pancharathi-mahadev-temple-devli-karad
|| तीर्थक्षेत्र ||
नाशिक जिल्ह्यातील कळवण तालुक्यातील देवळी कराड हे पश्चिम पट्ट्यातील अंतिम गाव आहे, जे कळवणपासून सुमारे ३० किलोमीटर अंतरावर स्थित आहे. निसर्गाने समृद्ध असलेला हा परिसर, पश्चिमेला अजिंठा-सातमाळा डोंगररांग आणि शेजारून वाहणारी गिरणा नदी यांच्या संगमावर वसलेले आहे. या गावात स्थित पुरातन पंचरथी महादेवाचे मंदिर एक अद्वितीय अनुभव प्रदान करते.
गावात प्रवेश करताच, डाव्या हाताला टेकडीच्या पायथ्याशी स्थित हे मंदिर लगेच आपले लक्ष वेधून घेतो. स्थापत्यशास्त्राच्या दृष्टीने नागर शैलीचे असलेले हे मंदिर, सिन्नरमधील गोंदेश्वर मंदिराची आठवण करून देते. मंदिराच्या समोर एक विशाल पिंपळाचे झाड आहे. मंदिराच्या परिसरात नुकतेच सुशोभिकरण करण्यात आले आहे, ज्यामुळे हे मंदिर आणखी आकर्षक बनले आहे. मंदिर पूर्वाभिमुख असून उंच फळकंपवर उभारण्यात आले आहे. मुखमंडप, सभामंडप, अंतराळ आणि गर्भगृह यांचा समावेश असलेली संरचना येथे दिसून येते. सध्याच्या स्थितीत, मंदिराच्या समोर पत्रे टाकून नवीन सभामंडप उभारण्यात आले आहे.
पायऱ्या चढल्यानंतर, प्रथम आपल्याला मंदिराचा कक्षासनयुक्त मुखमंडप दिसतो. त्यानंतर सभामंडप असून येथे नंदी विराजमान आहे. सभामंडपाचे वितान संवरणा पद्धतीचे असून, डाव्या बाजूला असणाऱ्या देवकोष्टकात श्री गणेशाची आकर्षक मूर्ती आहे. गणेशाचे दर्शन घेतल्यावर आपण गर्भगृहात प्रवेश करतो, जिथे प्राचीन शिवलिंग आपल्या नजरेस पडते. समोर भगवान उमा-महेश्वराची आलिंगन मूर्ती देखील दिसते.
मंदिराच्या बाह्य अंगावर कीर्तीमुख, भौमितिक नक्षी, वेलबुट्टी यांचे शिल्पांकन केलेले आहे. मुखमंडपातील कक्षासनाच्या बाह्य भागावर युगल शिल्पे, मिथुन शिल्पे आणि मैथुन शिल्पे यांचे सुंदर शिल्पांकन केलेले आहे. गर्भगृहातील अभिषेकाचे पाणी ज्या वारीमधून बाहेर पडते, तिथे मकर मुखाची योजना करण्यात आलेली आहे. समोर पिंपळाच्या वृक्षाखाली वीरगळ व काही भग्नावशेष दिसून येतात. मंदिर राज्य पुरातत्व विभागाने संरक्षित स्मारक म्हणून घोषित केले आहे, आणि मंदिराची उत्तम प्रकारे निगा ठेवली जात आहे. मंदिराच्या स्थापत्यशास्त्रीय नागर शैलीचा सुंदर अनुभव घेण्यासाठी देवळी कराडला एकदा नक्की भेट द्या.