकुलाचा नाश करणारे श्रीराम माझ्या मांड्यांचे रक्षण करो.
जानुनी सेतुकृत् पातु जङ्घे दशमुखान्तकः ।
पादौ विभीषणश्रीदः पातु रामोऽखिलं वपुः ॥ ९ ॥
अर्थ:
समुद्रावर सेतु बांधणारे श्रीराम माझ्या गुडघ्यांचे रक्षण करो, दशमुख रावणाचा संहार करणारे श्रीराम माझ्या दोन्ही पोटऱ्यांचे रक्षण करो, विभीषणाला राज्य आणि संपत्ती प्रदान करणारे श्रीराम माझ्या पायांचे रक्षण करो, आणि श्रीराम माझ्या संपूर्ण शरीराचे रक्षण करो.
एतां रामबलोपेतां रक्षां यः सुकृती पठेत् ।
स चिरायुः सुखी पुत्री विजयी विनयी भवेत् ॥ १० ॥
अर्थ:
येथे कवचाचा भाग संपतो आणि फलश्रुतीचा प्रारंभ होतो. जो पुण्यात्मा व्यक्ती श्रीरामांच्या बल आणि कृपेने युक्त या रक्षाकवचाचे नियमित पठन करेल, तो दीर्घायुषी, सुखी, संततीवान, विजयी आणि विनम्र होईल.
पातालभूतलव्योम चारिणश्छद्मचारिणः ।
न द्रष्टुमपि शक्तास्ते रक्षितं रामनामभिः ॥ ११ ॥
अर्थ
श्रीरामाच्या नावाने संरक्षित असलेल्या भक्तांकडे पाताळ, पृथ्वी आणि आकाशात संचार करणारे मायावी आणि कपटी राक्षस नजर उचलून पाहण्याचीही हिंमत करू शकत नाहीत.
रामेति रामभद्रेति रामचन्द्रेति वा स्मरन् ।
नरो न लिप्यते पापैर्भुक्तिं मुक्तिं च विन्दति ।। १२ ॥
अर्थ
राम, रामभद्र किंवा रामचंद्र या नावांचे स्मरण करणारा मनुष्य कधीही पापाच्या बंधनात अडकत नाही. अशा व्यक्तीला जीवनात सुख, समृद्धी आणि आनंद प्राप्त होतो, तसेच अंतिम मुक्तीचा मार्गही सुलभ होतो. या नावांच्या जपाने मन शुद्ध होते आणि आत्मा पवित्रतेने न्हाऊन निघतो, ज्यामुळे व्यक्तीला आध्यात्मिक उन्नतीसह सांसारिक सुखांचा लाभ मिळतो.
जगज्जैत्रेकमन्त्रेण रामनाम्नाभिरक्षितम् ।
यः कन्ठे धारयेत्तस्य करस्थाः सर्वसिध्दयः ॥ १३ ॥
अर्थ
रामनामाचा हा एकमेव मंत्र विश्वविजयी शक्तीने परिपूर्ण आहे. जो मनुष्य या मंत्राचे सतत स्मरण करतो, त्याचे जीवन सर्व प्रकारच्या संकटांपासून सुरक्षित राहते. हा मंत्र जणू एक दैवी कवच आहे, जो व्यक्तीला बाह्य आणि आंतरिक शत्रूंपासून वाचवतो. ज्याने हा मंत्र आपल्या हृदयात आणि कंठात जपला, त्याला केवळ आध्यात्मिक सिद्धीच नव्हे, तर सांसारिक यश आणि समृद्धीही सहज प्राप्त होते. रामनामाच्या या जपाने मनुष्याला जीवनातील प्रत्येक क्षेत्रात विजय मिळवण्याची प्रेरणा आणि सामर्थ्य मिळते.
वज्रपञ्जरनामेदमं यो रामकवचं स्मरेत् ।
अव्याहताज्ञः सर्वत्र लभते जयमङ्गलम् ॥ १४ ॥
अर्थ
हे वज्रपंजर कवच म्हणजे दैवी शक्तीने युक्त असे अभेद्य संरक्षण आहे, ज्याची तुलना वज्राप्रमाणे कठीण आणि अजिंक्य अशा पिंजऱ्याशी केली जाते. या कवचाचे नित्य स्मरण करणाऱ्या व्यक्तीला असीम सामर्थ्य प्राप्त होते, ज्यामुळे त्याची प्रत्येक आज्ञा निर्विवादपणे पूर्ण होते. हे कवच जणू एक आध्यात्मिक ढाल आहे, जी स्मरणकर्त्याला सर्व प्रकारच्या विघ्नांपासून वाचवते आणि त्याच्या जीवनात सर्वत्र शुभता आणि विजय आणते. या कवचाच्या नियमित जपाने मनुष्याला केवळ संरक्षणच मिळत नाही, तर त्याच्या कार्यात यश आणि समृद्धीही खुलते.
आदिष्टवान् यथा स्वप्ने रामरक्षामिमां हरः ।
तथा लिखितवान् प्रातः प्रबुद्धो बुधकौशिकः ॥ १५ ॥
अर्थ
भगवान शंकरांनी स्वप्नात प्रकट होऊन बुधकौशिक ऋषींना रामरक्षेचे पवित्र स्तोत्र सांगितले. या दैवी प्रेरणेनुसार, सकाळी जाग आल्यानंतर बुधकौशिक ऋषींनी त्या स्तोत्राला शब्दबद्ध केले. हे स्तोत्र त्यांनी अत्यंत भक्ती आणि श्रद्धेने लिहिले, ज्यामुळे त्याला आध्यात्मिक शक्ती आणि संरक्षणाचे वरदान प्राप्त झाले. या रामरक्षा स्तोत्राच्या रचनेमुळे भगवान रामांचे नाव आणि त्यांचे कवच सर्व भक्तांसाठी सुलभ झाले, जे आजही भक्तांच्या जीवनात शांती आणि सामर्थ्य आणते.
आरामः कल्पवृक्षाणां विरामः सकलापदाम् ।
अभिरामस्त्रिलोकानां रामः श्रीमान् स नः प्रभुः ॥ १६ ॥
तरुणौ रूपसंपन्नौ सुकुमारौ महाबलौ ।
पुण्डरीक विशालाक्षौ चीरकृष्णाजिनाम्बरौ ॥ १७ ॥
फलमूलाशिनौ दान्तौ तापसौ ब्रह्मचारिणौ ।
पुत्रौ दशरथस्यैतौ भ्रातरौ रामलक्ष्मणौ ॥ १८ ॥
अर्थ
राजा दशरथाचे दोन पुत्र, राम आणि लक्ष्मण, हे एकमेकांचे सख्खे भाऊ असून, त्यांचे जीवन सात्त्विक आणि संयमित आहे. फळे आणि कंदमुळे खाऊन ते वनवासात जीवन व्यतीत करतात. जितेंद्रिय, तपस्वी आणि ब्रह्मचारी असलेले हे दोघेही आपल्या कठोर तपश्चर्येने आणि पवित्र आचरणाने सर्वांना प्रेरणा देतात. त्यांच्या जीवनातील साधेपणा आणि आत्मसंयम हे त्यांच्या दैवी गुणांचे प्रतीक आहे, जे रघुकुलाच्या वैभवाला आणखी उज्ज्वल करते.
शरण्यौ सर्वसत्वानां श्रेष्ठौ सर्वधनुष्मताम् ।
रक्षः कुलनिहन्तारौ त्रायेतां नो रघूत्तमौ ॥ १९ ॥
अर्थ
सर्व सजीवांचे आधार आणि कल्याणकारी आश्रयदाते, धनुर्विद्येत अजेय आणि सर्व योद्ध्यांमध्ये अग्रेसर असलेले, राक्षसी शक्तींचा नाश करणारे रघुकुलातील तेजस्वी शूरवीर, म्हणजे श्रीराम आणि लक्ष्मण, हे दोघे आम्हाला सदा संरक्षण प्रदान करोत. त्यांचे पराक्रमी व्यक्तिमत्त्व आणि धर्मनिष्ठा प्रत्येक संकटात आम्हाला बळ देते. या रघुवंशातील महान वीरांच्या कृपेने आमच्या जीवनात शांती, समृद्धी आणि विजय नित्य राहो.
आत्तसज्जधनुषाविषुस्पृशावक्षयाशुगनिषङ्गसङ्गिनौ ।
रक्षणाय मम् रामलक्ष्मणावग्रतः पथि सदैव गच्छताम् ॥ २० ॥
अर्थ
श्रीराम आणि लक्ष्मण, जे सतत बाणांनी सज्ज असलेले धनुष्य हाती धारण करतात आणि ज्यांच्याकडे कधीही न संपणाऱ्या अक्षय बाणांनी परिपूर्ण भाता आहे, असे हे दोघे पराक्रमी वीर माझ्या संरक्षणासाठी माझ्या मार्गात सदा अग्रेसर राहोत. त्यांच्या दैवी शक्ती आणि अजेय सामर्थ्याने माझे प्रत्येक पाऊल सुरक्षित राहो. या रघुकुलातील महान योद्ध्यांचे सान्निध्य मला सर्व संकटांपासून मुक्त करून, माझ्या जीवनपथावर शुभता आणि विजय घेऊन येवो.
संनद्धः कवची खड्गी चापबाणधरो युवा ।
गच्छन् मनोरथोऽस्माकं रामः पातु सलक्ष्मणः ॥ २१ ॥
अर्थ
युवा आणि तेजस्वी श्रीराम, जे चिलखत परिधान करून धनुष्य, बाण आणि तलवारीने नेहमी सज्ज असतात, त्यांच्या कृपेने आमच्या सर्व मनोकामना पूर्ण होवोत. त्यांच्यासोबत असलेले लक्ष्मण, जे त्यांचे विश्वासू सहकारी आणि पराक्रमी योद्धा आहेत, यांच्यासह श्रीराम आम्हाला सर्व संकटांपासून संरक्षण प्रदान करोत. या रघुकुलातील शूरवीरांच्या दैवी सामर्थ्याने आमचे जीवन सुख, समृद्धी आणि यशाने भरले जावो, आणि त्यांचे पवित्र सान्निध्य आम्हाला सदा मार्गदर्शन करीत राहो.
रामो दाशरथिः शूरो लक्ष्मणानुचरो बली ।
काकुत्स्थः पुरुषः पूर्णः कौसल्येयो रघूत्तमः ॥ २२ ॥
अर्थ
दशरथनंदन श्रीराम हे पराक्रमी आणि शूरवीर असून, त्यांचे व्यक्तिमत्त्व इतके महान आहे की, लक्ष्मणासारखा बलशाली आणि समर्पित योद्धा देखील त्यांच्या पावलावर पाऊल ठेवून चालतो. ककुत्स्थ कुलातील हे आदर्श पुरुष, माता कौसल्येचे सुपुत्र, रघुकुलाचे खरे रत्न आहेत. त्यांचे तेज, शौर्य आणि धर्मनिष्ठा यामुळे ते रघुकुलात सर्वश्रेष्ठ स्थानावर विराजमान आहेत. श्रीरामांचे हे दैवी गुण त्यांना सर्व प्राणिमात्रांचे प्रेरणास्थान बनवतात, आणि त्यांचे जीवन आदर्श जीवनाचा मार्ग दाखवते.
वेदान्तवेद्यो यज्ञेशः पुराणपुरुषोत्तमः ।
जानकीवल्लभः श्रीमानप्रमेयपराक्रमः ॥ २३ ॥
अर्थ
ज्या भक्तजनांनी श्रद्धा आणि भक्ती यांनी युक्त मनाने या रामरक्षा स्तोत्राचा नियमित जप करतो, त्यांना अश्वमेध यज्ञाच्या फलापेक्षाही अधिक महान पुण्य प्राप्त होते, यात कोणतीही शंका नाही. हा जप केवळ आध्यात्मिक उन्नतीच प्रदान करत नाही, तर जीवनातील सर्व संकटांपासून मुक्ती देतो आणि मनाला शांती व पवित्रता बहाल करतो. या स्तोत्राच्या नित्य पठनाने भक्ताला दैवी कृपेचा लाभ होतो, ज्यामुळे त्याचे जीवन सुख, समृद्धी आणि धार्मिक तेजाने परिपूर्ण होते.
पराक्रमीइत्येतानि जपेन्नित्यं मद्भक्तः श्रद्धयान्वितः ।
अश्वमेधाधिकं पुण्यं सम्प्राप्नोति न संशयः ॥ २४ ॥
अर्थ
माझे भक्त जे या रामरक्षा स्तोत्राचा जप पूर्ण श्रद्धा आणि निष्ठेने करतात, त्यांना अश्वमेध यज्ञापेक्षा कितीतरी पटीने अधिक पुण्य प्राप्त होते, याबाबत कोणताही संशय नाही. हा पवित्र जप भक्ताच्या मनाला शुद्ध करतो, त्याच्या हृदयात भक्ती आणि शांतीचा संचार करतो, तसेच सर्व प्रकारच्या पापांपासून मुक्ती देतो. या स्तोत्राच्या नियमित पठनाने भक्ताला आध्यात्मिक सामर्थ्य आणि दैवी आशीर्वाद प्राप्त होतात, ज्यामुळे त्याचे जीवन समृद्धी, सुख आणि पावित्र्याने न्हाऊन निघते.
रामंदूर्वादलश्यामं पद्माक्षं पीतवाससम् ।
स्तुवन्ति नामभिर्दिव्यैर्न ते संसारिणो नरः ॥ २५ ॥
अर्थ
दूर्वेच्या पात्यासारखा सावळा रंग, कमळाप्रमाणे सुंदर आणि विशाल डोळे, आणि पिवळ्या रंगाच्या वस्त्रांनी सुशोभित अशा श्रीरामांच्या पवित्र नावाचा जप करून जो भक्त त्यांची स्तुती करतो, तो संसाराच्या आणि जन्म-मरणाच्या चक्रातून मुक्त होतो. या दैवी नावाच्या स्मरणाने मनुष्याच्या हृदयात शांती आणि भक्तीचा संचार होतो, ज्यामुळे त्याला आध्यात्मिक उन्नती प्राप्त होते. श्रीरामांच्या या दिव्य रूपाचे चिंतन आणि त्यांच्या नावाचा जप करणारा प्रत्येक पुरुष जीवनातील सर्व बंधनांपासून मुक्त होऊन, अंतिम मोक्षाचा मार्ग गाठतो.
रामं लक्ष्मणपूर्वजम् रघुवरं सीतापतिं सुन्दरम् ।
काकुत्स्थं करुणार्णवं गुणनिधिं विप्रप्रियं धार्मिकम् ॥ २६ ॥
राजेन्द्रं सत्यसन्धं दशरथतनयं श्यामलं शान्तमूर्तिम् ।
वन्दे लोकाभिरामं रघुकुलतिलकम् राघवं रावणारिम् ॥ २७ ॥
अर्थ
श्रीराम, जे लक्ष्मणाचे अग्रज, रघुकुलातील सर्वोत्तम रत्न, माता सीतेचे पती आणि अप्रतिम सौंदर्याने नटलेले आहेत, त्यांना मी नम्रपणे वंदन करतो. ककुत्स्थ कुलातील हे महान पुरुष करुणेचा अथांग सागर असून, सर्व सद्गुणांचा खजिना त्यांच्यामध्ये सामावलेला आहे. ब्राह्मणांना अत्यंत प्रिय, धर्मनिष्ठेने परिपूर्ण, राजांमध्ये अग्रगण्य आणि सत्याच्या मार्गावर अटल असणारे श्रीराम दशरथनंदन आहेत.
त्यांचा सावळा रंग आणि शांत स्वभाव त्यांना शांततेची जिवंत मूर्ती बनवतो. सर्व लोकांच्या हृदयात स्थान मिळवणारे, रघुकुलाला तिलकाप्रमाणे शोभा देणारे आणि रावणासारख्या दुष्टांचा संहार करणारे हे श्रीराम त्यांच्या दैवी गुणांनी युक्त आहेत. अशा या सर्वगुणसंपन्न श्रीरामांना मी सादर प्रणाम करतो.
रामाय रामभद्राय रामचन्द्राय वेधसे ।
रघुनाथाय नाथाय सीतायाः पतये नमः ॥ २८ ॥
अर्थ
मी श्रीरामांना, जे रामभद्र, रामचंद्र, रघुनाथ, प्रजापती, नाथ आणि माता सीतेचे प्रिय पती म्हणून ओळखले जातात, त्यांना नम्रपणे वंदन करतो. त्यांचे हे विविध नावे त्यांच्या दैवी गुणांचे आणि असीम सामर्थ्याचे प्रतीक आहेत.
रघुकुलातील या तेजस्वी रत्नाला, जे सर्व प्राणिमात्रांचे आधारस्तंभ आणि धर्माचे रक्षक आहेत, मी श्रद्धापूर्वक प्रणाम करतो. त्यांच्या पवित्र नावांचे स्मरण करून मी त्यांच्या चरणी माझी भक्ती अर्पण करतो, ज्यामुळे माझे मन पावन आणि जीवन शांतिमय होईल.
श्रीराम राम रघुनन्दन राम राम ।
श्रीराम राम भरताग्रज राम राम ॥
श्रीराम राम रणकर्कश राम राम ।
श्रीराम राम शरणं भव राम राम ॥ २९ ॥
अर्थ
श्रीराम, जे रघुकुलातील सर्वोत्तम आणि तेजस्वी रत्न आहेत, भरताचे ज्येष्ठ बंधू म्हणून आदरले जातात आणि रणभूमीवर अजेय शौर्य दाखवणारे पराक्रमी योद्धा आहेत, अशा या महान व्यक्तिमत्त्वाला मी संपूर्णपणे शरण जातो.
त्यांचे दैवी गुण, धर्मनिष्ठा आणि शत्रुसंहारक सामर्थ्य त्यांना सर्व प्राणिमात्रांचे प्रेरणास्थान बनवते. मी त्यांच्या चरणी माझी भक्ती आणि समर्पण अर्पण करतो, ज्यामुळे माझे जीवन संरक्षण आणि शांतीने परिपूर्ण होईल.
श्रीरामचन्द्रचरणौ मनसा स्मरामि ।
श्रीरामचन्द्रचरणौ वचसा गृणामि ॥
श्रीरामचन्द्रचरणौ शिरसा नमामि ।
श्रीरामचन्द्रचरणौ शरणं प्रपद्ये ॥ ३० ॥
अर्थ
मी मनापासून श्रीरामांच्या पवित्र चरणांचे चिंतन करतो, माझ्या वाणीने त्यांच्या अपार गुणांचे गान करतो, आणि पूर्ण श्रद्धेने त्यांना साष्टांग नमस्कार अर्पण करतो. त्यांच्या दैवी स्वरूपाला मी संपूर्णपणे शरण जातो, ज्यामुळे माझे हृदय भक्तीने भरून जाते.
श्रीरामांचे स्मरण आणि त्यांच्या गुणांचे कथन माझ्या जीवनाला शांती, पावित्र्य आणि दिशा प्रदान करते. त्यांच्या चरणी माझी ही भक्ती आणि समर्पणाची भावना सदा कायम राहो.
माता रामो मत्पिता रामचन्द्रः ।
स्वामी रामो मत्सखा रामचन्द्रः ॥
सर्वस्वं मे रामचन्द्रो दयालुः ।
नान्यं जाने नैव जाने न जाने ॥ ३१॥
अर्थ
श्रीराम माझ्यासाठी माता, पिता, स्वामी आणि सखा असे सर्व काही आहेत. त्यांचा करुणामय स्वभाव आणि असीम दया यामुळे ते माझे संपूर्ण विश्व बनले आहेत. माझ्या हृदयात आणि जीवनात त्यांच्याशिवाय दुसरे कोणीही स्थान नाही.
मी त्यांच्या चरणी पूर्णपणे समर्पित आहे आणि त्यांच्याव्यतिरिक्त अन्य कोणत्याही आधाराची मला गरज नाही. श्रीरामांचे हे दैवी सान्निध्य माझ्या जीवनाला शांती, प्रेम आणि भक्तीने परिपूर्ण करते, आणि मी त्यांच्याच कृपेने प्रत्येक क्षण जगतो.
दक्षिणे लक्ष्मणो यस्य वामे तु जनकात्मजा ।
पुरतो मारुतिर्यस्य तं वन्दे रघुनन्दनम् ॥ ३२ ॥
अर्थ
ज्यांच्या उजव्या बाजूस समर्पित बंधू लक्ष्मण विराजमान आहेत, डाव्या बाजूस माता सीता शोभत आहेत आणि पुढे भक्त हनुमान त्यांच्या सेवेत तत्पर आहेत, अशा दैवी स्वरूपातील श्रीरामांना मी नम्रपणे वंदन करतो. त्यांचे हे तेजस्वी आणि पवित्र रूप सर्व भक्तांच्या हृदयात भक्ती आणि श्रद्धा जागवते.
श्रीरामांचे सान्निध्य, त्यांच्या प्रियजनांसह, माझ्या जीवनाला संरक्षण, शांती आणि आध्यात्मिक सामर्थ्य प्रदान करते. मी त्यांच्या चरणी माझी पूर्ण भक्ती अर्पण करतो.
लोकाभिरामं रणरङ्गधीरं राजीवनेत्रं रघुवंशनाथम् ।
कारुण्यरूपं करुणाकरं तं श्रीरामचन्द्रं शरणं प्रपद्ये ॥ ३३ ॥
अर्थ
मी श्रीरामांना सादर वंदन करतो, जे सर्व लोकांच्या हृदयात प्रिय आहेत, रणभूमीवर अविचल धैर्य आणि गंभीरता दाखवतात, ज्यांचे कमळाप्रमाणे सुंदर आणि विशाल नेत्र सर्वांना मोहित करतात. रघुवंशातील हे सर्वश्रेष्ठ रत्न, करुणेचा सागर आणि दयेची साक्षात मूर्ती आहेत. त्यांचा दयाळू स्वभाव प्रत्येक प्राण्यावर कृपेची वर्षा करतो.
अशा या सर्वगुणसंपन्न, दैवी तेजाने युक्त श्रीरामांच्या चरणी मी माझी श्रद्धा आणि भक्ती अर्पण करतो, ज्यामुळे माझे जीवन शांती आणि पावित्र्याने न्हाऊन निघते.
मनोजवं मारुततुल्यवेगं जितेन्द्रियं बुद्धिमतां वरिष्ठम् ।
वातात्मजं वानरयूथमुख्यं श्रीरामदूतं शरणं प्रपद्ये ॥ ३४ ॥
अर्थ
मी हनुमानाला संपूर्णपणे शरण जातो, जे मनाच्या इच्छेप्रमाणे कार्य करतात आणि वाऱ्याच्या वेगाप्रमाणे चपळ आहेत. आपल्या इंद्रियांवर पूर्ण नियंत्रण ठेवणारे, बुद्धिमंतांमध्ये अग्रगण्य, पवनदेवाचे पुत्र आणि वानरसेनेचे पराक्रमी सेनापती असलेले हनुमान माझ्यासाठी प्रेरणास्थान आहेत.
त्यांचे असीम सामर्थ्य, भक्ती आणि श्रीरामांप्रती अटल निष्ठा यामुळे ते सर्व भक्तांचे आधार आहेत. मी त्यांच्या चरणी माझी श्रद्धा अर्पण करतो, ज्यामुळे माझ्या जीवनात शक्ती, संरक्षण आणि शुभता येईल.
कूजन्तं रामरामेति मधुरं मधुराक्षरम् ।
आरुह्य कविताशाखां वन्दे वाल्मीकिकोकिलम् ॥ ३५ ॥
अर्थ
काव्याच्या हिरव्या शाखेवर विराजमान होऊन, वाल्मिकीरूपी कोकिळा श्रीरामांच्या “राम राम” या मधुर नावाचा मंजुळ नाद घुमवत आहे. त्या कोकिळेच्या सुमधुर कूजनाने सर्व विश्व भक्ती आणि शांतीने न्हाऊन निघते.
महर्षी वाल्मिकी, ज्यांनी आपल्या काव्यकौशल्याने श्रीरामांच्या पवित्र चरित्राला अमर केले, अशा त्या दैवी कवीरूपी कोकिळाला मी श्रद्धेने वंदन करतो. त्यांच्या या काव्यरूपी गायनाने माझे मन रामभक्तीने परिपूर्ण होवो आणि जीवनाला सात्त्विक तेज प्राप्त होवो.
आपदामपहर्तारं दातारं सर्वसंपदाम् ।
लोकाभिरामं श्रीरामं भूयो भूयो नमाम्यहम् ॥ ३६ ॥
अर्थ
मी श्रीरामांना वारंवार नमस्कार करतो, जे सर्व दुःखे आणि संकटांचा नाश करतात, जीवनाला सुख, समृद्धी आणि शांती प्रदान करतात, आणि सर्व लोकांच्या हृदयात प्रेम आणि आदराचे स्थान मिळवतात.
त्यांचे दैवी स्वरूप आणि करुणामय व्यक्तिमत्त्व प्रत्येक भक्ताला जीवनाच्या प्रत्येक टप्प्यावर आधार देते. श्रीरामांच्या चरणी माझी ही भक्ती आणि श्रद्धा सदा अर्पण होवो, ज्यामुळे माझे मन पवित्र आणि जीवन कृतार्थ होईल.
भर्जनं भवबीजानामर्जनं सुखसंपदाम् ।
तर्जनं यमदूतानां रामरामेति गर्जनम् ॥ ३७ ॥
अर्थ
संसाराच्या वृक्षाला मुळापासून नष्ट करण्यासाठी, जीवनात सुख, समृद्धी आणि शांती प्राप्त करण्यासाठी, तसेच यमदूतांसारख्या भयंकर शक्तींना दूर ठेवण्यासाठी “राम राम” या पवित्र नावाची गर्जना करत जप करावा.
हा जप म्हणजे एक दैवी शक्ती आहे, जी मनातील सर्व भय, दुःख आणि बंधने नष्ट करते. श्रीरामांच्या नावाचा हा अखंड जप भक्ताच्या हृदयाला शुद्ध करतो आणि त्याला आध्यात्मिक सामर्थ्यासह सांसारिक सुखांचा लाभ देतो. या नावाच्या सतत स्मरणाने जीवन पावन आणि कृतार्थ होते.
रामो राजमणिः सदा विजयते रामं रमेशं भजे ।
रामेणाभिहता निशाचरचमू रामाय तस्मै नमः ॥ ३८ ॥
अर्थ
या आणि पुढील श्लोकांमध्ये राम शब्दाच्या सातही विभक्तींचा सुंदर वापर करून त्यांचे वैभव दर्शवले आहे. राजांमध्ये सर्वोत्तम आणि अजेय असलेल्या श्रीरामांचा सदा विजय होवो. मी श्रीरामांना, जे रमेचे पती म्हणजेच भगवान विष्णू स्वरूपात रमेश म्हणून पूजले जातात, त्यांना भक्तीपूर्वक भजतो.
त्यांनी आपल्या पराक्रमाने राक्षसांच्या समूहांचा संहार केला आणि धर्माची पुनर्स्थापना केली. अशा या दैवी शक्तीने युक्त, रघुकुलातील तेजस्वी श्रीरामांना मी सादर वंदन करतो. त्यांचे पवित्र नाव आणि गुण माझ्या जीवनात सदा प्रेरणा आणि संरक्षण प्रदान करोत.
रामान्नास्ति परायणं परतरं रामस्य दासोऽस्म्यहम् ।
रामे चित्तलयः सदा भवतु मे भो राम मामुद्धर ॥ ३९ ॥
अर्थ
श्रीरामांपेक्षा अधिक कुशल, पराक्रमी आणि दयाळू कोणीही नाही. मी त्यांचा नम्र दास आहे, आणि माझे संपूर्ण मन, बुद्धी आणि चित्त त्यांच्या चरणी समर्पित आहे. माझ्या सर्व चित्तवृत्ती श्रीरामांमध्ये लीन होवोत, जेणेकरून माझे जीवन त्यांच्या दैवी कृपेने पावन होईल.
हे श्रीराम, जे सर्व प्राणिमात्रांचे आधार आणि उद्धारकर्ते आहेत, माझा आत्मिक कल्याण करोत आणि मला संसाराच्या बंधनातून मुक्त करोत. त्यांच्या पवित्र नावाच्या स्मरणाने माझे जीवन शांती आणि भक्तीने परिपूर्ण होवो.
रामरामेति रामेति रमे रामे मनोरमे ।
सहस्त्रनामतत्तुल्यं रामनाम वरानने ॥ ४० ॥
अर्थ
शंकर भगवान पार्वतीला म्हणतात, “हे सुमुखी, मनाला परम आनंद देणाऱ्या श्रीरामांच्या दैवी स्वरूपात मी सतत रममाण होतो. त्यांचे एकमेव पवित्र नाव इतके सामर्थ्यशाली आहे की, ते भगवान विष्णूच्या हजार नावांच्या समान आहे.
श्रीरामांचे नाव जपल्याने हृदयात भक्ती आणि शांतीचा संचार होतो, आणि ते सर्व दुःखांचा नाश करून आत्म्याला मोक्षाच्या मार्गावर नेते. या रामनामाच्या महिम्याने मी स्वतःला कृतार्थ समजतो आणि त्यातच माझे मन सदा लीन राहते.”
