nrsinhavadi-tirtakshetra
|| तीर्थक्षेत्र ||
नृसिंहवाडी हे तीर्थक्षेत्र दत्तप्रभूंच्या उपासकांमध्ये अत्यंत पूजनीय मानले जाते. दत्तप्रभूंचा दुसरा अवतार म्हणून नृसिंहसरस्वती महाराज ओळखले जातात, आणि हे क्षेत्र त्यांच्या नावाने प्रसिद्ध आहे. दत्तभक्तांसाठी नृसिंहवाडीचे विशेष महत्त्व आहे, कारण तेथे दत्तप्रभूंची राजधानी मानली जाते.
महान संत वासुदेवानंद सरस्वती, ज्यांना टेंबेस्वामी म्हणूनही ओळखले जाते, यांनी भारतभर अनेक ठिकाणी प्रवास केला. त्यांच्या भ्रमंतीनंतर त्यांनी नृसिंहवाडी येथे काही काळ वास्तव्य केले. याच कारणामुळे त्यांनी या स्थळाला दत्तप्रभूंची राजधानी असे गौरवपूर्ण स्थान दिले.
नृसिंहसरस्वती महाराजांचा जन्म १३७८ साली महाराष्ट्रातील कारंजा येथे झाला होता. त्यांच्या अवतार कार्यामुळे आणि दत्त उपासनेमुळे नृसिंहवाडीचे महत्त्व खूपच वाढले आहे. त्यामुळेच हे तीर्थक्षेत्र दत्तभक्तांसाठी एक अत्यंत पवित्र स्थान आहे, जिथे हजारो भक्त दत्तप्रभूंच्या दर्शनासाठी येतात.
नृसिंहवाडी दत्त तीर्थक्षेत्र हे दत्तभक्तांसाठी अत्यंत महत्त्वाचे आणि पूजनीय स्थान आहे. दत्तप्रभूंच्या दुसऱ्या अवताराच्या रूपात ओळखल्या जाणाऱ्या नृसिंहसरस्वती महाराजांचे येथे दीर्घकाळ वास्तव्य होते. १३८८ साली संन्यास दीक्षा घेतल्यानंतर नृसिंहसरस्वती महाराजांनी तीर्थयात्रा सुरू केली, आणि १४२१ मध्ये त्यांचा मुक्काम औदुंबर क्षेत्री झाला. त्यानंतर १४२२ मध्ये कृष्णा आणि पंचगंगा नद्यांच्या संगमाजवळ असलेल्या गावात त्यांनी तपश्चर्या केली. जवळपास बारा वर्षे त्यांनी या संगम स्थळी तपस्या केली.
१४३४ साली त्यांनी औदुंबर वृक्षाच्या सान्निध्यात मनोहर पादुका आणि अन्नपूर्णा जान्हवीच्या मूर्तीची स्थापना केली, आणि भक्तांना दिलासा दिला की आपण येथे सदैव वास करू. त्यानंतर त्यांनी गाणगापुरीकडे प्रस्थान ठेवले.
नृसिंहसरस्वती महाराजांच्या तपश्चर्येच्या कालखंडामुळे हे क्षेत्र ‘नृसिंहवाटिका’ म्हणून ओळखले जाऊ लागले, ज्याला आज नृसिंहवाडी किंवा नरसोबाची वाडी म्हणूनही ओळखले जाते.
कृष्णा पंचगंगा संगमाच्या नयनरम्य तीरावर वसलेल्या या क्षेत्राला दत्तप्रभूंची राजधानी म्हटले जाते. नृसिंहसरस्वती महाराजांच्या पावन वास्तव्यामुळे हे स्थान अत्यंत पवित्र मानले जाते, आणि त्यानंतरही अनेक महान संतांनी येथे तपश्चर्या केली आहे.
या दत्त तीर्थक्षेत्री तीन त्रिकाळ दत्तभक्तीचा अखंड जागर सुरू असतो. सकाळी काकड आरतीपासून रात्री शेजारतीपर्यंत विविध धार्मिक विधी भक्तिभावाने पार पाडले जातात.
महापूजा, पंचामृत अभिषेक, धूपदीप आरती, आणि दत्तगजरात होणाऱ्या पालखी सोहळ्याने या तीर्थक्षेत्राचे धार्मिक वातावरण संपूर्ण वर्षभर भक्तांनी गजबजलेले असते. विशेषतः नृसिंह जयंती, रामनवमी आणि इतर पवित्र सण या ठिकाणी मोठ्या उत्साहाने साजरे केले जातात.
कृष्णा पंचगंगा संगमाजवळ असल्याने नदीच्या पुरामुळे दरवर्षी या क्षेत्रात पूर येतो, आणि पूरपाण्याचा स्पर्श पादुकांना होतो तेव्हा भक्त मोठ्या संख्येने येथे दक्षिणद्वाराचे पुण्य मिळवण्यासाठी येतात.
पूरपाण्यातूनही नियमित धार्मिक सोपस्कार सुरूच राहतात, आणि पाण्याची पातळी वाढल्यावर उत्सव मूर्ती सुरक्षित स्थळी हलवली जाते.
आज नृसिंहवाडीचे क्षेत्र विस्तारित झाले असून, येथे अनेक धर्मशाळा, भक्तनिवास, प्रसादालय, वेद उपासनेच्या सुविधा उपलब्ध आहेत. नदीकिनारी बांधलेल्या विस्तीर्ण घाटामुळे मंदिर परिसर अधिक भव्य दिसतो.
या दत्त तीर्थक्षेत्रात विजयपूरच्या आदिलशहाने आपल्या मुलीच्या दृष्टीसाठी प्रार्थना केली होती, आणि त्याची इच्छा पूर्ण झाल्यामुळे त्याने मंदिराचे बांधकाम करून दिले. यामुळे या मंदिराला कळस नाही.
नृसिंहवाडीला पोहोचण्यासाठी सांगली २२ किमी अंतरावर आहे, तर मिरज हे नजीकचे रेल्वे स्टेशन सुमारे १५ किमीवर आहे. कोकण आणि कर्नाटकातून येण्यासाठी कोल्हापूरमार्गे जयसिंगपूर किंवा इचलकरंजी मार्गे पोहोचता येते.
जवळच दोन किमी अंतरावर कुरुंदवाड संस्थानकालीन ठाणं आहे, आणि तीरावर विष्णू मंदिर व ऐतिहासिक घाट पाहण्यासारखे आहेत. तसंच खिद्रापूरचं ऐतिहासिक कोपेश्वर मंदिर सुमारे २५ किमी अंतरावर आहे.