pandhari-he-santanche-maher
|| पंढरी हे संतांचे माहेर ||
पंढरपूर हे संतांचे आणि भक्तांचे पवित्र माहेर आहे. येथे विठ्ठल आणि रखुमाई ही सर्व जीवांची मायबाप आहेत. या दैवी माता-पित्यांच्या भेटीची ओढ प्रत्येकाच्या मनात असते. त्यामुळे सर्वजण आपल्या दैनंदिन जीवनातील सुख-दुःख, नाती-गोती, अहंकार, संपत्ती आणि सांसारिक मोह बाजूला ठेवून पंढरपूरच्या दिशेने प्रवास करतात.
विठुरायाच्या दर्शनासाठी, त्याच्या प्रेमात रंगण्यासाठी भक्त पंढरीच्या वाटेवर चालतात. संत नामदेव, जे विठ्ठलाचे लाडके भक्त आहेत, ते सांगतात की, प्रत्येक वर्षी आषाढी आणि कार्तिकी एकादशीला पंढरपूरला या, माझ्या भेटीसाठी या, आणि त्या दिवशी मला विसरू नका. असा हा पांडुरंग आपल्या भक्तांना प्रेमाने साद घालतो.
आषाढी, कार्तिकी ही तिथी विसरू नका माझ्या भक्तांनो,
पांडुरंग सांगतो, मनात ठेवा माझे गुण गोड गोड.
मी आहे पतितांचा उद्धारक, खरा तारणहार,
तुमच्या भक्तीने मला सदा आनंद अपार.
तुम्ही गावाला गेलात, माझ्या जीवाला लागते हुरहुर,
कधी भेटाल मला, मनात आहे उत्सुकतेची धुर.
मी धावतो तुमच्या भेटीला, गळ्यात घालतो मिठी,
प्रेमाने बोलतो गोष्टी, मन भरते स्फुरणाने गाठी.
त्रिभुवनात माझा कोणी नाही, फक्त तुम्ही माझे सखे,
नामदेवाच्या हृदयात वास करतो, मी चक्रपाणी एके.
संत एकनाथ महाराज म्हणतात, पंढरपूर हे माझे माहेर आहे, जिथे भीमा नदीच्या तीरावर विठ्ठल आणि रखुमाई माझे माता-पिता म्हणून वास करतात. पुंडलिक हा माझा भाऊ आहे, आणि चंद्रभागा ही माझी बहीण, जी पापांचा नाश करते. या माहेराची आठवण मला नेहमी सुख देते.
माझे माहेर आहे पंढरी, भीमेच्या काठावर सजली,
विठ्ठल-रखुमाई माझे माय-बाप, प्रेमाने मला वेढली.
पुंडलिक माझा बंधु प्रिय, त्याची कीर्ती अवर्णनीय,
चंद्रभागा माझी सखी, पापांची करते निर्मूल साय.
एका जनार्दनाच्या मनात, माहेराची आठवण रुंजी,
पंढरीच्या दर्शनाने जीवन, आनंदाने होते सज्जी.
संतांना पंढरीच्या विठुरायाचे अपार आकर्षण आहे, कारण हा देव दयाळू, उदार आणि स्वतंत्र आहे. तो सर्वांना प्रेमाने जवळ घेतो. संत ज्ञानदेव आपल्या अभंगात सांगतात की, सर्व जगाचा संसार सुखमय व्हावा, त्रैलोक्यात आनंदाची लाट उसळावी, यासाठी प्रत्येकाने पंढरपूरला जावे. जेव्हा मन विठ्ठलाच्या प्रेमात रंगते, तेव्हा सर्वत्र सुख आणि शांती पसरते.
संसार सुखाचा करीन, आनंदाने भरीन विश्व,
पंढरपूरला जाईन, विठुरायाच्या चरणी लीन होईन कवच.
पांडुरंगाच्या प्रेमात रंगले मन, सुखाची उधळण होते,
सर्व दुःख, क्लेश नष्ट होऊन, हृदय शुद्ध आणि स्थिर होते.
विठ्ठलाच्या दर्शनाने, जीवाला परमानंद मिळतो,
सर्वत्र आनंद पसरतो, जीवनाचा अर्थ सापडतो.
संत तुकाराम महाराज पंढरीच्या माहेराचे वर्णन करताना म्हणतात, हे माझे माहेर आहे, जिथे भक्तीचा सागर लाटतो. राही, रखुमाई आणि सत्यभामा माझ्या माता आहेत, तर पांडुरंग माझा पिता. गरुड आणि पुंडलिक माझे भाऊ, तर उद्धव, अक्रुर, नारद आणि अंबरीष हे माझे बांधव. माझे माहेर मोठे आहे, जिथे संत-महंत माझे नातेवाईक आहेत. निवृत्ती, ज्ञानदेव, सोपान, मुक्ताई आणि नामदेव हे माझे जिवलग सखे, तर नरहरी, रोहिदास, सावता आणि कबीर हे माझे सोयरे आहेत.
संत भानुदास सांगतात, दांभिकांचे देव मूर्तीस्वरूप असतात, तर योगींचा देव निर्गुण-निराकार. पण भोळ्या भक्तांचा देव सगुण आणि साकार आहे. पंढरीत विटेवर उभा असलेला विठुराया कटीवर हात ठेवून सर्वांचे रक्षण करतो. तो न्यायी, दयाळू आणि सर्वांचा पालक आहे.
पंढरपूर पाहताच, मनाला अपार आनंद होतो,
विठुरायाच्या दर्शनाने, जीव सुखात न्हातो.
धन्य आहे पंढरी, सर्वांचे माहेर पवित्र,
सच्चिदानंद विठ्ठल, विटेवर शोभे सुंदर.
संत एकनाथ महाराज म्हणतात, पंढरीच्या वारीतून परतलेले वारकरी पाहून माझ्या मनाला आनंद होतो. त्यांच्याकडून माझ्या माहेराची खुशाली कळते. विठुरायाचे दर्शन घेऊन आलेले वारकरी धन्य आहेत. त्यांच्या दर्शनाचा तो क्षण म्हणजे दिवाळीचा सणच!
आजी सण आला, विठ्ठलाच्या दर्शनाचा,
पंढरीतून आलो, मन आनंदाने नाचला.
विठुरायावाचून मला काही नको दुसरे,
एका जनार्दनाचे मन, पांडुरंगात रंगले सारे.
पंढरपूरला जाऊन विठ्ठलाच्या चरणांचे दर्शन घेतले की, जीवाला परम सुख मिळते. सर्व दुःख, तृष्णा, अहंकार, काम-क्रोध या सर्व विकारांचा नाश होतो. मन शांत, शुद्ध आणि स्थिर होते. ईश्वराचे अस्तित्व प्रत्येक ठिकाणी जाणवू लागते, आणि सर्वत्र आनंद पसरतो. संत ज्ञानदेव म्हणतात, विठुरायाचे मुख पाहताच तहान-भूक हरपते, आणि जीव सुखरूप होतो.
असे हे पंढरपूर, जिथे भक्तीचा सागर लाटतो, आणि विठुरायाच्या दर्शनाने प्रत्येक जीव परमानंदात न्हातो.
सर्व सुखांचा सागर, बाप आणि रखुमादेवी यांच्या चरणी आहे.
संत नामदेव आपल्या भक्तीमय अभंगात सांगतात:
जेव्हा मी येतो, तेव्हा तुझ्या भेटीचा निरोप पाठवतो,
पंढरपूर माझे माहेर, तिथे माझा मायबाप आहे सतो.
ये, विठूमाऊली, ये, माझ्या हृदयाची तळमळ शांत कर,
निढळावर हात ठेवून, मी तुझी वाट पाहतो, मनात तुझेच चिंतन कर.
पिवळ्या पितांबराने आकाशात उजळली तुझी शोभा,
गरुडावर बसून माझा रक्षक, माझा विठुराया आला खरा.
विठोबाच्या राज्यात आम्हाला सदा आनंदाची दिवाळी,
विष्णुदास नामा तुझ्या भक्तीने तुला भावे ओवाळी.
पंढरपूर हे माझे पवित्र माहेर आहे,
विठ्ठल-रखुमाईच्या भेटीची आस, मनात आहे साचे.
रात्रंदिवस माऊलीच्या दर्शनाची तळमळ,
चकोरासारखी चंद्राची, मी पंढरीनाथाची आस धरल.
जशी लेक माहेरी जाण्यासाठी मायेची वाट पाहे,
तसे माझे मन पंढरीच्या वाटेवर धावे सदा साहे.
हे विठुराया, संसारात तुझ्या लेकीला विसरलास का?
सासुरवासाचा त्रास, मला तुझ्या भेटीची आहे आस खरा.
पंढरी माझे माहेर, तिथे विठूमाऊली मायेची,
तुझ्या लेकीला सांग, तिची चिंता का सांडली तू काही?
प्रपंचात विश्रांती नाही, त्रास देतात सारे,
काम-क्रोध दीर, आशा सासू, तृष्णा नणंद भारी.
फक्त मायबाप विठ्ठल, मला मुक्ती देतील खरी,
पंढरीच्या चरणी, मन शांत होईल सारी.
