malegaon-khandoba
|| तीर्थक्षेत्र ||
मालेगाव, लोहा तालुक्यातील एक पवित्र स्थळ, भगवान खंडोबाच्या महाकुंभासाठी प्रसिद्ध आहे. प्रत्येक वर्षी मार्गशीर्ष महिन्यातील 14 व्या दिवशी येथे भव्य मेळावा आयोजित केला जातो. नांदेडपासून सुमारे 57 किमी अंतरावर स्थित, मालेगाव हे ठिकाण त्याच्या पशु बाजारपेठेसाठी ओळखले जाते, जिथे मोठ्या संख्येने घोडे, गाढवे, उंट इत्यादींची खरेदी-विक्री केली जाते. येथे हजारो भक्त आणि पर्यटक एकत्र येतात.
माळेगाव यात्रा मराठवाड्याची सर्वात मोठी ग्रामदेवतेची यात्रा म्हणून ओळखली जाते आणि दक्षिण भारतातील महत्वाची यात्रा मानली जाते. यात्रा दरवर्षी मार्गशीर्ष महिन्यात 14 व्या दिवशी भरते. या कालावधीत विविध सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित केले जातात, ज्यात लोककला, तमाशा, लावणी आणि कुस्तींचे दंगली यांचा समावेश असतो.
श्रीक्षेत्र माळेगाव यात्रेच्या समारंभासाठी नांदेड आणि लातूर महामार्गावर 50 किमी अंतरावर असलेल्या मालेगाव गावात विविध सांस्कृतिक आणि व्यापारिक प्रदर्शनांचे आयोजन केले जाते. येथे खंडोबा मंदिराच्या मोठ्या कमानपाशी येऊन, भक्त मंदिराच्या भव्य परिसरात प्रवेश करतात.
मंदिराच्या प्रवेशद्वाराजवळ विष्णूची प्रतिमा कोरलेली आहे आणि सभामंडपात प्रवेश केल्यावर एक अर्धस्तंभ दिसतो, ज्यावर आठव्या शतकातील मराठी भाषेतील शिलालेख आहे.
माळेगाव येथील यात्रा केल्यावर भक्त खंडोबा आणि म्हाळसा यांच्या चांदीच्या मुखवटे असलेल्या देवघराचा दर्शन घेतात. देवघराच्या समोर एक सभागृह बांधलेले आहे. येथे दरवर्षी श्रीची पालखी निघते, नगर प्रदक्षिणा केली जाते आणि देवस्वारीची स्थापना केली जाते.
माळेगावच्या लोकांचे ग्रामदैवत मल्हारी म्हाळसाकांत खंडोबा आहे, जो अनेकजण त्यांच्या कुलदैवत मानतात. स्थानिक परंपरेनुसार, या ठिकाणी दोन प्रमुख आख्यायिका आहेत.
दक्षिण भारतातील सर्वात मोठी यात्रा असल्यामुळे, मंदिराच्या देखभालीची व्यवस्था चांगली राखली जाते. यात्रेच्या वेळी विविध लोककला महोत्सव, तमाशा, लावणी, आणि कुस्तींचे आयोजन केले जाते, आणि कुस्तीतील विजेत्यांना बक्षिसे व सन्मान प्रदान केले जाते.
कृषी विभागाच्या वतीने फळे, भाजीपाला व मसाला पिकांचे प्रदर्शन व स्पर्धा आयोजित केल्या जातात. पशुसंवर्धन विभागाच्या वतीने पशु, अश्व, कुक्कुट प्रदर्शनाचे आयोजन केले जाते, जे यात्रेतील एक प्रमुख आकर्षण ठरते.
विविध विभागांची माहिती, सांस्कृतिक कार्यक्रम, आणि प्रदर्शने पाहून यात्रेकरू आनंदाने आणि उत्साहाने भरलेले अनुभव घेतात. याठिकाणी विविध जातीचे आणि धर्माचे लोक एकत्र येतात, ज्यामुळे सांस्कृतिक ऐक्य आणि विविधतेचे एक अनोखे दर्शन घडते.