rama-ekadashi
|| रमा एकादशी ||
अश्विन महिन्यातील कृष्ण पक्षात येणारी एकादशी ही रमा एकादशी म्हणून ओळखली जाते. ही एकादशी दिवाळीच्या ठीक एक दिवस आधी येते, ज्यामुळे ती नवीन ऊर्जा, उत्साह, आनंद आणि प्रकाशाचा सण असलेल्या दिवाळीशी जोडली जाते. धन, समृद्धी आणि वैभव देणारी ही एकादशी अत्यंत शुभ मानली जाते. अश्विन महिन्यातील शुक्ल पक्षात येणारी एकादशी पाशांकुशा एकादशी म्हणून ओळखली जाते, तर कृष्ण पक्षातील रमा एकादशी ही चातुर्मासाच्या समाप्तीपूर्वीची शेवटची एकादशी असल्याने तिचं महत्त्व खूपच खास आहे.
यंदा अश्विन महिना अधिक असल्याने चातुर्मासात पाच महिने आले आणि वर्षभरातील एकादशींची संख्या २६ झाली. प्रत्येक मराठी महिन्यात शुक्ल आणि कृष्ण पक्षात एकादशी येते, आणि प्रत्येक एकादशीचं स्वतःचं वेगळं नाव, महत्त्व आणि परंपरा आहे. रमा एकादशीचं महत्त्व, पूजा पद्धती आणि कथा याबद्दल सविस्तर जाणून घेऊया.
रमा एकादशीचं महत्त्व :
सर्व एकादशींमध्ये भगवान विष्णूंची पूजा केली जाते, पण रमा एकादशीच्या दिवशी विशेषतः श्रीकृष्णाचं, म्हणजेच विष्णूंच्या आठव्या अवताराचं, पूजन केलं जातं. असं मानलं जातं की, या दिवशी श्रीकृष्णाची मनोभावे पूजा केल्याने घरात सुख, शांती आणि समृद्धी नांदते.
या व्रतामुळे धन-धान्याची भरभराट होते आणि पुरुषांनी हे व्रत केल्यास त्यांचं सांसारिक जीवन सुखमय होतं, तसंच वैवाहिक जीवनात आनंद वाढतो, असा विश्वास आहे. शिवाय, रमा एकादशीचं व्रत पाळणाऱ्याला मोक्षप्राप्तीचा मार्ग सुलभ होतो, असं शास्त्रात नमूद आहे. या एकादशीचं पालन भौतिक सुखांसह आध्यात्मिक उन्नतीसाठीही लाभदायक मानलं जातं.
रमा एकादशी व्रत आणि पूजा विधी :
रमा एकादशीचं व्रत करणाऱ्यांनी पहाटे लवकर उठून स्नान करावं आणि नित्यकर्मं पूर्ण करून श्रीकृष्णाच्या पूजनाचा संकल्प घ्यावा. पूजेसाठी स्वच्छ जागेवर किंवा चौकोनी पाटावर श्रीकृष्णाची मूर्ती किंवा प्रतिमा ठेवावी. त्यांचं आवाहन करून पंचामृताने अभिषेक करावा आणि तोच नैवेद्यासाठी अर्पण करावा. त्यानंतर मुख्य अभिषेक करून श्रीकृष्णाला नवीन वस्त्र, चंदन, तुळशीपत्र, हंगामी फुलं, फळं आणि अक्षता अर्पण करावीत.
धूप आणि दीप लावून नैवेद्य दाखवावा. नैवेद्यात खीर, मिठाई, मिश्री आणि लोणी यांचा समावेश असणं उत्तम मानलं जातं. पूजा संपल्यावर श्रीकृष्णाची आरती करावी आणि सर्वांना प्रसाद वाटावा. शक्य असल्यास भगवद्गीतेचं वाचन करावं आणि रमा एकादशीची कथा ऐकावी किंवा सांगावी. शेवटी सामर्थ्यानुसार दान करावं, असं परंपरेत सांगितलं आहे.
रमा एकादशीची कथा :
प्राचीन कथेनुसार, मुचुकंद नावाचा एक शक्तिशाली आणि तेजस्वी राजा होता. त्याची मुलगी चंद्रभागा हिचं लग्न चंद्रसेन नावाच्या राजाच्या मुलाशी, म्हणजेच शोभनशी, झालं होतं. शोभन हा शरीराने खूपच अशक्त होता आणि त्याला भूक सहन करणं कठीण जायचं. एकदा चंद्रभागा आणि शोभन मुचुकंदाच्या राज्यात फिरत असताना रमा एकादशीचा दिवस आला. चंद्रभागाने शोभनला या व्रताचं महत्त्व समजावलं. शोभनने ठरवलं की तोही हे व्रत करेल आणि दिवसभर उपाशी राहील.
पण भूक सहन न झाल्याने तो कमजोरीने बेशुद्ध पडला. चंद्रभागाला वाटलं की शोभनचा मृत्यू झाला. ती आपल्या वडिलांकडे परतली आणि तिथे रमा एकादशीचं व्रत श्रद्धेने पाळलं. दुसरीकडे, शोभनला या व्रताचं पुण्य लाभलं, त्याला जीवनदान मिळालं आणि त्याला देवपूर नावाचं वैभवशाली राज्यही प्राप्त झालं.
शोभन आणि चंद्रभागाची भेट :
देवपूर हे राज्य अपार धन, धान्य आणि ऐश्वर्याने नटलेलं होतं. एकदा सोम शर्मा नावाचा एक व्यक्ती शोभनला भेटला आणि त्याला ओळखलं. त्याने शोभनला या समृद्धीचं कारण विचारलं. शोभनने रमा एकादशीच्या व्रताचं महत्त्व आणि त्यामुळे मिळालेलं फळ सांगितलं. सोम शर्माने हे वैभव कायम ठेवण्याचा मार्ग विचारला, पण तो काही न बोलता चंद्रभागेकडे गेला आणि सर्व घडलेला वृत्तांत सांगितला. चंद्रभागाने सोम शर्माला शोभनची भेट घडवून आणण्याची विनंती केली.
अखेरीस चंद्रभागा आणि शोभन एकमेकांना भेटले. तेव्हा चंद्रभागा म्हणाली, “मी गेल्या आठ वर्षांपासून रमा एकादशीचं व्रत करते आहे, त्या पुण्याचं फळ मी तुला समर्पित करते.” या पुण्यामुळे देवपूरचं वैभव आणि संपत्ती कायम राहिली आणि दोघंही आनंदाने राहू लागले, अशी ही पौराणिक कथा आहे.
