papmochani-ekadashi
|| पापमोचनी एकादशी ||
हिंदू धर्मात पापमोचनी एकादशीला ‘पाप हरणारी एकादशी’ असे संबोधले जाते. धार्मिक श्रद्धेनुसार, जर एखादी व्यक्ती संपूर्ण भक्ती आणि श्रद्धेने हे व्रत पाळते, आपल्या पापांसाठी मनापासून पश्चात्ताप करते आणि भगवंताकडे क्षमा मागते, तसेच भविष्यात चुकीचे कृत्य न करण्याचा दृढ निश्चय करते, तर भगवान त्या व्यक्तीच्या प्रार्थना स्वीकारतात आणि तिला पापांच्या बंधनातून मुक्त करतात. या दिवशी केवळ शरीर आणि मनाची शुद्धता राखणे आवश्यक नाही, तर गीतेचे पठण करणे आणि दान-पुण्याच्या कार्यात सहभागी होणेही शुभ मानले जाते. हे व्रत म्हणजे आत्म्याला पवित्र करण्याचा एक मार्ग आहे.
पापमोचनी एकादशीची कथा:
प्राचीन काळी च्यवन ऋषींचा पुत्र मेधावी हा गुणवान आणि तपस्वी होता. तो घनदाट जंगलात कठोर तपश्चर्येत मग्न होता. त्याच्या तपस्येची ताकद इतकी प्रचंड होती की, स्वर्गातील देवतांना त्याची भीती वाटू लागली. त्यांनी मेधावीचे तप भंग करण्यासाठी मंजुघोषा नावाच्या अप्सरेला पृथ्वीवर पाठवले. मंजुघोषा अत्यंत सुंदर होती. तिने आपल्या मधुर गायन, नृत्य आणि सौंदर्याने मेधावी ऋषींचे लक्ष वेधले. तिच्या मोहकतेत अडकलेल्या मेधावींची तपश्चर्या खंडित झाली आणि ते तिच्यासोबत राहू लागले.
काही काळानंतर मंजुघोषाला स्वर्गात परत जायचे होते. तिने मेधावींकडून परवानगी मागितली. तेव्हा मेधावींना आपली तपश्चर्या भंग झाल्याचे भान आले. संतापलेल्या मेधावींनी मंजुघोषाला पिशाच बनण्याचा शाप दिला. मंजुघोषा घाबरली आणि तिने मेधावींच्या पाया पडून क्षमा मागितली. तिने शापमुक्तीसाठी उपाय विचारला. तेव्हा मेधावींनी तिला ‘पापमोचनी एकादशी’चे व्रत करण्याचा सल्ला दिला.
काही दिवसांनंतर मेधावी आपले वडील महर्षी च्यवन यांच्याकडे गेले. आपली चूक आणि शाप देण्याचे पाप त्यांनी वडिलांना सांगितले. महर्षी च्यवनांनी त्यांना सांगितले, “हे व्रत तुलाही पापातून मुक्त करेल. तू पापमोचनी एकादशी पाळ.” मेधावींनी वडिलांच्या सल्ल्याप्रमाणे व्रत केले. त्याच वेळी मंजुघोषानेही हे व्रत पूर्ण केले. व्रताच्या प्रभावाने मंजुघोषा शापमुक्त होऊन पुन्हा अप्सरेच्या सुंदर रूपात परतली, तर मेधावींचेही पाप नष्ट झाले.
पापमोचनी एकादशीचे व्रत आणि पूजा विधी:
या व्रताची सुरुवात सूर्योदयापासून होते. सकाळी लवकर उठून स्नान करावे आणि स्वच्छ वस्त्र परिधान करून व्रताचा संकल्प घ्यावा. प्रथम भगवान गणेशाचे स्मरण करावे आणि पूजा यशस्वी होण्यासाठी प्रार्थना करावी. त्यानंतर भगवान विष्णूंची मूर्ती किंवा प्रतिमा स्थापित करावी. पूजेसाठी धूप, दिवा, चंदन, फुले, फळे, नवीन वस्त्र, भोग आणि दक्षिणा अर्पण करावी. पापमोचनी एकादशीची कथा वाचावी किंवा ऐकावी आणि नंतर आरती करावी.
संपूर्ण दिवस उपवास करावा आणि रात्री जागरण करत भजन-कीर्तनात सहभागी व्हावे. दुसऱ्या दिवशी म्हणजेच द्वादशीला गरजूंना अन्नदान करावे आणि दान देऊन व्रताची सांगता करावी. हे व्रत मनाला शांती आणि आत्म्याला शुद्धता प्रदान करते. पापमोचनी एकादशी म्हणजे पापांचा अंत करून नव्या जीवनाला सुरुवात करण्याची संधी आहे.
