तीर्थक्षेत्र

सातारा जिल्ह्यातील वाई तालुक्यातील मांढरदेव येथे श्रीकाळेश्वरी उर्फ काळूबाईच्या वार्षिक यात्रेची उत्सव पौष महिन्याच्या पौर्णिमेला साजरी केली जाते. या दिवशी शाकंभरी पौर्णिमा किंवा चुडी पौर्णिमा असेही म्हणतात. श्रीकाळेश्वरी देवी आदिमाया पार्वतीचे अवतार मानली जाते. देवीच्या नवसाला पावणाऱ्या शक्तीमुळे भाविक वर्षभर येथे येत असतात आणि त्यांच्या नवसांची पूर्तता केली जाते.

mandharadeva-yethil-kalubai

मांढरदेवच्या श्रीकाळेश्वरी देवीचे मंदिर समुद्रसपाटीपासून ५००० फूट उंचीवर, घनदाट करवंदीच्या वनराईत वसलेले आहे. हे स्थान भौगोलिकदृष्ट्या शंभू-महादेवाच्या डोंगररांगेत पुणे व सातारा जिल्ह्यांच्या तसेच वाई, भोर, आणि खंडाळा तालुक्यांच्या सीमेत स्थित आहे. वाई शहराच्या उत्तरेकडे स्थित मांढरगड २० किमी अंतरावर आहे. येथे जाण्यासाठी सातार्‍यातून वाईमार्गे किंवा पुण्याहून भोरमार्गे जाता येते. पूर्वेकडून शिरवळवरून लोहोम-झगलवाडी मार्गाने पायथ्यापासून पायऱ्यांचा मार्ग आहे.

पौष महिन्याच्या पूर्णिमेला आयोजित होणाऱ्या यात्रेला मोठ्या प्रमाणावर भक्त येतात. या काळात भक्तांना देवीच्या दर्शनासाठी विविध पायऱ्या चढाव्या लागतात. देवीच्या मूळ मूर्तीस सोन्याचा किंवा चांदीचा मुखवटा बसवला जातो, आणि हळदी-कुंकवाच्या सोहळ्यात देवीच्या ओटीला खण आणि नारळ अर्पण केले जातात. भक्तगण देवीच्या सेवा करत आहेत, आणि त्यासाठी दोन मोठ्या दीपमाळा प्रज्वलित केल्या जातात.

श्रीकाळेश्वरी देवीचे मंदिर एक प्राचीन हेमाडपंथी शैलीतील बांधकाम दर्शवते. मंदिर समुद्रसपाटीपासून ४६५० फूट उंचावर असलेले आहे आणि ते सातार्‍यापासून २० किमी अंतरावर स्थित आहे. मंदिरात मुख्यतः सभामंडप आणि गर्भगृह आहे. गर्भगृहात देवीची चतुर्भुज मूर्ती असून, तिला त्रिशूल, ढाल, तलवार आणि राक्षसाची शेंडी धरलेली आहे. मूर्तीच्या समोर महादेवाची पिंड आहे.

सतयुगात मांढव्य ऋषीने गडावर यज्ञ केला, ज्यावेळी लाख्यासुर नावाच्या दैत्याने त्रास देणे सुरू केले. दैत्याचा त्रास कमी व्हावा आणि यज्ञ कार्य पूर्ण व्हावे म्हणून मांढव्य ऋषींनी पार्वती देवीची प्रार्थना केली. देवीने दैत्यवधासाठी येथे अवतार घेतला आणि पौष पूर्णिमेच्या रात्री दैत्याचा वध केला. देवीच्या विजयामुळे मांढरगड डोंगरावर देवीच्या प्रतिष्ठानासाठी एक मंदिर उभारले गेले.

यात्रा आणि उत्सवात लाखो भक्त देवीच्या दर्शनासाठी येतात, आणि यावेळी विविध धार्मिक विधी, छबिना आणि महाअभिषेक यांचे आयोजन केले जाते. भक्तगण देवीच्या भक्तिसह पायी वारी करून या पवित्र स्थळी येतात आणि देवीच्या आशीर्वादासाठी विविध व्रत, पूजा आणि नैवेद्य अर्पण करतात.

या प्रकारे, श्रीकाळेश्वरी देवीच्या मांढरदेव येथील वार्षिक यात्रेचा उत्सव धार्मिक, सां

स्कृतिक आणि भौगोलिक दृष्टिकोनातून महत्वाचा आहे.