putrada-ekadashi
|| पुत्रदा एकादशी ||
हिंदू धर्मात पुत्रदा एकादशीचे व्रत अत्यंत पवित्र आणि फलदायी मानले जाते. असे म्हणतात की, या दिवशी भगवान विष्णूंची विधिवत पूजा आणि उपवास केल्याने संततीचे वरदान मिळते. हिंदू पंचांगानुसार, प्रत्येक महिन्याच्या कृष्ण पक्ष आणि शुक्ल पक्षातील अकरावा दिवस एकादशी म्हणून साजरा केला जातो.
पुत्रदा एकादशी वर्षातून दोनदा येते – एकदा पौष महिन्यात आणि दुसरीदा श्रावण महिन्यात. पौष महिन्याच्या शुक्ल पक्षात येणारी ही एकादशी ‘पौष पुत्रदा एकादशी’ म्हणून ओळखली जाते. या व्रताचे पालन करणाऱ्या भक्तांवर श्रीविष्णूंची विशेष कृपा होते आणि त्यांच्या मनातील इच्छा पूर्ण होतात अशी श्रद्धा आहे. जे भक्त वर्षभरात दोन्ही पुत्रदा एकादश्या पाळतात, त्यांना जीवनात सुख, संततीचे आरोग्य आणि मृत्यूनंतर मोक्षप्राप्ती मिळते असे मानले जाते.
पुत्रदा एकादशीच्या व्रताचे नियम दशमी तिथीपासूनच सुरू होतात. म्हणूनच दशमीला कांदा, लसूण यांसारखे तामसिक पदार्थ टाळावेत. हे व्रत एकादशीला पूर्ण करून द्वादशीला सोडले जाते. जर तुम्हाला हे व्रत करायचे असेल, तर दशमीच्या दिवशी सूर्यास्तापूर्वी शुद्ध आणि सात्त्विक भोजन घ्यावे. एकादशीच्या पहाटे सूर्योदयापूर्वी उठून स्नान करावे आणि स्वच्छ वस्त्रे परिधान करावीत. शक्य असल्यास गंगेत स्नान करणे श्रेयस्कर मानले जाते, परंतु ते शक्य नसल्यास आंघोळीच्या पाण्यात गंगाजल मिसळून स्नान करावे.
स्नानानंतर भगवान विष्णूंची पूजा पंचोपचार पद्धतीने करावी. त्यांना धूप, दीप, फुले, अक्षता, चंदन, फुलांची माला आणि नैवेद्य अर्पण करून व्रताचा संकल्प घ्यावा. पूजा झाल्यावर पुत्रदा एकादशीची कथा ऐकावी किंवा वाचावी. दिवसभर उपवास करावा आणि रात्री फक्त फळांचे सेवन करावे. द्वादशीला सकाळी स्नान करून ब्राह्मणांना जेवण घालावे, त्यांना दान द्यावे आणि मग स्वतः भोजन करावे. या काळात लसूण-कांदा नसलेले सात्त्विक अन्नच खावे आणि मन, वाणी व कृतीने ब्रह्मचर्याचे पालन करावे. दशमीपासून द्वादशीपर्यंत भगवान विष्णूंचे सतत स्मरण ठेवावे.
या व्रतात वैष्णव धर्माचे नियम काटेकोरपणे पाळावे लागतात. म्हणूनच मांस, मद्य, सुपारी, वांगी यांसारख्या गोष्टींपासून दूर राहावे. तसेच, कांस्याच्या भांड्यात अन्न खाऊ नये. जर एखाद्या कारणाने उपवास शक्य नसेल, तरी एकादशीला तामसिक पदार्थ टाळावेत. खोटे बोलणे, राग, लोभ, अनैतिक कृत्ये यांपासून स्वतःला आवरावे. हे व्रत मनापासून आणि श्रद्धेने केल्यास त्याचे फळ नक्कीच मिळते.
पुत्रदा एकादशीची कथा:
पुराणकाळात ‘महिष्मतीपुरी’ नावाचे एक समृद्ध आणि धर्मनिष्ठ राज्य होते. तिथला राजा शांतिप्रिय आणि प्रजावत्सल होता, पण त्याला स्वतःची संतती नव्हती. या दुःखाने तो व्याकूळ झाला होता. त्याच्या शुभचिंतकांनी लोमेश ऋषींकडे जाऊन याचे कारण विचारले. ऋषींनी सांगितले, “हा राजा मागील जन्मात क्रूर आणि अधर्मी होता.
एकदा एकादशीच्या दिवशी, तहान लागल्याने तो जलाशयाजवळ पाणी पिण्यास गेला. तिथे एक गाय आपल्या नवजात वासरासह पाणी पित होती. पण राजाने तिला क्रूरपणे हाकलून दिले आणि स्वतः पाणी प्यायला. या पापामुळे त्याला या जन्मात संतती सुखापासून वंचित रहावे लागत आहे.”
ऋषी पुढे म्हणाले, “जर राजाला या शापातून मुक्ती हवी असेल, तर त्याने आणि त्याच्या प्रजेने पुत्रदा एकादशीचे व्रत करावे आणि त्या व्रताचे पुण्य राजाला अर्पण करावे. तरच त्याला संततीप्राप्ती होईल.” ऋषींच्या सल्ल्यानुसार, राजा आणि प्रजेने श्रद्धेने हे व्रत केले. काही काळानंतर राणी गर्भवती झाली आणि तिने एका सुंदर पुत्राला जन्म दिला.
तेव्हापासून पुत्रदा एकादशीचे व्रत संततीप्राप्तीसाठी प्रसिद्ध झाले. विशेषतः श्रावण महिन्यातील पुत्रदा एकादशी मोठ्या भक्तिभावाने पाळली जाते. हे व्रत केल्याने केवळ संततीच नाही, तर जीवनातील सर्व सुखे आणि शेवटी मोक्ष मिळतो अशी श्रद्धा आहे.
