ram-navami
|| सण -राम नवमी ||
रामनवमी: मर्यादा पुरुषोत्तम श्रीरामाचा जन्मोत्सव
हिंदू पंचांगानुसार, चैत्र महिन्याच्या शुक्ल पक्षातील नवमी तिथीला रामनवमी हा पवित्र सण साजरा केला जातो. या दिवशी भगवान विष्णूचा सातवा अवतार मानल्या जाणाऱ्या प्रभू श्रीराम यांचा जन्म झाला, अशी श्रद्धा आहे.
भारतीय संस्कृतीत श्रीरामांना मर्यादा पुरुषोत्तम म्हणून संबोधले जाते, आणि त्यांचा जन्मोत्सव हा देशभरात भक्तीभावाने आणि आनंदाने साजरा होतो. रामनवमी हा केवळ धार्मिक उत्सव नसून, श्रीरामांच्या आदर्श जीवनाचे आणि कुटुंबनिष्ठेचे स्मरण करणारा प्रसंग आहे.
रामनवमीचा धार्मिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व
रामनवमी हा चैत्र नवरात्राचा शेवटचा आणि नववा दिवस आहे. या दिवशी दुपारी सूर्य मध्यान्ही डोक्यावर असताना, म्हणजेच साधारण दुपारी 12 वाजता, श्रीराम जन्माचा सोहळा साजरा केला जातो. मंदिरे आणि घरे भक्तीमय वातावरणाने नादतात.
श्रीरामांच्या मूर्तीला किंवा चित्राला फुलांचे हार, गाठी आणि विशेष सजावट केली जाते. पूजेदरम्यान श्रीरामांना अनामिका बोटाने गंध लावले जाते, तसेच हळद आणि कुंकू उजव्या हाताच्या अंगठ्याने आणि अनामिकेने चरणांवर अर्पण केले जाते. केवडा, चंपा, चमेली आणि जाई यांसारखी सुगंधी फुले श्रीरामांना वाहिली जातात. पूजेनंतर आरती, भजन, कीर्तन आणि पाळण्याची गाणी गायली जातात.
विशेषतः “दशरथनंदना कुलभूषणा बाळा जो” यांसारखी पाळण्याची गाणी या सोहळ्याला भावपूर्ण बनवतात.
रामनवमीच्या निमित्ताने मठ, मंदिरे आणि घरांमध्ये रामायणाचे पारायण, गीत रामायणाचे गायन, रामकथेचे निवेदन आणि प्रवचनांचे आयोजन केले जाते. गुढीपाडव्या पासून रामनवमीपर्यंतच्या नऊ दिवसांना रामनवरात्र असे संबोधले जाते.
या काळात भक्त श्रीरामांच्या जीवनातील पराक्रम, सत्यनिष्ठा, कुटुंबप्रेम आणि धर्मनिष्ठा यांचे चिंतन करतात. संत नामदेवांनी आपल्या अभंगात रामजन्माचा शुभ मुहूर्त वर्णन केला आहे:उत्तम चैत्रमास, वसंत ऋतूचा शुभ दिन,
शुक्ल नवमी तिथी, व्योमात उभे सुरवर,
मध्यान्ही सूर्य स्थिर, पळभर होतो शांत.
या शुभ मुहूर्तावर प्रभू श्रीरामांचा जन्म झाला, आणि त्यांचे आदर्श चरित्र भारतीय संस्कृतीला अजरामर प्रेरणा देत आहे.
श्रीरामांचे आदर्श जीवन
श्रीराम हे मर्यादा पुरुषोत्तम म्हणून ओळखले जातात, कारण त्यांनी कुटुंब, धर्म आणि देश यांच्यासाठी आपले संपूर्ण जीवन समर्पित केले. अयोध्येचे राजा दशरथ यांना संततीप्राप्ती नसल्याने त्यांनी पुत्रकामेष्टी यज्ञ केला, आणि त्यानंतर राम, लक्ष्मण, भरत आणि शत्रुघ्न या चार पुत्रांचा जन्म झाला. श्रीराम हे सर्वात मोठे पुत्र होते, आणि त्यांच्या तीनही भावांनी त्यांच्याप्रती आदर आणि निष्ठा दाखवली.
श्रीरामांच्या जीवनाला खरी उज्ज्वलता त्यांच्या कुटुंबातील परस्पर प्रेम, सहकार्य आणि त्यागामुळे प्राप्त झाली. त्यांनी आपल्या वडिलांची आज्ञा पाळण्यासाठी राजसुखाचा त्याग केला आणि 14 वर्षांचा वनवास स्वीकारला. त्यांच्या पत्नी सीतेने आणि बंधू लक्ष्मणानेही त्यांची साथ कधीच सोडली नाही.
श्रीरामांनी रावणाचा वध करून अधर्माचा नाश केला आणि धर्माची स्थापना केली. त्यांना “राक्षसांचा वैरी” आणि “रावणमर्दन” असेही संबोधले जाते. श्रीरामांचे चरित्र आपल्याला सत्य, धर्म, कर्तव्य आणि कुटुंबनिष्ठा यांचे महत्त्व शिकवते. समर्थ रामदास स्वामी म्हणतात:दास म्हणे रघुनाथाचा गुण घ्यावा.
या शब्दांत त्यांनी श्रीरामांच्या गुणांचा गौरव केला आहे, आणि आजही त्यांचे आदर्श आपल्या जीवनाला दिशा देतात.
रामनवमीची पूजा आणि परंपरा
रामनवमीच्या दिवशी भक्त सकाळपासूनच तयारीला लागतात. घरे आणि मंदिरे स्वच्छ केली जातात, आणि श्रीरामांच्या मूर्ती किंवा चित्रांना सजवले जाते. पूजेच्या वेळी श्रीरामांना पंचामृताने स्नान घातले जाते, आणि त्यानंतर गंध, फुले, धूप, दीप आणि नैवेद्य अर्पण केले जातात. दुपारी 12 वाजून 40 मिनिटांच्या सुमारास रामजन्माचा मुहूर्त मानला जातो. या वेळी भक्त “श्रीराम जय राम जय जय राम” हा मंत्रजप करतात. श्रीराम गायत्री मंत्र:दाशरथाय विद्महे, सीतावल्लभाय धीमही, तन्नो राम: प्रचोदयात्!
हा मंत्रही या दिवशी पठण केला जातो. पूजेनंतर पाळण्यात श्रीरामांना ठेवून पाळण्याची गाणी म्हटली जातात, आणि प्रसाद वाटला जातो. काही ठिकाणी रामनवरात्रात श्रीरामरक्षास्तोत्र पठण केले जाते, ज्यामुळे मन शुद्ध होते आणि नकारात्मक शक्तींपासून संरक्षण मिळते. या काळात गीत रामायण ऐकणे किंवा रामायणाचे वाचन करणे अत्यंत पुण्यदायी मानले जाते.
रामनवमी आणि अगहन पंचमी
रामनवमी ही चैत्र शुक्ल नवमीला साजरी केली जाते, परंतु अयोध्येतील काही समुदाय, विशेषतः वैश्य समाज, श्रीरामांचा जन्म मार्गशीर्ष महिन्यातील पंचमीला, म्हणजेच अगहन पंचमीला झाला असे मानतात. याला आधार म्हणून गोस्वामी तुलसीदास यांच्या रामचरितमानस मधील खालील ओळी दिल्या जातात:
मंगल मूल लगन दिनु आया, हिम रिपु अगहन मासु सुहावा,
ग्रह तिथि नक्षत्र जोगु वर बारू, लगन सोधि विधि कीन्ह विचारू.
या दोन्ही तिथी श्रीरामांच्या जन्माशी जोडल्या गेल्या असल्या, तरी चैत्र शुक्ल नवमीला रामनवमीचा उत्सव देशभरात प्रचलित आहे.
श्रीरामांचा संदेश
श्रीरामांचे जीवन हे सत्य, धर्म आणि कर्तव्य यांचा संगम आहे. त्यांनी आपल्या कुटुंबासाठी, प्रजेसाठी आणि धर्मासाठी आपले सर्वस्व अर्पण केले. त्यांचे चरित्र आपल्याला शिकवते की, कितीही प्रतिकूल परिस्थिती असली, तरी सत्य आणि धर्माच्या मार्गावर चालणे हेच खरे जीवन आहे. श्रीरामांचे प्रेम, करुणा आणि कुटुंबनिष्ठा आजही प्रत्येक भारतीयाच्या हृदयात जागृत आहे. त्यांच्या जीवनातून आपल्याला परस्पर सहकार्य, आदर आणि त्याग यांचे महत्त्व समजते.
रामनवमी हा सण श्रीरामांच्या जन्माचा आनंद साजरा करतो आणि त्यांच्या आदर्शांचे स्मरण करतो. हा सण आपल्याला कुटुंबप्रेम, सत्यनिष्ठा आणि धर्माचरण यांचे महत्त्व शिकवतो. गुढीपाडव्या पासून सुरू होणारा रामनवरात्र आणि रामनवमीचा उत्सव भक्तांना श्रीरामांच्या चरित्रातून प्रेरणा घेण्याची संधी देतो. चला, या रामनवमीला आपण श्रीरामांचे गुण अंगी बाणवूया आणि त्यांच्या मंत्रजपाने आपले जीवन पवित्र करूया! श्रीराम जय राम जय जय राम!
