तीर्थक्षेत्र
parali-vaijnath-jyotirlinga
|| तीर्थक्षेत्र ||
परळी वैजनाथ – बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक
परळी वैजनाथ हे भारतातील बीड जिल्ह्यातील एक महत्वपूर्ण तीर्थक्षेत्र आहे. हे स्थान बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक मानले जाते. परळी वैजनाथ या मंदिराचे महत्त्व विशेषकरून महाशिवरात्रीच्या दिवशी अधिक वाढते, कारण या दिवशी वैद्यनाथ जयंती साजरी केली जाते.
परळी वैजनाथ मंदिर दक्षिण मध्य रेल्वेवर एक स्टेशन म्हणूनही ओळखले जाते. या मंदिराचे वास्तूशिल्प देवगिरीच्या यादव काळात त्यांच्या प्रधान श्रीकरणाधिप हेमाद्री यांनी निर्माण केले असल्याचे मानले जाते. याशिवाय, पुण्यश्लोक राणी अहिल्याबाई होळकरांनी या मंदिराचे जीर्णोद्धार केले असून, त्यांच्या योगदानामुळे मंदिराचे ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्त्व अधिक वाढले आहे.
परळीच्या वैद्यनाथ ज्योतिर्लिंगाचे स्थान धार्मिकदृष्ट्या जागृत मानले जाते, आणि येथील मंदिर भक्तांसाठी एक पवित्र तीर्थक्षेत्र आहे.
वास्तूशिल्प आणि स्थानिक वैशिष्ट्ये–
परळी वैजनाथ मंदिर एक भव्य चिरेबंदी वास्तू आहे, ज्याचे वास्तूशिल्प आणि भव्य स्वरूप श्रद्धाळूंचे लक्ष वेधून घेतो. मंदिराच्या परिसरात लांबलचक पायऱ्या आणि मोठे प्रवेशद्वार आहेत, जे या धार्मिक स्थळाच्या भव्यतेचा दर्शक आहेत. मंदिराचा गाभारा आणि सभामंडप एका पातळीवर असल्यामुळे, सभामंडपातून ज्योतिर्लिंगाचे दर्शन सहजपणे घेता येते.
विशेष म्हणजे, इतर कोणत्याही ठिकाणी नसलेले, फक्त येथे वैद्यनाथ देवाला स्पर्श करून दर्शन घेता येते. मंदिराच्या परिसरात तीन मोठ्या कुंड्यांची सुविधा उपलब्ध आहे. मंदिराच्या समीप, ब्रह्मनदीच्या किनाऱ्यावर जिरेवाडी येथे, ३०० फूट उंचीवर सोमेश्वर मंदिर आहे, जे परळी वैजनाथ मंदिरापासून तीन किलोमीटर अंतरावर स्थित आहे.
परळी वैजनाथ स्थानिक शहरांपासून उत्तम प्रकारे जोडलेले आहे. अंबेजोगाईपासून येथे २५ किलोमीटर आणि परभणीपासून ६० किलोमीटर अंतर आहे. या ठिकाणांवरून वैजनाथला जाण्यासाठी नियमित वाहतूक व्यवस्था उपलब्ध आहे. परळी येथे एक औष्णिक विद्युतकेंद्र आणि औद्योगिक वसाहत असल्यामुळे, येथे सुविधा आणि सेवांचा उत्तम वापर करता येतो.
ऐतिहासिक कथा-
एका काळी, रावण महादेवाच्या कृपेचा प्राप्त करण्यासाठी हिमालय पर्वतावर तपश्चर्या करत होता. महादेव रावणाच्या तपश्चर्येवर समाधानी होऊन त्याला काही वर मागण्यास सांगतात. रावणने शक्तीचे आणि लिंग रूपात महादेवाचे लंकेत आगमन होईल असा वर मागितला.
महादेवाने रावणाची इच्छा पूर्ण करण्यासाठी त्याला दैवी शक्ती प्रदान केली आणि एक लिंग दिले, जे लंकेत जाऊन स्थापन करावे लागणार होते. महादेवांनी रावणाला चेतावणी दिली की, “हे लिंग पृथ्वीवर ज्या ठिकाणी ठेवले जाईल, तेथेच माझे स्थायिक वास्तव्य असेल.”
रावणने महादेवाच्या सांगण्याचे मान्य केले. पण लिंगाचे वजन अत्यंत जड असल्यामुळे, रावणाला त्याचे वाहन करणे अवघड झाले. महादेवांनी लिंग दोन भागात विभाजित करून दिले आणि कावडीच्या सहाय्याने नेण्यास सांगितले. रस्त्यात रावणाला लघवी लागली.
शिवलिंग खांद्यावर ठेवून लघवी करणे अशक्य असल्यामुळे, रावणाने एक गवळीला कावड थोडावेळ जमिनीवर न ठेवता उभे राहण्याची विनंती केली. पण गवळीला कावडीचे वजन सहन झाले नाही आणि त्याने कावड जमिनीवर ठेवली, परिणामी लिंग तेथेच स्थापन झाले.
रावणाने परत येऊन ते लिंग उचलण्याचा प्रयत्न केला पण त्यात यश आले नाही. दुसरे लिंग घेऊन लंकेकडे निघाल्यावर ते लिंगही जमिनीला चिकटले. रावण निराश होऊन लंकेत परतला. त्या नंतर, देवांनी त्या शिवलिंगाची पूजा केली आणि महादेवाने आशीर्वाद दिला की, “जो कोण ह्या लिंगाची मनोभावे सेवा करेल, त्याला सर्व सुखांची प्राप्ती होईल.” या स्थळाला वैद्यनाथ असे नाव मिळाले कारण देवांचा वैद्य धन्वंतरि येथे प्रवेश केला.
कसे पोहोचावे-
परळी वैजनाथ ज्योतिर्लिंगाच्या दर्शनासाठी भक्तांसाठी विविध वाहतूक सुविधांचा पर्याय उपलब्ध आहे. परळी स्थानकावरून रेल्वेच्या मार्गाने परभणी, मुंबई, अकोला, नांदेड, नागपुर, तेलंगणा राज्य, लातूरमार्गे आंध्रप्रदेश, कर्नाटका व पश्चिम महाराष्ट्रात जाऊ शकता. तसेच, परळीपासून राज्यातील विविध शहरांबरोबरच आंध्रप्रदेश आणि कर्नाटका राज्यात बस सेवाही उपलब्ध आहे.