pawan-ganapati-mandir-khandala
|| तीर्थक्षेत्र ||
श्री गणपती मंदिर हे अहमदनगर जिल्ह्यातील श्रीरामपूर संगमनेर राजमार्गावर स्थित खंडाळा गावात आहे. हे मंदिर विघ्नहर्ता देवस्थान म्हणून प्रसिद्ध आहे आणि याला अनेक वर्षांची परंपरा लाभली आहे. या मंदिराची स्थापना आणि इतिहास अत्यंत रोचक आहे.
खंडाळा गावापासून साधारणपणे २ किमी अंतरावर श्री. वाणी यांची शेती होती. ही शेती श्री. दादासाहेब डहाणूकर यांनी खरेदी केली होती. तसेच, खंडाळा आणि टिळकनगर परिसरातील शेतजमिनी देखील त्यांनी विकत घेतल्या. श्री. दादासाहेब डहाणूकर यांनी टिळकनगर येथे साखर कारखाना सुरू केला आणि त्यांच्या उद्योग समुहाची देखभाल करण्यासाठी श्री. पालेकर यांना वर्क्स मॅनेजर म्हणून नियुक्त केले.
एकदा, श्री. पालेकर यांना स्वप्नात एका लहान गणपतीच्या मूर्तीचा दृष्टांत झाला. त्यांनी आपल्या कर्मचाऱ्यांना या मूर्तीला शोधण्यासाठी सांगितले. शेतात नांगरणी करत असताना, एक शेतकरी लहान व सुंदर गणपतीच्या मूर्तीला भेटला. १९५२ साली पौष पौर्णिमेला श्री. पालेकर यांनी या मूर्तीची प्राणप्रतिष्ठा लिंबाच्या झाडाखाली केली आणि त्यासाठी एक नवस केला. त्या नवसाच्या पूर्ततेसाठी मातीच्या भेंडयांची आणि पन्हाडयाची एक साधी वास्तु तयार केली.
सन १९६५ मध्ये माजी मुख्यमंत्री श्री. यशवंतराव चव्हाण यांच्या मदतीने शेतजमिनी कायद्याने ताब्यात घेऊन शेती महामंडळ स्थापन केले. १९७२ साली, कामगारांच्या देणग्यांतून मंदिराचे पक्के विटांचे बांधकाम पूर्ण झाले. १९९७ साली मंदिराचा जिर्णोद्धार करण्यात आला आणि नवीन मंदिराचे भूमिपूजन श्री. अविनाश आपटे यांच्या हस्ते करण्यात आले. मुंबई, अहमदनगर, श्रीरामपूर, खंडाळा, राहता, राहुरी आणि आसपासच्या अनेक भाविकांनी आर्थिक सहाय्य केले, ज्यामुळे मंदिराचे बांधकाम सुंदर व सुबक झाले.
मंदिराच्या देखभालीसाठी शेती महामंडळाचे अकरा सदस्यांचे मंडळ कार्यरत आहे. संकष्टी आणि अंगारकी चतुर्थीच्या दिवशी भक्तांच्या दानपेटीतील रकमेने मंदिराचा विकास चालू आहे. दरवर्षी पौष पौर्णिमेला अभिषेक आणि महाप्रसादाचा कार्यक्रम आयोजित केला जातो. प्रारंभिक काळात १००-१५० भाविकांप्रमाणे संकष्टी चतुर्थीला येणारे भक्त आता २-३ हजारांपर्यंत पोहोचले आहेत. अंगारकी चतुर्थीला साधारणतः ५ हजार भाविक श्री गणेश दर्शन घेतात.
जानेवारी २००० मध्ये “आमची माती आमची माणसे” या कार्यक्रमात या गणपती मंदिराची माहिती दूरदर्शनवर प्रदर्शित करण्यात आली. महाराष्ट्र शासनाने या स्थळाला ‘पर्यटन स्थळ’ म्हणून घोषित केले आहे आणि यासाठी १९ लाख ५५ हजार रुपयांचा निधी प्रदान केला आहे. त्यामुळे, या स्थळाला अधिक भक्तांची वर्दळ वाढण्याची अपेक्षा आहे.
श्री गणेश हे महाराष्ट्रातील आराध्य दैवत असून, खंडाळा येथील गणेश मंदिराचे महत्व वाढत चालले आहे. श्रीरामपूर शहरापासून १० किमी आणि शिर्डीपासून ३३ किमी अंतरावर असलेल्या या देवस्थानामध्ये, श्री. साईबाबा, श्री. चांगदेव महाराज, श्री. शनी शिंगणापूर, नेवासा आणि देवगड येथे असलेल्या पवित्र स्थळांची भीती भरलेली आहे.
सध्या, श्रीरामपूर तालुक्याचे आमदार श्री. जयंतरावजी ससाणे यांच्या निधीतून मंदिराच्या परिसरातील २ किमी रस्त्याचे डांबरीकरण आणि सौरऊर्जेवर चालणारे दिवे बसविलेले आहेत. मंदिराच्या विकासासाठी, मेडिटेशन हॉल, स्वयंपाकघर, प्रसादालय, शौचालय आणि उद्यानाचे बांधकाम करण्याची आवश्यकता आहे. या सर्व कामांसाठी शासनाने योग्य निधी आणि जमीन उपलब्ध करून देणे आवश्यक आहे.