parshuram-mandir
|| तीर्थक्षेत्र ||
कोकणचा सुंदर आणि मनमोहक निसर्ग हा जणू एका रत्नासारखा आहे. कोकणच्या भूमीची निर्मिती आणि त्याच्या इतिहासाशी निगडित कथा फारच मनोरंजक आहेत. असं मानलं जातं की, परशुरामाने समुद्राला ४०० योजने मागे ढकलून कोकण प्रदेशाची निर्मिती केली.
त्यामुळेच परशुरामाला सप्त-कोकणाचा देव मानला जातो. भारतातील समुद्र किनाऱ्यालगतच्या अनेक राज्यांमध्ये परशुरामाची ही कथा अगदी आदराने सांगितली जाते, आणि याच कथेने प्रेरित होऊन देशभर परशुरामाचे अनेक मंदिरं आणि क्षेत्रं उभारली गेली आहेत.
परशुरामाने केरळची भूमी समुद्राच्या पाण्यातून उभारली, असे मानले जाते, आणि केरळमध्येही एक परशुराम क्षेत्र आहे. तसेच ओडिशा, आसाम, गुजरात आणि पंजाबमध्येही परशुरामाचे क्षेत्र आहे, परंतु त्याचं विशेष स्थान कोकणात आहे. परशुरामाला अमर्त्य किंवा चिरंजीव मानले जात असल्याने, तो नेहमीच आपल्या क्षेत्रात निवास करत असेल, असा समज आहे.
महाराष्ट्रातील चिपळूणपासून सुमारे ४ किलोमीटर अंतरावर, मुंबई-गोवा महामार्गावर एक हजार फुट उंचीचा महेंद्रगिरी नावाचा डोंगर आहे, जिथे परशुरामाचं भव्य मंदिर उभं आहे. या मंदिरामुळे लगतचं गावही ‘परशुराम’ या नावाने ओळखलं जातं.
या मंदिराच्या स्थापत्यशैलीत मुघल वास्तुशिल्पकलेचा प्रभाव स्पष्टपणे जाणवतो, विशेषतः मंदिराचा घुमट पाहिल्यावर हा प्रभाव प्रकर्षाने दिसतो. या घुमटाचे अष्टकोनाकृती सरळ उतार असलेले बांधकाम आणि त्यावरचा उंच कळस, तसेच मंदिरातील शिल्पकला यांचं सुंदर मिश्रण हे आकर्षणाचं केंद्र आहे.
प्राप्त झालेल्या ऐतिहासिक पुराव्यानुसार, तिसरा घुमट आदिलशहाच्या बेगमांपैकी एकीने उभारला होता. त्यामागे एक लोककथा सांगितली जाते की, एकदा या बेगमेला समुद्राच्या लाटांमध्ये तिच्या ताटवे बुडण्याची भीती वाटली होती. परशुरामाला समुद्राचा देव मानून तिने नवस केला की, ताटवे सुखरूप परत आली तर मंदिर बांधीन, आणि प्रत्यक्षात तसेच घडल्याने तिने परशुरामाचे मंदिर बांधून नवस फेडला.
या मंदिरात काळ, काम, आणि परशुराम यांच्या मूर्ती आहेत. मध्यभागी असलेली परशुरामाची मूर्ती इतर दोन मूर्तींपेक्षा उंच आहे. मंदिरातील शिल्पकला अत्यंत नाजूक आणि कलात्मक आहे. मंदिरात दरवर्षी अक्षयतृतीयेला परशुरामाचा जन्मोत्सव साजरा केला जातो, जो तीन दिवस चालतो. या उत्सवाच्या काळात मंदिराचा परिसर सजवला जातो, आणि कीर्तन, भजन यांसारखे कार्यक्रम आयोजित केले जातात.
या मंदिरात महाशिवरात्रीच्या दिवशीही मोठ्या उत्साहाने उत्सव साजरा केला जातो. याशिवाय, परिसरातील वारकऱ्यांचा असा विश्वास आहे की मार्गशीर्ष एकादशीच्या दिवशी पंढरपूरच्या विठ्ठलाचा प्रत्यक्ष वास महेंद्रगिरी पर्वतावर होतो. त्यामुळे मार्गशीर्ष एकादशीच्या दिवशी येथे मोठी यात्रा भरते, आणि हजारो भाविक दर्शनासाठी येथे येतात.
कोकणातील निसर्गसंपन्न परिसर, दूरवर पसरलेली नारळाच्या झाडांची आणि कोलारू घरांची चित्रमय दृश्ये, आणि या सृष्टीसौंदर्याच्या पार्श्वभूमीवर उभारलेले परशुरामाचे मंदिर – हे मंदिर जणू स्वाभिमान, साधेपणा, आणि अमर्याद श्रद्धेची प्रेरणा देते. हा अनुभव खरोखरच एकदा तरी घ्यावा, असाच आहे.